‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

A ytiiganidek,  jum alistik an in g   m a zm u n i  asrlar  osha  d in   va  cherkov 
n a m o y a n d a la rin in g   ta ’sirídan  q u tu la   bordi.  U n d a  siyosiy  kurtaklar  nish 
u rib ,  ju m a lis tik a n in g   om m alashuvi  zaniriyatga  aylandi.  Bosm a  nashrlam i 
bezash  v a   te x n ik   jih a td a n   shakU antirish  ja d al  rívojlana  bordi.  Bunday 
n a sh rla r  ju m a lis tik a   paydo  b o ‘Iganidan  boshlab  asosan  gotik  harflarda 
terilard i.  Y ozuvning  bu  shakli  esa  cherkov  xatíarida  ishiatilgan  yozm a 
sh ak llar t a ’sirid a  paydo  b o ‘lgan  edi.
H a tto ,  dastlabki  arab  m a tn la ri  shu  harflarda  terilgan.  Yevropa 
m utaxassislari  ushbu  am aliyotni  ta n q id   qilgan  hollar  ham   bo'lgan.  1529-yili 
F ra n siy an in g   B uija  shahrida  m a tb aa ch iü k   sa n ’atiga  bag‘ishlangan  q o ‘I- 
la n m a   n a s h r  etildi.  «G ullayotgan  dala»  nom i  bilan  m ashhur  m azk u r  q o ‘l- 
la n m a  m u a llíñ   yozuvchi  va  m a tb aa ch i  Joffrua  Toridir.  Klishe  o ‘ym akorligi 
b o ‘y ic h a  m o h ir  u sta  ham   b o ‘lgan  J.  T o ri  arab  harflarini  gotikada  bosish 
m u m k in   e m a s  deb,  eski  usulga  q arshi  chiqdi  va  te z  orada  ishlatish  u ch u n  
qulay  b o 'lg a n   yangi shakldagí  h arflarn i  yaratdi.
0 ‘rta   asrla rd a  m usulm onlar  yevropaliklarga  rivojlanishda  yordam  
b ergan  b o ‘Isalar,  U yg'onish  davriga  kelib  yevropaliklar  m usulm onlarga 
m a tb aa ch ilik   sohasini  taraqqiy  yettirishda  m adadkor  b o ‘la  boshladilar. 
1538-yili  P arijd a  «Arab  tili  gram m atikasi»  n ash r  etildi.  U ni  fransuz  davlat 
arbobi  G iy o m   Postel  ch o p   etdi.  B u  m azkur  yo‘nal¡shdagi  eng  birin ch i 
adabiyot  edi.
U yg‘o n ish   davridagi  G erm a n iy a,  Italiya,  Fransiya  shaharlariga  (aso­
san,  XVI  a srd a )  d u nyoning  turli  burchaklaridan  o dam lar  oqib  kelar,  u 
y erlarda  q iz g ‘in  savdo  borar,  m am Jakatlam ing  ichki  va  tashqi  faoliyatiga 
d o ir  x ab a r  alm ashishlar  b o ‘lar  edi.  Tabiiyki,  o ‘sha  davrlarda  h am m a- 
savdogarlar,  ishlab  chiqaruvchilar,  h u n arm a n d lar,  feodallar,  zodagonlar- 
yangi,  te z k o r  m a ’lum otlarga  ehtiyoj  sezardilar.  Axborotga  b o ‘lgan  kuchli 
talab,  ay n iq sa,  tadbirkorlarga  q o ‘l  keldi.  U la r  m ahsulotlarning  bahosi, 
sotilish  m a n z ili,  kem alarning  q atn o v   jadvaílari  k o ‘reatiIgan  turli  e ’lonlar, 
tijo rat  x ab a rlari,  reklam a  va  h a r  xil  yangiliklar  bosilgan  varaqalanii  ch o p  
e ta  b o sh la d ila r.  S h u n d ay  m ark azlard an   biri  V enetsiya edi.
Bu 
y erd a 
yangiliklar 
varaqalarini 
pulga 
tarqatuvchi 
maxsus 
m a ’lu m o tla r  shaxobchasi  tashkil  to p d i.  V araqalar  d astaw a l  qoMyozma 
shaklida,  k ey in ch alik   bosm a  hold a  b ir  kum ush  tanga-«gadzeta»  qiym atida 
ch iq arila  b o sh lan g an .  0 ‘sha  dav rd an   e ’tib o ra n   m azkur  tipdagi  b archa 
nash rlar  «gazeta»  degan  nom   oigan.
B ugungi  k u n d a   ko'pgina  m am la k atlar  «birinchi  gazeta  vatani*  degan 
no m g a  d a ’vogarlik  qilishadi.  T abiiyki,  h a r  biri  isbot  sifatida  dalillar 
keltiradi.  L ek in   m asalaning  yech im i  n im an i  gazeta  deb  atashda  va  shu 
bilan  b irgalikda,  uning  asosiy  belgilarini  ko‘rsata  olishdadir.  F ikrim izcha, 
gazetan in g   h a l  qiluvchi  belgisi  davriylik  bo ‘lsa,  G erm aniya  ushbu 
m u n o z a ra la rd a   h aq   b o ‘lib  chiqadi.  M a ’lum ki,  Tim ofeus  Ritssh  1590-yili 
Leypsigda  «A xborot  bor*  deb  n o m la n g an   gazetani  nashr  etgan.  U   deyarli 
har  k u n i  c h iq ib   tu rg an .  10 yil  o ‘tg a ch ,  R itssh  Leypsigda  «H arbiy va  xalqaro 
m aydondar  s o d ir  b o ‘lgan  voqealar  h aq id a  yangiliklar  keldi»  degan  uzun 
nom ga  ega  g az eta  n ash r  eta  boshladi.  XV II  asm ing  boshlarida  birinchi 
gazetalar  h a m   G e rm a n iy a d a   ch iq q an   edi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Angliyada  vaqtli  m atbuotning  vujudga 
kelishi  uning  iqtisodiy, 
ijtim oiy-siyosiy  va  m adaniy  jih a td a n   h a r  ta ra flam a  taraqqiy  etishi  orqali 
ro ‘y   berdi.  XV  asrd a  kitob  chop  etishning  p ay d o   b o ‘lishi,  ichki  va  tashqi 
savdoning  kengayishi,  milliy  tiklanish  ja ra y o n lari,  XVI  asrda  ingliz  tilining 
rivojlanib,  yagona  ttlga  aylanishi-bularning  barchasi  vaqtli  m atbuotning 
dunyoga  kelishi  va  rivojlanishi u chun  zam in  hozirladi.  Shuning  u chun  h am  
bu  davm i  haqli  ravishda  Angliyaning  U y g 'o n ish   davri  deb bahoiashadi.
XVI 
asrda  Angliyada  hozirgi  g azetalarn in g   ilk  ajdodlari  bo'Igan 
«News» 
(Y angiliklar)  deb  nom langan  q o ‘lyozm a  varaqalar  chiqariia 
boshlandi.  U lar  savdo  tovarlarining  etib  kelishi  haqidagi  m a’lum o tlam i  aks 
ettira r  edi.  K eyinchalik  bosm a  «Bailadas  o f   N ew s»  (Yangiliklar  balladasi) 
paydo  b o ‘ldi.  1588-yilning  23-iyunida  o ‘q uvchilarga  eng  m uhim   xalqaro 
hodisalardan  m a ’lum ot  beradigan  «English  M ercury»  (Ingliz  ax b o ro t- 
nom asi)  ning  birin ch i  soni  nashrdan  ch iq d i.  Bu  axborotnom a  bugungi 
zam onaviy  gazetalarga  juda  kam   o'xshaganiigiga  qaram asdan,  m azk u r 
sana,  o d atd a,  Angliyada  vaqtli  m atb u o t  paydo  bo'lgan  kun  sifatida 
nishonlanadi.  B unday  nashrlar  davom li  ravishda  chiqib  turm agan  b o ‘Isa 
ham ,  XV  asrdanoq  Angliya  hukum ati  m a tb aa  m ahsulotlarini  qattiq  nazorat 
ostiga  o la  boshlagan.
U m um an  o lganda,  XVI  asr  zam onaviy  tushunchadagi  gazetaning 
vujudga  kelishi  va  kitob  bosib  chiqarishiiing  faollashuv  davri  b o ld i.  1501— 
1600-yiliarda  Y evropada  285.  224  ta   kitob  n a s h r  etildi.  Agar  h a r  bir  kitob 
o ‘rta  hisobda  400  nusxadan  chop  etilgan  b o ‘Isa  h am   ularning  um um iy so n i 
150  m illiondan  oshib  ketadi.  S hunday  qilib,  bu   asr  Uyg‘onish  davrining 
ayni  gullab  yashnagan  vaqtiga  to ‘g ‘ri  keldi.
V III bob.
  REFO R M A TSIY A  VA  D E H Q O N L A R   U R U S H I 
JU R N A L IS T IK A S I
1-fasl.
  G erm aniyaning  umumiy  siyosiy  ahvoli
XIV—XV  asrlardagi  G erm aniya  iqtisodiy  jih a td a n   ancha  rivojlangan
m anufaktura-sanoat  davlati  edi.  M etallurgiya  ishlab  chiqarishi,  ko n ch ilik ,
to ‘qim achilik  sanoati  shaharlar  ravnaqiga,  savdo-sotiq  rivojiga  sezilarli 
t a ’sir  ko'rsatd i.  M am iakat  S him olida  T iro l,  Saksoniya,  Vestfaliya  s a n o a t
m arkazlariga  aylandi,  R eyn viloyati  va  D u n a y   daryosining  yuqori  qism idagi 
shaharlarda  m etallurgiya,  qurol-yarog*  ishlab  chiqarish,  to 'q im a ch ilik n in g
m ovut,  zig'irpoya  tolasidan  va  shoyi  gazlam a,  ip  gazlam a  ishlab  c h iq a rish
sohalari  yuksak  darajada  rivojlandi.  M a m ia k at  janubida  K yoln,  V orm s, 
A axen,  g‘arbida-A ugsburg,  N yum berg,  U lm   shaharlari  iqtisodiy  jih a td a n  
taraqqiy etgan  edi.
XVI 
asr  boshida  G erm aniyada  q ism an   ishlab  chiqarishda  (aso san  
konchilik  sohasida)  band  bo'lgan,  q ism an   im peratorlar  va  yirik  k n y a z - 
larning  k reditorlari  hisoblanuvchi  g ‘oyat  u lk a n   bank-ijaraxo‘rlik  firm alari 
faoliyat  ko'rsatardi.  U lar  orasida  m illio n lab   gulden  m ablag‘iga  e g a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---