‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

q oraladi.  L yuterning  te zislari  keng  tarqaldi,  ko‘plab  pam fletlari  va 
ijiurojaatlari  h am   e ’lo n   q ilib   tu rild i.  M asalan,  uning  «N em is  millati  xristian 
dvoryanligiga*  (1520)  m u ro ja a ti  G erm aniyadan  tash q arid a  ham   m ashhur
b o ‘lib  ketdi. 
,
P apa  Lev  1520-yil  15-iyulda  Lyuterni  cherkovdan  chetlatish  t o g -  
risida  fatvo  chiqardi.  S h uiiga  ja v o b an   10-dekabrda  b u   fatvoning  bosm a 
nusxasi  sxolastlam ing  k ito b la ri,  katolik  huquqi  to 'p la m la ri  bilan  qo'shib 
V ittenburg  shahri  darv o zasi  o ld id a   yoqib  yuborildi.  Lyuter,  shuningdek, 
«A narxist  fatvosiga  q arshi*  d eg a n   pam fletini  yozib  ta rq a td i.  Pam fletda  u  
p ap an in g   o ‘zini  anarxist  d eb   no m lab ,  im perator  K arl  V  ga  G erm aniya 
im periyasida  b arc h a  c h e rk o v   erlarin i  cherkov  qaram o g ‘idan  chiqarish 
talab in i  q o ‘ydi.  1520—1521 -y illard a  nem is  xalqi  orasida  L yuterning  n om i 
sh u   darajada  m a sh h u r  ed ik i,  cherk o v   arboblaridan  biri  Rim ga  «G erm a- 
niyaning  o 'n d a n   to ‘q q iz   qism i  «Lyuter»  deb,  qolgan  b ir  qism i  h ech   b o ‘l- 
m ag an d a  «Rim   saroyiga  o ‘lim!*  deb  baqiradi»,  deya  m a ’lum ot  yetkazgandi.
Xorijlik  ta d q iq o tc h ila rd a n   biri  shunday  yozgan  edi:  «Lyuter  c h a q - 
d irgan  ch a q m o q   ayni  n ish o n g a   urdi.  Butun  nem is  xalqi  harakatga  keldi. 
B ir  to m o n d a n ,  d e h q o n la r  va  plebeylar  uning  xitobnom alarida  xristian 
erkinligi  to ‘g ‘risidagi  p a n d -n a sih a tla rin i,  q o ‘zg‘olonga  ishorani  ko  rishdi. 
Ikk in ch i  to m o n d a n ,  a n c h a   m o ‘tadil  byurgerlar  va  ruhoniylar  quyi 
qism ining  katta  guruhi  u n g a  q o 'sh ild i;  um um iy  oqim   h atto   knyazlarni  ham  
dom iga to rtib   ketdi».  K o ‘pgina  insonparvarlar  uning  to m o n in i  olishdi.  U lar 
orasid a  U lrix  fon  G u tte n   va  yirik  insonparvar  filolog  F ilipp  M elanxton 
(1 4 9 7 -1 5 6 0 )  h am   b o r  ed i.  L yuterning  bosm a  va  o g'zaki  chiqishlari 
t a ’sirida  G erm aniya  va  Skandinaviyaning  ko‘pgina  hukm dorlari  Rim   bilan 
aloqalarini  uzib,  o ‘z   h u d u d la rid a   yangi  «lyuteran»  cherkovlariga  asos  sol-
152 1-yil  2 8 -y an v ard a  V orm s  shahrida  endigina  saylangan  qirol  K arl  V 
ishtirokida  reyxstag  o ch ild i.  U n d a   Lyuterga  o ‘z   qarashlaridan  voz  kechish 
ta k lif etildi.  B iroq  u  g ‘o y alari  nohaqligini  isbotlab  berganlaridagina  ulardan 
voz  kechishini  b ayon  etib ,  M u q ad d as  kitobdan  iqtiboslar  keltirdi.  Reyxstag 
Lyuterga  nisbatan  b iro r  b ir  q a ro r  qabul  qilm adi,  faqat  1521-yilning  m ay 
oyida  Karl  V  u n i  q a m o q q a   olish  t o ‘g ‘risida  buyruq  chiqardi.  Lekin  buyruq 
bajarilm ay qoldi.
L yuter  1522-yilgacha  V artyunburg  saroyida  yashab  yurdi.  Bu  yerda  u 
Bibliyani  lo tin ch a d an   n e m is  tiliga  o lgirdi.  U ning  taijim asi  dehqonlar 
om m asiga  katta  ta ’sir  k o ‘rsatdi,  c h u n k i  ular  M uqaddas  kitob  asl  m atnining 
m azm u n i  bilan  tan ish ish g a  m uyassar  bo‘lgan  edilar.  S huningdek,  ushbu 
ta ijim a  Shim oliy  Y evropa  ad a b iy   tilining  shakllanishida  ju d a  kuchli  om il 
b o ‘ldi  L yuterning  fik rich a ,  in so n n in g   ichki  taqvodorligi  tashqi  tartib  bilan 
h a m   t a ’m inlanadi.  D u n y o v iy   hokim iyat  ilohiy  h u quqqa  em as,  tabny 
h u q u q q a  tayanadi.  A yni  b ir  p ay td a  tabiiy  huquq  faqat  insonlam ing  tashqi 
xulqini  m ulki  va  n arsa larin i  boshqaradi.  Fikr  erkinligi  esa  din  sohasiga 
daxldor,  insonning  ich k i  d u n y o si  davlat  yurisdiksiyasiga  kirm aydi,  uning 
q o n u n larid an   ta sh q a rid a   tu rad i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

L yuter  keyinchalik  maqsadi  g e rm a n   cherkovini  papadan  ajra tish d a n , 
cherkov  e rla rin i  uning. tasarrufidan  ch iq arish d a n   va  cherkovni  tashkiliy 
jih a td a n   qayta  qurishdan  iborat  b o 'lg a n   m o 'ta d il  kayfiyatdagi  byurgerlik- 
knyazlik  m uxolifatiga  bosh  bo'Idi.  M o 'ta d il  islohotcliilik  harakatiga  q a ra - 
m a-qarshi  ravishda  R eform atsiyaning  ikkita  ashaddiy  y o 'n a lish i-im p e ra to r 
va  knyazlar  boshchiligidagi  reaksion 
feodal-katolik  h am d a   rad ik a l- 
dem okratik  targ'ib o tch i  Tom as  M y u n se r  bosh  bo'lgan  inqilobiy  xalq- 
deh q o n lar  yo'nalishlari  tashkil  to p d i.  L yuter  hayotining  oxirgi  25  yilini 
Saksoniyada  kurfyust  Fridrix  D o n o   (M udriy)  hom iyligida  o ‘tk a zd i. 
A iiarxiyadan  q o 'rq u v   uni  ancha  radikal  protestant  harakatlariga,  m asalan , 
anabaptistlarga  qarshi  chiqishga  u ndadi.
T om as  M yunser  (1490-1525)  Ja n u b iy   Garsdagi  Shtolberg  sh a h rid a 
tug'ildi.  Leypsig  h am da  Mayn  b o ‘yidagi  F rankfurt  universitetlarida  tahsil 
ko'rib ,  ilohiyotchi  bakalavr darajasini  oidi.  A w aliga  u   Lyutem ing  papalikka 
qarshi  chiqishlarini  olqishlab  tu rd i.  Biroq  te z  orada  uning  m o 'ta d il 
xarakterdagi  islohotlaridan  o'zin i  c h e tg a  oldi.  M yunser  R eform atsiyani 
xalqona  inqilobiy  tushunish  ifodachisi  b o 'lib   qoldi.  R eform atsiyada  xalq 
yo‘n alishining  vujudga  kelishi  bu  h ara k atd a  b o iin ish   boshlanayotganligini 
ko'rsatdi.  M yunser jam iyat  va  davlatga  diniy,  ijtimoiy-siyosiy  q arash larid a 
an c h a  keskin  m avqeda  bo'ldi.  S an o at  shahri  yuzaga  kelgan  S vikkauda 
hisoblangan  anabaptistlar  ta ’lim oti  h a m   uning  ta'siri  ostida  shakllandi. 
A nabaptistlar  (yoki  qayta  c h o ‘q in g a n lar)  butlarni,  m arosim lam i  y o ‘q 
qilishni  ta lab   etishdi,  ular  «botiniy  payg'am barlikka*  va  narsalarn in g  
mavjud  tartibiga  qaram a-qarshi  ta rz d a   «ilohiy  hokimiyat»  davri  kelishiga 
ishonardilar.
L yuterdan  farqli  ravishda  M y u n se r  e ’tiqodning  bosh  m anbayini 
Bibliyada em as,  balki  «jonli dil  rozi*da,  y a ’n i,  inson  ongida  ko‘rdi.
M yunsem ing  qarashlari  «M od d alard a  ifodalangan  xat»da  a n c h a   aniq 
ifodalangan  edi.  Xat  asosan  dehq o n larg a  qaratilgan  b o iib ,  u la m i  xristian 
íttifoqi  va  birodarligiga  birlashishga  h am d a  xo'jayinlar  yaratayotgan 
qiyinchiliklarni  birgalashib  har  q an d a y   vositalar  bilan  b a rta ra f  qilishga 
d a ’vat  etard i.  «Xristian  ittifoqi  va  birodarligi»da  adolatli  ijtim oiy  tu z u m  
qaro r  topib,  uning  asosiy tam oyili  u m u m iy   foydaga  xizmat  q ilish d an   iborat 
bo'lish i  lo z im  edi.
H okim iyatni  oddiy  xalqqa  berish  kerak,  degan  fikr  T.  M yunserdan 
boshlangan.  U ning  fikricha,  faqat  ham  m a  narsadan  m ahrum   kishigina  xud- 
binlik  m aqsadlaridan  xoli  bo'ladi  va  u n i  u m um   manfaatlari  o lg 'a  undaydi. 
M yunsem ing  keng  xalq  ommasi  bilan  m ustahkam   aloqasi  uni  d eh q o n lar 
harakatining  sardoriga  aylantirdi.  X udoning  mulki  deganda,  M yunser 
barchaga  barobar  b o lg a n   ijtimoiy  tu z u m n i  tushunardi  va  «butun  dunyo 
buyuk  bir  larzani  boshidan  kechlradi,  shunday  voqea  yuz  beradiki,  kofirlar 
past  qilinib,  kamsitilganlar  yuksaltiriladi*,  deguvchi  edi.  Kofirlar  deganda,  u 
knyazlar,  ritsarlar,  shahar  patrisiylari  va  xalqni  ezuvchi  boshqa  toifalam i 
nazarda  tutardi.  Anabaptistlarning  yetakchilari  bilan  biiga  Svikkau  shahridan 
quvg'in  qilingan  M yunser  shundan  keyin  turli  shaharlarda  yashab  yurdi, 
M yulgauzen  shahrida  dehqonlar u rushida qatnashdi  (1525).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---