‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 79,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə81/160
tarix24.12.2017
ölçüsü79,22 Kb.
#17347
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   160

c h e td a n   keltirilgan  k ito b la r  senzura  qilinishi  q a t’iy  belgilab  quyildi.  Shunga 
b in o a n ,  yuridik  y o ‘nalish d ag i  kitoblar  oliy  sud  m ah k am asi,  siyosiy  m az- 
m u n d ag i  kitoblar  d av lat  kotiblari,  qolgan  adab iy o tlar  esa  K enterberiy 
arxiepiskopi  va  L o n d o n   episkoplari  ixtiyoriga  berilib,  ular  ko‘rigidan 
o ‘tkazilardi.  Q o ‘ly o z m alar  senzuraga  ikki  nusxada  ta q d im   etilib,  ingliz 
cherkovi,  davlat  va  h u k u m a t  m anfaatlariga  h am da  m illiy  qadriyatlarga  zid 
kelm agan  k ito biarnigina  n a s h r  etishga  ijozat  berilardi.  N a sh rd an   chiqqan 
h a r   q an d ay   kitob  sh u   v aq tn in g   o ‘zidayoq  M a tb aa ch ilar  kom paniyasining 
r o ‘yxatlar  kitobida  q ayd  e tilib ,  u   yerda  m atbaachi  n o sh ir  va  m uallifning 
n o m la ri  k o ‘rsatilardi.
B osm axonalarni  esa,  aw alg id ek ,  L ondon,  O ksford,  Kem brij  kabi 
sh a h arlard an   ta sh q arid a  ta sh k il  etish  m um kin  em asdi;  qolaversa,  ulam ing 
so n i  hatto   ushbu  sh a h a rla rd a   ham   qat’iy  chegaralab  q o ‘yilgandi.  M at- 
baachilik  sohasi  b ilan   sh u g ‘u llanuvchilar m a’lum   talablarga javob  berishlari 
va  h a r  b ir  m asalada  ru h o n iy la r  ham da  oliy  kom issiya  a ’zolarining  ruxsatini 
olishlari  kerak  edi. 
X orijiy  nashrlar  bojxonalarda  ushlanib,  qattiq
tekshiruvdan  o ‘tk azilardi.
K arl  I  to m o n id a n   parlam entsiz,  Y ulduzlar  palatasi  va  favqulodda 
sudlarning  shafqatsiz  ta d b irlari'y o rd a m id a  am alga  oshirilgan  o ‘n  b ir  yillik 
bo sh q am v   davrida  s h o tla n d   qo'zg 'o lo n i,  U zoq  p arla m en t,  o   zaro  ichki 
u rush  h am da  «sotqinligi  v a   ichki  urushni  keltirib  chiqarganligi  uchun* 
qirolni  qatl etish  voqealari  bo ‘lib  o ‘tdi.  Karl  I  hayotligi  davridayoq,  1641-yilda 
U zo q   parlam ent  Y u ld u z la r  palatasini  tugatdi,  sh u   bilan   birga  uning 
m atb u o t  ishlari  b o ‘y ic h a  chiqargan  barcha k o ‘rsatm alari  h a m   bekor qilindi.
Lekin  m atb u o t  erk in lig i  uzoqqa  cho'zilm adi.  Ikkala  palataning  1643- 
yil  14-iyundagi  q aro rig a  k o 'ra ,  «din  va  h ukum atni  y an a d a  ulug‘lash»ni 
k o ‘zlab  sen zu rad an   o ’tk a zilm ag a n   va  M atbaachilar  kom paniyasining  ro ‘y- 
x atlar  kitobida  q ayd  etilm a g an   ko‘plab  kitoblar  ch iq ib   ketdi.  Shundan 
keyin  kitoblam i  o ld in d a n   se n zu ra  ruxsatini  olm asdan  va  «eski  odatlarga 
k o ‘ra*  K om pan iy an in g   r o ‘yxatlar  kitobida  qayddan  o 'tk az m asd an   turib 
ch o p   etish  yana ta q iq la n d i. 
.
B undan  ta sh q ari, 
Kom paniya  agentlari  va  parlam en tn in g   ba  zi 
a ’zolariga  «ruxsat  e tilm a g a n   joylarda  o'rnatilgan  b o sm a  dastgohlarni  gohi- 
goh id a  obdan  te k sh irib   chiqish*  ixtiyori  beriladi.  Ayg‘oqchilarga  bosm a 
dastgohlarni, 
u la rn in g   egalarini,  taqiqlangan 
k itoblarni  ch o p   etgan 
m ualliflar  va  u m u m a n ,  b u n d a y   ishga  aloqador  b arc h a  shaxslam i  qam oqqa 
olish  huquqi  berildi.  B e k o r  qilingan  qonunlarga  qaytilishiga  parlam entdagi 
partiyalarning  tu rli  m a sla k d a  ekanliklari  sabab  b o ‘ldi.  R espublika  e  Ion 
qilinishini  xalq  h o k im iy ati  va  e ’tiqod  erkinligi  ta ra fd o ri  bo ‘lgan  inde- 
p en d e n tla r  partiyasi  y o q la b   chiqadi.  Lekin  turli  tarzd ag i  cheklovlar  va 
asosan  qattiq  se n zu ra ta ra fd o rla ri  b o ‘lgan  presvitarianlar  parlam entda  ustun 
kelishadi.  Bunga  m a s h h u r  publitsist  Jon  M ilton  o ‘zining  «A reopagetika»1

Мильтон  Д.  О  свободе  печати.  Речь  к  английскому  парламенту. 
(Ареопагстика).  М.:  1907.  «История  печати.  Акгалошя*  китобида.  М.:  «Аспект 
Пресс*.  2001, 9-64-с.
www.ziyouz.com kutubxonasi


asari  bilan  keskin  qarshi  chiqadi.  Bu  haqda  keyingi  boblarda  alohida 
.  to'xtalam iz.
Angliyada  Karl  II  (1660—1685)  va  Iakov  (1685—1888)  S tyuart  hukm - 
ronlik  qilgan  davrlar  p u ritan  tartiblari  va  o ‘zaro  ichki  urushlarga  qarshi 
h arakatlar  bilan  xarakterlanadi.  U rushlardan  ch a rc h a g a n   b u tu n   aholi 
tinchlikni  qo'm sayotgan  edi.  Taxtga  qaytgan  S ty u artla r  bundan  ustalik 
bilan  foydalanishdi.  M atbuot  haqidagi  q o n u n ch ilik   sohasida  ulam ing 
siyosati  eski  usulga,  ya’ni,  1662-yilda  lord  K larend  to m o n id a n   o ‘tkazi!gan 
U ch   yUlik  ruxsat  haqidagi  Aktga  («Licensing  A ct»;  m atb u o t  tarixiga  oid 
zam onaviy  adabiyotlarda  k o 'p in ch a  «Litsenziya  haqidagi  akt»  deb  ham 
yuritiladt)  qaytishdan  iborat  edi.  U shbu  hujjat  1637-yilgi  dekretni  deyarli 
qayta  tikladi.  Unga  m uvofiq,  b undan  keyin  b o sm a x o n alam i  faqat  L ondon, 
O ksford,  Kem bridj  va  Y ork  shaharlarida  ochishga  ruxsat  berildi.  20  dan 
ortiq   bosm axonani  ochishga  ijozat  bo'lm adi.  U la m in g   egalaridan  garov 
talab  qilindi.
H ar  bir  chop  etilgan  asarda  senzor  ko'rsatm asiga  ko‘ra,  m atbaa  va 
muallifning  ismi  sharifini  yozish  shart  qilib  quyildi.  T arixiy  va  siyosiy 
kitoblam i  senzura  qilish  stats  (davlat)  kotibiga  top sh irild i,  L ondon  va 
K enterberiy  episkoplari  zim m asiga  diniy,  tibbiy  va  falsafiy  asarlarni  ko‘rib 
chiqish 
yuklatiidi. 
Z ararli  deb  topilgan  asarlam in g  
m ualliflari  va 
noshirlarini  ta ’qib  qilish  va  shafqatsiz qatl  etishlar  q ay ta jonlanadi.
N osliirlik  jinoyati  u ch u n   ayovsiz  jazolash  Yvilduzlar  palatasi  uchun 
xarakterli  xususiyat  edi.  M asalan,  1632-yilda  m a sh h u r  presvitarian  cher- 
kovining  a ’zosi  Prayn  saroy  teatrini  (keyingi  ikki  yil  d avom ida  te a tr  haqida 
40  000  ga  yaqin  kitob  nashr  ettirilgan  va  qirolich an in g   o ‘zi  sahnada  rol 
o ‘ynagan)  qattiq  tan q id   qilgani  u chun  5000  funt  sterling  jarim a  solinib, 
qattiq  tartibdagi  q am oq  jazosiga  hukm  etildi.  B u n d a n   tashqari,  u 
universitet  diplom idan  m ahrum   qilinadi  h am d a  ikki  q u lo g 'i  kesilgan  va 
peshonasiga  qizdirib  tam g ‘a  bosilgan  holda  y o g 'o ch   u stu n g a  bog‘lab  q o ‘yi- 
ladi.  Besh  yil  o 'tg ach ,  dinni  tanqid  qilgani  u chun  u   y a n a   yog‘och  ustunga 
bog'lashga  va  qam oq  jazosiga  hukm   etiladi.  Bu  safar  ikki  qulog‘ini  kesish 
✓  jazosi  ikki  yuziga  ta m g 'a   bosish  bilan  alm ashtiriladi.  O ra d a n   uch  yil  o ‘tib 
cherkov  boshqaruviga  qarshi  chiqqan  Bastvik  va  B y o rto n la r  bundan  ham  
qattiq jazoga  loyiq deb  topiladiiar.
N oshirlik  jinoyatlari  u chun  shafqatsiz  jazolashlar,  ayniqsa,  Karl  II 
zam onida  va  senzor  h am da  dastlabki  ingliz  «Siyosiy  m erkuriy» gazetasining 
xo'jayini  sifatida  faoliyat  yuritgan  Lastranj  davrida  avj  nuqtasiga  chiqdi. 
S hunga  qaram asdan,  birinchi  ingliz  gazetalarining  p aydo  b o iis h i  ayni  shu 
davrga  to ‘g ‘ri  keldi.
G az eta  xizm atidan  hukum at  m anfaati  yo 'lid a  foydalanishga  dastlabki 
o ‘rinishlar  Yelizaveta  davridan  boshlangan. 
1588-yilda 
Ispaniyaning 
yengilm as  dengiz  floti  Angliya  qirg'oqlariga  yaqinlashgach,  o 'sh a   paytdagi 
b irinchi  vazir  Burley  davlat  ishlari  haqidagi  h ar  xil  m ish-m ishlarga  barham  
berish  m aqsadida  m am lakatning  turli  burchaklariga  hukum at  xabarno- 
m alarini  tarqatishni  buyuradi.  M a n a  shu  x a tti-h a ra k a t  rasm iy  «Angliya 
m erkuriy*  gazetasining  dunyoga  kelishiga  asos  b o i i b   xizm at  qilgan.  Shax-
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 79,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə