‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

M asalan ,  1525-yH  9 -1 2 - m a y d a   Frankoniyada  isyon  k o ‘targanlar  to m o - 
n id a n   tuzilgan  « G eylbronn  dasturi»  M yunser  tabiatiga  m os  «M oddalarda 
ifodalangan  xaU dan  h am ,  x alq -d e h q o n lar  harakatining  * 0 ‘n   ikki  m odda*- 
sid a n   h am   farqli  edi.  G ey lb ro n n d a   qabul  qilingan  dastur  ritsarlar, 
byurgerlar  m anfaatlarini  ifodalardi  va  m ulkdorlik  (buijua)  xarakterida edi.
D eh q o n la r  urushi  ish tiro k ch ilari  o 'rtasida  birlik  y o ‘qligi  va  m anfaatlar 
h am   o ‘zaro  bog‘liq  em asligi  ularni  m ag'lubiyatga  olib  keldi.  H atto 
L y utem ing  o ‘zi  d eh q o n la r  h ara k atin in g   ko‘iam idan  q o ‘rqib  ketib,  keyincha 
isyonchilarga  qarshi  chiq d i.  D astlab  u  deh q o n lar  va  xo'jayinlarni  o ‘zaro 
m urosaga  chaqirdi,  d e h q o n la m i  qurolli  kurashdan  qaytarish  u chun 
Tyuringiyaga  borib  qaytdi.  B iroq  bunga  erisha  olm adi,  chunki  Myunser* 
n in g   keskin  choralari  u la r  o rasid a  katta  aks-sado  uyg'otgandi.  O kzining 
asarlarid an   b iri-« D e h q o n la m in g   bosqinchi  va  ta lo n ch i  to'd alarig a  qarshi» 
sarlavhali  pam fletida  u   isyo n ch ilarn in g   asosiy  kuchlarini  to r-m o r  keltirgan 
Shvab  ittifoqi  arm iyasining  harakatlarini  q o ‘lla b -q u w a tla d i.  Bu  jang 
natijasida  q o ‘zg‘o lo n n in g   y u z  m ing  ishtirokchisi  o 'ld irild i.  D ehqonlar 
urushining  ayni  ayj  pallasida  L y u ter  o ‘z  pam fletida  « U larni  (dehqonlam i) 
q u tu rg an   itni  o ‘ldirgan 
m isoli  maxfiy  ravishda  va  ochiqdan-ochiq 
kaltaklash,  b o ‘g ‘ish  va  azo b lash   lozim », deb  yozdi.
U m u m a n ,  G erm a n iy ad a  d eh q o n lar  urushi  XVI  asrd a  yuzaga  kelgan 
R eform atsiya  davridagi  ijtim o iy   harakatning  b u tu n   davom i  bilan  biiga 
q o ‘shilib 
m ulkdorlar  (b u rju a ) 
inqiloblari  rivojlanishining  darakchisi, 
dastlabki  bosqichi  va  G ‘arb iy   Y evropa  m am lakatlari  ijtim oiy-siyosiy  hayo- 
tidagi  tu b   o ‘zgarishlar  ibtidosi  b o ‘ldi.
Reform atsiya  va  d e h q o n la r  urushi  nem is  davri  m adaniyatidagi  katta 
yuksalish  bilan  bog‘liq  edi.  D eh q o n la r  urushi  natijasida  m arkaziy  hoki- 
m iyat  zaiflashgan  va  m a m la k a tn in g   feodal  tarqoqligi  kuchaygan  b o iish ig a 
q ara m asd a n ,  M artin  L y u ter,  T o m a s  M yunser,  U lrix  fon  G u tte n   va 
bosh q alam in g   ilg‘o r  g‘oyalari  y an a d a  ishlanishda  davom   etib ,  Yevropadagi 
k o ‘pgin a  m am lakatlarning  hay o tiy   am aliyotiga  (Shveysariyada  -   Ulrix 
Svigli;  Shvetsiya,  N o rv e g iy a d a-Jan   Kalvin;  D aniyada-lyuteranchilik;  Ang- 
liya,  A Q S H da  -   p u rita n ch ilik   ta rz id a)  kirib  bordi.
Jam iyatga,  insonga  n isb a ta n   ilg‘or  qarashlar  G erm an iy ad a  adabiyot, 
tasviriy  sa n ’at,  publitsistik  risolalar,  pam fletlar,  paskvillar  va  xalq  q o ‘shiq- 
lari  orqali  ham   tarq atilard i.  R eform atsiya  davrining  eng  yirik  shoiri  G ans 
Saks  (1 4 9 4 -1 5 7 6 )  o ‘zin in g   k o 'p so n li  q o'shiqlari,  shvankalari,  dram atik 
asarlarid a  boylar  o c h k o ‘zligini,  «katta  xo‘jayinlar»  zo'ravonligini  fosh  qildi. 
U   o lquvchilarning  keng  doirasi-shaharliklar,  d eh q o n la r  u ch u n   yozdi, 
N y u rn b e rg   m asterzingerlari  (m o h ir ashulachilari)  m aktabiga  asos  soldi.
R assom ,  o ‘ym akor  u sta ,  tasviriy  san’atga  oid  ko‘plab  risolalar  muallifi 
b o ‘lgan  Albrext  D yurer  (1 4 7 1 -1 5 2 8 )  insonparvarlar  bilan   yaqin  m uloqotda 
b o i i b   turardi.  U  Bibliya  v o q ea la ri  asosida  yaratgan  rasm lariga  milliy 
m a z m u n   bag‘ishladi.  N e m is  tasviriy  san’atining  k o ‘pgina  yirik  vakillari  o ‘z 
p o lo tn o larid a-R e fo rm a tsiy a  davri  arboblari-L yuter,  M elanxton,  M yunser 
va  boshqalam ing  realistik,  c h u q u r  ehtirosli  va  ruhiy  yorq in   portretlarini 
yaratishdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

F alayonli  davr  publitsistlari  hayotiga  chizgilarga  kelsak,  M artin  L y u ter 
(1483—1546)  o ‘ziga  to ‘q   byurgerjar  oilasid an   edi.  U  Saksoniyaning 
Eysleben  sh ah rid a  dunyoga  keldi.  1501-yilda  Erfurt  universitetini  tugatib, 
rohib  va  ruh o n iy   bo'ldi.  1509-yili  S aksoniyada  ochilgan  V ittenberg 
universitetiga  falsafa  va  ilohiyot  b o 'y ic h a   professorlikka  qabul  qilindi.
0 ‘rta  asrlardagi  m istiklarning  asarlari  h am d a  chex  islohotchisi  Y an 
G u s  (1375—1415)  g'oyalari  bilan  ta n ish u v   jara y o n id a  u   katolik  ch e rk o v  
ta ’lim otidagi  k o ‘plab  ziddiyatlar  va  farq larn i  aniqladi.  Lyuter  cherk o v  
am alga oshiradigan  ko‘plab  m arosim lar,  m axfiy  ishlar,  turli tadblrlar  u c h u n  
pul  va  h a r  xil  soliqlar  olish  zarur  «xayrli  ishlar»dan  ekanligini  in k o r  q ila 
boshladi.  U   rivojlantirishga  kirishgan  « insonni  d in   yordam ida  qutqarish* 
ta ’lim otida  insonning  diniy  his-tuyg‘u la ri,  kechinm alari  asosiy  o ‘rin d a 
turadi.
«Takvodor  e ’tiqod  bilan  tirik»  kalim asi  uning  sevimli  iborasi  edi. 
Lyuter  fikricha,  din-ayrim   inson-shaxsning  X udoga  nisbatan  m unosabati 
boMib,  u   vositachi  va  cherkov  xodim lari  vasiyligiga  m uhtoj  em as.  L yuter 
ta ’lim otida  dinga  e ’tiqod  qo‘ygan  o d d iy   insonlarning  kasbi  ruhoniylik 
boMganlar  to m o n id an   nazorat  qilinishiga  norozilik  ifodalanganligidan  b u  
am alda  insonning  hayoti  ustidan  to ‘liq  liuk m ro n lik   qiluvchi  butun  o ‘rta  asr 
cherkov  tashkllotini  inkor  qilishga  olib  bo rard i.  B undan  tashqari,  L yuter 
e ’tiqod  bobida  cherkov  qonunlari  va  y o 'l-y o 'riq la rig a  em as.  balki  asl 
m anbalarga-Bibliyaga,  boshqa  ilohiy  kitoblarga  m urojaat  qilishga chorladi.
Shu  tariqa  u   ilgarigi  oddiy,  d em o k ra tik   xristianlikni  keyingi  davrdagi 
feodallashgan,  byurokratik-katolik  xristianlikka  qarshi  q o ‘ydi.  R eform atsiya 
sharoitida  L yutem ing  xristianUkning  asosiy  negizlari  to'g'risidagi  ta lq in i 
G 'a rb iy   Y evropada  teng  huquqlilik  prinsipiga  ilk  burjuaziya  davrida 
berilgan  dastlabki  izoh  hisoblanadi.
Lyuter  m ohiyatan  o ‘rta  asr  byurgerligi  e ’ion  qilgan  oddiy  cherk o v  
qoidasini  rivojlantirdi.  Yangi  nizom   so n   jih a td a n   ju d a   ko‘payib  ketgan 
rohiblar,  ruhoniylar  va  Rim   katoliklari  m a ’m uriyatining  qavm ini  tartibga 
solishi  lozim   edi.
Indulgensiyalar-pul  yoki  katolik  ch e rk o v   oldidagi  alohida  xizm atlari 
evaziga  gunohlari  kechirilganligi  h aqida  papa  tom onidan  beriladigan 
yorliqlar  sotilishiga  Lyutem ing  95  ta   tezis  bilan  qarshi  chiqishl  u n in g  
birinchi  oshkora  bayonoti  bo‘ldi.  1517-yili  V ittenberg  shahri  a tro fid a 
indulgensiya  savdosi  qizib  ketib,  uni  m uayyan  m iqdorda  pul  toMashga 
qo d ir  barchaga  berishardi.  Indulgensiyalarni  sotish  va  boshqa  og‘ir  soliqlar, 
hadyalar  papa  hokim iyatiga  katta  d a ro m a d   keltirardi.  Shu  sababli  h a m  
Lyuter  papalik  va  um um an  katolik  cherk o v i  korrupsiya  botqog‘iga  b o t- 
ganligiga  qarshi  oshkora  chiqishlar  qildi.  M avjud  ahvoldan  noroziligini 
ifodalab,  universitet  cherkovining  eshigiga  indulgensiyalar  sotilishiga  q arshi 
o ‘z  tezislarini  osib quydi.
1519-yili  Leypsigda  b o ‘Kb  o ‘tg a n   m u n o z arad a  L yuter  papa  b o 'lm a sa 
ham   cherkov  yashay  olishi  m u m k in ,  d ey a  fikr  bildirarkan,  ruhoniylik 
alohida  institut  ekanligini  inkor  etd i  va  X udo  oldida  b archa  xristianlai 
baravar,  dedi.  U   Yan  G usni  g ulxanda  y o ndirgan  cherkov  arboblarini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---