‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Fuggerlar  uyi  a lo h id a   ajralib  turardi.  L ekin  G erm a n iy an in g   iqtisodiy 
rivojlanishi  b ir  te k isd a  em asdi.  M arkazdagi  n ih o y a td a  rivoj  top g an   okruglar 
q ato rid a  xorij  b ila n   h arn ,  boshqa  viloyatlar  bilan  h am   savdo-sotiq 
aloqalarida  ish tiro k  etm ay d ig an   viloyatlar b o r edi.
XVI 
asrd a  G e rm a n iy a   siyosiy jih a td a n   G ‘arbiy  Y evropadagi  Fransiya, 
Angliya  singari  yaxlit  m arkazlashgan  davlatlardan  a n c h a   orqada  qolgandi. 
U   m oh iy atan   aso san   o ‘z   m anfaatlarini  ko'zlovchi  a lo h id a  federal  knyaz- 
liklar  va  erk in   s h a h a rla rd a n   tashkil  topgan  ta rq o q   m am lakat  edi.  U m um iy 
reyxstagda  ichki  m a salala rd a n   k o 'ra  ko‘proq  ta sh q i  siyosiy  ishlar  bilan 
shug‘ullanuvchi  im p e ra to r  nom igagina  saylanardi.  S h ah arla r  ittifoqlari  va 
féodal  knyazlar  o 'rta s id a   o 'z a ro   nizolar yuz  berib,  u ru sh lar olib  borilardi.
K atolik  R im   G e rm a n iy a   ijtim oiy  hayotiga  jid d iy   m urakkabliklar  olib 
kirdi.  Papa  d esy a tin a la rd a n   ajratm alar,  ruhoniylik  lavozim lariga  tayinlan- 
ganlik  u ch u n   to 'lo v la r,  savdo  indulgensiyalari,  k o ‘p   sonli  nem is  piligrimlari 
(ziy o ratgohlari)dan  h a r   xil  eh so n lar  tarzida  ju d a   k atta  pul  m ablag‘lari  olib 
turardi.  F ransiya,  A ngliya  va  Ispaniyada  kuchli  qirollik  hokim iyati  b o ‘l- 
ganligi  bois  p ap a  Icuriyasi-m arkaziy  organlariga  to 'lo v la r  a n c h a  cheklan- 
ganligi  h olda,  G e rm a n iy a d a   im perator  hokim iyatining  tanazzuli  m am - 
lakatni  va  xalqni  c h e k siz   talash  im konini  berardi.  G erm a n iy a  yerlaridan 
R im ga  n ihoyatda  k atta  p u l  m ablag'lari  oqardi.  B u tu n   G erm an iy a jam iya- 
tining  turli  q a tlam lari  R im   boshchiligidagi  boy,  m ustaqil  ruhoniyiarga 
qarshi  d u sh m an lik   kayfiyatida  edi.  C hunki  m am lak atd a  cherkov um um xaiq 
aham iyatli,  m illiy  m a salax u su siy atig a  ega  b o ‘la  bordi.
R eform atsiyanm g  vujudga  kelishi.  G erm aniya  yerlaridan  R im   papasi 
g'aznasiga  m u m ay   p u l  m ablag‘larining  oqib  borishi  Y evropaning  boshqa 
m am lakatlarida  h am   R eform atsiya  harakati  u ch u n   zam in  yaratgan  b o ‘lsa- 
d a ,  b u   harakat  ay n a n   G erm a n iy ad a  boslilanib,  ah o lin in g   keng  qatlam larini 
birlashtirishga  t a ’sir  k o 'rsa td i.  Q jshloq joylarida  tazyiq n in g   kuchayishi,  o ‘z 
navbatida,  d e h q o n la r  h ara k ati  avj  olishiga  sabab  b o ‘ldi.  M am lakatning 
parokandaligi,  yirik  feo d al  knyazlam ing  siyosiy  hayotdagi  zo'ravonligi 
shaharliklar  va  ritsa rla rd a   norozilik  iiyg‘otdi.  Jam iy atn in g   taraqqiyparvar 
qatlam lari  islo h o tlar  o ‘tk a zish   talabi  bilan  ch iq a  boshiadilar.  B uning  ustiga 
XV  asr  boshiga  kelib  m am lakatdagi  gum anizm ,  y a ’ni  insonparvarlik  ulkan 
ijtim oiy  kuchga  ay lan g a n   yozuvchilar,  olim lar  soni  k o ‘payishiga  olib  keldi. 
U lam in g   asarlari,  g a rc h i  lotin  tilida  yozilgan  b o ‘lsa  ham ,  ko ‘plab 
shaharliklarga  va  a h o lin in g   savodxon  qism iga  tu sh u n arli  edi.
X V  
asrning  ik k in c h i  yarm idagi  G erm aniyada  « Im p erato r  Sigizm und 
reform atsiyasi*  n o m li  publitsistik  asar  nihoyatda  m a sh h u r  bo ‘Iib  ketdi. 
M anbalarning  g u vohlik  berishicha,  bu  asar  Sigizm und  vafotidan  keyin 
xufiyona  ta rz d a  yoziü b   e ’lo n   qilingan,  im p e rato m in g   o ‘zi  esa  pam fletga 
h ech   qanday  alo q a d o r  b o 'lm a g a n .  G usistlar  g 'o y alarin i  tarqatganligi  u chun
1458-yilda  Strasburg  sh a h rid a   qatl  etilgan  nem is  m illatiga  m ansub  Fridrix 
R ayzer bu  asam ing  m u allifi  bo'lganligi  taxm in  qilinadi.
« Im p erato r  S igizm und  reformatsiyasi»  m avjud  ijtim oiy-siyosiy  ahvolni 
* 
tu b d a n   isloh  qilishga  d a ’vat  etadi.  U nda  t a ’kidlanishicha,  hokim iyat 
t o ‘lig‘icha  im p e rato r  va  u n in g  joylardagi  vakillari  q o ‘Iida  b o ‘lishi,  markaziy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hokim iyatdan  voz  kechgan  féodal  knyazlar  esa  hayotlari  va  m ulklari 
him oyasidan  m ahrum   etilishlari  lozim .  Soliqlarni  yig‘ish  va  ularning 
sarílanishi  ustidan  nazorat  qilish  sh a h arlar  vakolatiga  o ‘tish i  kerak. 
Risolada,  shuningdek,  shaharlarga  k o ‘chib  borishni  xohlovchi  b arc h an i, 
m a’lum   darajada  badal  to ia g a n la rid a n   keyin,  teng  h u quqli  byurgerlar 
(o 'rta h o l  shaharliklar)  sifatida  sh a h arlarg a  erkin  qabul  qilishni  jo riy   etish 
taklifi  kiritildi.  «Reformatsiya»  m uallifl  sexlar  m onopoliyasiga  q arsh i  fikrlar 
bildirdi,  chu n k i  «har  kim  har  q a n d a y   h u n a r  bilan  sh u g 'u llan ish g a  erkli» 
hisoblanardi.
K o‘rib  turgauim izdek,  XV  a s r   G erm aniyasida  eng  yirik  publitsistik 
asarlardan  biri  o ‘sha  davrning  b ir  q a to r  g ‘oyat  m uhim   m asalalarin i  kun 
tartibiga  q o ‘ydi.  Ijtimoiy  ziddiyatlarning  kuchayib  borishi  o x ir-o q ib a t  XVI 
asr  boshida  d ehqonlar  om m asining  keng  k o'lam li  chiqishlariga,  d eh q o n la r 
urushiga  olib  keldi.  U ning  birinchi  bosqichi  papaning  katolik  cherkoviga 
qarshi  R eform atsiya  harakati  bo ‘ldi.
G u m an ist 
reform atorlarning 
tarafdorlarí 
G erm a n iy an in g  
deyarli 
barcha  universitetlarida  mavjud  ed i.  XVI  asr  boshiga  k elib   Erfurt 
universiteti  qoshida  vujudga  kelgan  to ‘garak  insonparvarlam ing  eng  kuchli 
m arkazi  b o ‘lib  qoldi.  Bu  to ‘garakka  u zo q   m uddat  Italiyada  y ash ab ,  u   yerda 
yangi  aflotunchilar  falsafasi  bilan   tanishgan  M usion  R u f  (1471 — 1526) 
rahbarlik  qilardi.  U  aqidaparast  sxolastlar  (antik  falsafani  din g a  b o ‘ysun- 
dirm o q ch i  b o ‘lgan  dinshunoslar)  t a ’lim otini  qattiq  tan q id   ostiga  oldi. 
Kyoln  universiteti  aqidaparastlar  m arkaziga  aylangandi.  M u sio n   davom - 
chilarining  (insonparvarlar,  ad a b iy o tc h ila r,  ñlologlar)  faoliyati  aq id ap a­
rastlar  nafrati  va  m alomatlariga  sa b ab   b o ‘ldi.  M usion  m aktabidan  U lrix  fon 
G u tte n   (1488—1523)  yetishib  c h iq d i,  keyinchalik  u  Lyuter  reform atsiyasiga 
q o ‘shildi.  Filolog  olim lar,  publitsistlar  R otterdam lik  Erazm   (1467—1536) 
va  Iogann  Reyxlin  (1455—1522)  keng  m ashhur  insonparvarlar,  «G erm a- 
niyaning  q o ‘sh  qarog‘i»  (G u tten   ifodasi)  b o ‘lib  qolishdi.  M a rtin   L yuter  esa 
(1483—1546)  G erm aniya  R eform atsiyasining  eng  yirik  vakili  edi.
2-fasl.  Reformatsiya  publitsistikasining 
shakllarí  hamda vositalarí
M atbuotga  nisbatan  taqiqlar  kuchayib  bordi.  D inni  isloh  qilishga 
qaratilgan  harakat  jam iyatning  b arc h a   qatJam larini  q o ‘zg‘a b   q o 'y d i,  xalq 
om m asining  siyosiy  faolligiga  t a ’sir  ko'rsatdi.  0 ‘n  m inglab  d eh q o n lar 
avlodiga  dunyo  o ‘z  qishlog'ining  to r   doirasidangina  iborat  b o ‘lm ay   qoldi. 
R eform atsiya  davri,  XVI  asrning  b irin c h i  o ‘n  yilliklari  ko ‘pIab  kishilar 
hayotini  keskin  o ‘zgartirib  yubordi.
0 ‘sha  davr  voqealari,  k ish ilarn in g   ezgu  orzu -u m id lari  «yjlnom a- 
q o ‘shiqlai»da,  hikoyalar,  varaqalar,  o g ‘zaki  va  yozm a  ad a b iy o tlard a  keng 
aks  etgan.  Reform atsiya  arboblarining  m aqolalari  ju d a  k o ‘p   a d a d d a   qayta 
bosilib,  b u tu n   G erm aniya  bo ‘ylab  va  u n d an   tashqarida  h a m   tarq atilard i. 
«U ch a r  varaqalar»  davrning  h o ziija v o b   axborotnom asiga  ay la n d i  va  Bazel, 
Syurix,  Strasburg,  M ayns,  B ö m b erg ,  E rfu n ,  Breslau,  L eypsig,  V y u rten -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---