‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

keyingi  davrlarda  ham ,  b u g u n g i  k unda  ham   om m aviy  axborot  tarqatuv- 
c h ila r  ushbu  q o n u n iy atn i  e ’tib o rg a   olm asdan  ilojlari  yo‘q.
H . 
Axborot  o ‘z  iste’m olchisining  ijtimoiy  nufuzini  ko ‘tarishi  kerakligi. 
B unday  psixologik xususiyat  oddiy  odam lar ham  ijtimoiy  hayotda  m uhim  o  nil 
tutayotganliklaridan  dalolat  beradi.  Shu  sababli  ommaviy  m atbuotga  qo'yila- 
yotgan  m azkur talab  uning  sam aradorligida  m uhim   omil  hisoblanadi.
J .   A xborot  kom forti  (qulayiigi)  sharoitida  yashash.  M a ’lumki,  h ar  bir 
kishi  nafaqat  m oddiy  b ek a m u   ko'stlik,  balki  inson  tabiatining  ikkinchi 
y arm i  b o ‘lgan  ax borot  serobligi  sharoitida  ham   yashagisi  keladi.  U shbu 
sh a rtn i  e ’tiborga oigan  ax b o ro t  tashkilotchilari va  tarqatuvchilarining  ishlan 
yaxshi  ketishi  G u ten b e rg   ix tiro sid an   keyin  te z  orada  yan ad a  yorqinroq 
m a ’lu m   b o ‘ldi.  N atijad a ,  n o sh irla r  va  m atbaachilar  ushbu  im koniyatdan 
h a m   sam arali  foydalana  boshladilar.
4. 
A xborotdagi 
shakliy o'zgarishlar
  Biz  m azkur  m asala b o ‘yicha  oldin 
h am   so*z yuritgandik.  H o z ir  s h u   fikrlarga  qisqacha yakun  yasaymiz.
Y uqorida 
iz o hlaganim izdek, 
xabarlardagi  m azm uniy  o  zgarishlar 
u la m in g   shakliy  m ukam m ailashuviga  ham   olib  keldi.  K itoblarda,  keyin- 
c h a lik   davriy  nashrlarda  b erilad ig a n   xabarlar  asta-sekin  axborot  tarqa- 
tish n in g   zam onaviylashayotgan  usullariga  xos  uslub,  til  va  ja n rlar  kasb  eta 
b ordi.  M azk u r shakllar  m a tb u o t  tarixiy  rivojlanishining  hosilasi  edi.
Ommaviylik  ju rn alistik a n in g   asosiy  xususiyati  sifatida.  Ommaviylik 
ju rn alistik an in g   birinchi,  y e ta k c h i  belgisi  desak,  adashm agan  boUamiz. 
C h u n k i  aynan  shu  xususiyat  bugungi  jurnalistikaning  vujudga  kelishiga 
ta m a l  to sh in i  quydi.  O m m aviylik  barcha  ijtimoiy  q atlam lar  u ch u n   axborot 
y aratish   va  tarqatish  u su llarin in g   ham m aga  qulay  m azm un  va  shakllarga
solinishiga sabab  b o ‘ldi. 
........................ 
. . . . .
A xborot  ta rq a tish n in g   d u n y o   miqyosidagi  haqiqiy  ommaviyligmi 
G u te n b e rg   boshlab  berdi.  G u te n b e rg   kashfiyoti  ungacha  xabarlar  yoyish 
so h a sid a  bo'Igan  b a rc h a   dastlab k i  protousullarm   yaxlit  b ir  tizim ga 
k eltird ik i,  uning  tarkibiy  q ism lari  h am   o ‘zaro  birlashib  va  muvofiqlashib 
ketdi.  B ora-bora  ju rn alistik a  n o m ig a  sazovor  boMgan  m azkur  tizim   dav- 
la tla rn in g   ham   ichki,  h a m   xalq aro   m unosabatlariga  k atta  ta ’sir  ko‘rsata
o la d ig an   kuchga  aylandi.
U sh b u   kitobim iz,  e n g   a w a lo ,  xalqaro  jurnalistika  yo  nalishida  ta  lim 
o la y o tg an   talabalarga  m o ‘jallanganligi  sababli  G u ten b e rg   ixtirosining 
xalqaro  aham iyatiga  h am   t o ‘xtalib  o ‘tishni  lozim  topdik  Biz  jurnalistika 
p aydo  b o ‘lishi  bilan  u n in g   sh a k lid a  xalqaro  m unosabatlarning  yetakchi 
vositasi  vujudga  keldi,  d eg a n   te z isn i  o ‘itaga  tashlam oqchim iz.  U m   isbot-
lashga  o ‘taylik. 
. 
Ui
  •
Ju m alistik ad an   o ld in   h a m   xalqaro  m unosabatlarning  turli  ko  nm shlan 
b o ig a n ,  albatta.  B ular  sirasiga,  eng  aw alo ,  savdo-sotiq  aloqalari,  turli 
safarlar,  quda-an d ach ilik ,  u ru sh lar,  ko'chm anchilik  va  boshqalarni  kintish 
m u m k in .  K o‘rib  tu rib m izk i,  u sh b u   m uam m olarning  aksariyati  k o 'proq 
m o d d iy   m a ’noga  ega.  S ay o h a tla r  esa  m a’naviy boyish  m aqsadlarida  uyush-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tirilgan  b o ‘lsa-da,  haqiqiy  om m aviylikka  erisholm adi.  U sh b u   shakllam ing 
barchasi  tarixiy  istiqbollilik  nuqtayi  nazaridan  bosm a  m a tb u o t  yordamidagi 
xalqaro  axborot  alm ashinuviga  h e c h   ham   teug  kelolm asdi.
Bosm a  m atbuotning  vaijudga  kelishi  bilan  xalqaro  hayotning  tarixan 
te z   va  yuksak  sam ara  beradigan  om m aviy-ijtim oiy  sohasi  paydo  b o ‘ldi. 
A ntik  dunyoda  va  o ‘rta   asrlarda  kitoblam i  ayirboshlash  xalqaro  m unosa- 
b atlar  uchun  n aqadar  m uhim   aham iyatga  ega  b o ‘lgani  csim izda,  albatta. 
A m m o  o*sha  vaqtlardagi  ax borot  alm ashinuvini  X V   asrla rd a  boshlangan 
ja ra y o n lar  bilan  solishtirib • b o'lm aydi,  chunki  G u te n b e rg   ixtirosi  axborot 
ommaviyligiga  m utlaqo  yangi  sifat  bag'ishladi  va  uni  keskin  ravishda  ancha 
yuqori  pog‘onaga  ko ‘tardi.
Bosm a  m atbuot  o 'z in i  h ududlar,  m illatlar  va  d av latlararo  hayotning 
noyob  usuli  sifatida  nam oyon  etdi.  Shu  vaqtlardan  boshlab  odam lar 
to m o n id an   axborotni  jam lash,  saqlash,  tarqatish,  b ir  s h a h a r  yoki  m am - 
lakatdan  boshqasiga  k o ‘chirish  u chun  deyarli  cheksiz,  qiyinchiliklar 
tu g ‘dirm aydigan  im koniyatlar  vujudga  keldi.  O m m aviy  axborotni  keng 
tarqatish  uchun  uzoq  asrlar  davom ida  jiddiy  m u a m m o   b o 'lib   kelgan 
m asofa,  yuk,  vaqt  va  til  m asalalari  o ‘z  yechim ini  topdi.  C h u n k i  xabarlarni 
hatto   boshqa  tillarga  tarjim a  qilish  va  bosish  h am   k o ‘proq  texnikaviy 
im koniyatlarga  bog‘liq  bo ‘lib  qoldi.
Sayyoramiz  va  insoniyatning  fizikaviy  jih a td a n   birligiga  qaram asdan, 
kishilik jam iyati  tarixida  uzoq  m ingyilliklar davom ida  x alq lar  va  elatlarning 
m afkuraviy va  m a ’naviy  farqlari ju d a   katta  bo‘lib  keldi.  U sh b u   o ‘ziga xoslik 
hozir  ham   saqlanib  qolayapti.  A m m o  bunday  o 'zg a ch alik la m i,  m asalan,
XV  asrdagi  tafovutlar  bilan  solishtirib  bo‘lmaydi.  C h u n k i  o ‘tgan  4—5  asr 
m obaynida  ja h o n   xalqlari  bir-birlariga  ancha  yaqinlashdílar  va  bu  o ‘zaro 
ham korlikka jurnalistika  ulkan  hissa  q o ’shdi.
Axborot  alm ashuvi  am aliy  jih a td a n   faqat  bosm a  m a tb u o t  yordam ida 
haqiqiy  om m aviy  xarakterga  ega  b o 'la   oldi.  B ugungi  k u n d a  ommaviy 
axborot  tufayli  dunyo  ruhiy jih a td a n   ham   yaxHt  b ir  ham jam iyatga  aylanib 
borm oqda,  Bir  osm on  ostida,  b ir  havo,  suvdan  b a h ra m a n d   b o ‘lib  yasha- 
yotgan  o dam lar  bevosita  o ‘zaro  fikr  alm ashuvga  h am   erislim oqdalar.  Yer 
yuzidagi  barcha  m am lakatlar  vaqti  kelib  yaxlit  d u n y o   ham jam iyatiga 
birlashishlari  tabiiy.  Bunga  u la m i  XX  asr oxiri  —  X X I  a s r boshlarida  keskin 
jadallashib  ketgan  ekologik  m uam m olar,  O IT S   va  b o sh q a  kasalliklar, 
giyohvandlik,  terrorizm   kabi  xavflar  undaydi.  G u ten b e rg   esa  ushbu  birla- 
shishga katta  hissa  qo ‘shgan  shaxs  sifatida  tarixda  qoldi.
Bob  xulosasida  aytm oqchi  b o ‘lgan  asosiy  fikrim iz  sh u n d a n   iboratki, 
om m aviy  m atbuot  paydo  bo‘lishi  aynan  Y evropadagi  U y g ‘onish  davriga 
t o ‘g ‘ri  kelgani  bejiz  em as.  Insoniyat  yangi  tarixiy  bo sq ich   chegarasiga  yetib 
kelishi  unga  yangi  m azm undagi  om m aviy  axborot  va  sh u n d a y   m a’lum otni 
yetkazadigan  vositalar  kerakligini  belgilab  berdi.  O m m av iy   axborotni 
tarqatish  zaruriyati  esa  bosm a  m atb u o t  paydo  b o iis h ig a   o lib   keldi.  Bosma 
m atbuot  ixtirosi  Yevropa  Renessansining  asosiy  k o ‘rsatk ich i  va  vositasi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---