‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

M yunserning  h o k im iy at  x alqqa  berilishi  lozimligi  haqidagi  qarashlari 
va  q o id a lari  T iro l  d e h q o n la rin in g   yo ‘lboshchisi  M ixail  G aysm ayer  tuzib 
c h iq q a n   «Zem stvo  qurilishi»  d astu rid a  o ‘z  aksini  to p d i.  Bu  d astum ing 
m aq sad i  T irolda  d em o k ra tik   asosda  xalq  respublikasini  o ‘m a tish d a n   iborat 
edi.  D astu rd a ,  shun in g d ek ,  su d n i  dem okratlashtirish,  desyatina  hisobidan 
k am b ag 'allar,  d eh q o n larg a  g*am xo‘rlik  qilish,  rohib x o n alam i  ta rq a tib  
y ub o rib ,  u lam in g   b in o la rin i  bem orxonalar  va  yetim xonalarga  aylantirish
ta lab lari  ilgari surilgandi.
R eform atsiyaning  M y u n se r  boshchiiigidagi  radikal  q an o ti  to r-m o r 
keltirilishi  L yuter  t a ’lim o tin in g   yanada  yoyilishiga  y o rd am   berdi.  G e r- 
m aniy an in g   k o ‘pg in a  sh a h a rla rid a   rohibxonalar  yopildi,  isloh  qilingan 
ib o d a tla r  jo riy   etildi.  C h e rk o v   m ulklarining  cherkov  ixtiyoridan  chiq ari- 
lish id an   m a n fa atd o r  n em is  knyazlari  Reform atsiya  to m o n ig a  o ‘tishdi. 
C h e rk o v   yerlarining  d u n y o v iy   hokim iyat  mulkiga  aylantirilishi  XVI  asrdagi 
G e rm a n iy a  u c h u n   xarak terli  xususiyat  bo‘ldi.
U lrix  fon  G u tte n   (1 4 8 8 -1 1 5 2 2 )  -in so n p arv a rla r  kichik  avlodining 
vakili. 
K atolisizm ga  q arsh i 
tan q id iy   qarashlari  va 
h arakatlarida  u 
R o tterd am lik   E razm   va  Io g a n n   Reyxlindan  ham   o 'tib   ketdi.  1512-yiIda 
Italiy ad a  boM ganidayoq  u n d a   p a p a   hukmdorligiga  nisbatan  nafrat  uyg‘onib, 
u n i  G erm aniyadagi  b a rc h a   b alo-ofatlam ing  bosh  sababchisi  deb  hisoblay 
boshladi.
G u tte n   b irin c h ilard a n   b o ‘lib  Lyuter  tom oniga  o ‘td i  va  gusistlar 
k e tid a n   borib,  R eform atsiyani  z o ‘ravonliksiz  am alga  oshirib  b o'lm aydi, 
d eg a n   fikrga  keldi.  U   k ato lik   ruhoniylam i,  eng  a w a lo ,  rohiblarni  G e r- 
m a n iy ad a n   quvib  ch iq arish g a  chaqirdi.  1522-yilda  F ran k o n iy ad a  ritsarlar 
q o ‘zg‘o lo n in i  k o ‘targ an   yirik  risar  Frans  fon  Z ikkingenning  eng  yaxshi 
y o rd am c h isi  va  safdoshi  b o 'lib ,  o ‘zi  ham   ritsarlardan  chiqqanligi  bois 
ritsa rlar  tabaqasini  id e allash tirib ,  jam iyatni  siyosiy  qayta  q urishda  uning 
im koniyatlariga  k atta  u m id   b o g ‘lardi.  0 ‘z  pam fletlarida  G u tte n   nsarjar 
sh ah arlik lam in g   h am ,  d e h q o n la rn in g   ham  do'stlari  bo  lishi  m um kinligini 
isbotlashga  intilib,  u la rn i  birgalashtb  knyazlar  va  episkoplarga  qarshi 
ch iq ish g a  chaqirdi.  R itsarla r  q o ‘zg‘oloni  m ag'lubiyatga  uch rag ach ,  u 
Shveysariyaga  qochishga  m a jb u r  b o ‘ldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

IVqism.  YANGI  ZAMON VA MA’RIFAT DAVRI  MATBUOTI
IX  bob. XVII  ASR YEVROPA JURNALISTIKASI
XVI 
asrd a  Venetsiya  Yevropadagi  u lkan  savdo  m arkazlaridan  biri  edi. 
Yirik  m ulkdorlar  (burjua)  vakillari,  savdogarlar,  kem a  kapitanlari  ushbu 
shaharda  to v arlar  sotish  va  sotib  olish  b ila n   shug'ullanardilar.  S huning 
uchun  ulam i  m ahsulotlar  narxi,  kem alar  liarakati  va  iqtisodiy-siyosiy 
voqealar  k o 'p ro q   qiziqtirardi.  O ldingi  b o b la rd a  aytib  o'tilganidek,  b unday 
axborotlam i  tayyorlab  tarqatishni  esa  m axsus  byurolar  o ‘z  zimmasiga  oldi. 
Asosiy  vazifasi  «yangiliklar  yozish»dan  ib o rat  b o ‘lgan  byurolar  sh unday 
xabarlar  bitilgan  q o ‘lyozm a  varaqalam i  chiqarish  bilan  m ashg‘ul  edi. 
Varaqalar  m ayda  tanga  -   gadzettaga-sotilardi.  Biz  bugun  OAVdan  biriga 
nisbatan  q o ‘Ilaydigan  «gazeta»  so 'zi  aslida  a n a   sh u   qadim gi  V enetsiya 
kum ush  tangasi  no m id an   olingan.  V enetsiyada  hozirgacha  «G adzettino* 
nom li  gazeta  ch iq ib   turadi.
X abarlarni  sh u   tarzda  yig‘ib,  t o ‘p la b   obunachilarga  yetkazish 
gazetaning  vujudga  kelishi  tom ón  qo'y ilg an   y an a  b ir  qadam   bo ‘ldi.  XVI 
asrning  ikkinchi  yarm ida  bu  ish  bilan  nem is  F uggerlar  savdo  uyi  xodim lari 
muvaffaqiyat  bilan   shug'ullana  boshlashdi.  U la r  nafaqat  qo'lyozm a  usulida 
tayyorlangan  x abarlar varaqasini tarqatishgan,  balki  bosm a dastgohdan  ham  
foydalatiishgan,  d eg an   taxm inlar  bor.  U sh b u   tia sh rlam i  bevosita  bugungi 
gazetalam ing  u zoq  ajdodi  deyishimiz m um kin.
Zam onaviy  tipdagi  gazetalam ing  h aq iq iy   ajdodlari  esa  faqat  X V II 
asrga  kelib  to ‘Uq  shakllandi.  1603-yili  A ngliya  taxtiga  M ariya  S tyuaitning 
o ‘g ‘li  shotland  qiroli  Iakov  (1603—1625)  o ‘tird i.  Aslida,  Styuartlar  sulolasi 
hukm ronligida  m atbaachilikning  ahvoli  y a n a d a   yom otüashgan  edi.  Bu 
davrda  asosan  pu ritan lar  va  in d e p en d e n tla m in g   asarían  ta ’qib  ostiga 
olingandi.
O ldingi  davrdagi  qalin  kitoblar  o 'm in i  en d ilik d a  «uchar  varaqalar»  va 
risolalar  egallay  boshladi.  Styuartlar sa lta n atid a  ah o li  o 'rtasid a  protestantlik 
oqim iga  m oyillik  kuchii  b o ‘lsa-da,  sulolaning  o ‘zi  katolîsizm   tarafdorl  edi. 
O m m ada  to 'la   erkinlikka,  shaxsiy  e ’tiqodga,  d in iy   m ustaqillikka  intilish 
kuchii  bo'lganligiga  qaram asdan,  S tyuartlar  b u   bilan  hisoblashishni  xayol- 
lariga  ham   keltirm asdilar.  Q am oqqa  olishlar,  q iy n o q la r  va  boshqa  ch o ra - 
tadbirlar  o 'sh a  davr  u ch u n   xos xususiyat  b o ‘lib  qolgandi.
B unday  tazyiqlar  siyosatiga  m isol  q ilib  Y ulduzlar  palatasi  to jnonidan 
1637~yilda  qabul  qilingan  kitob  nashri  haqidagi  d ek retn i  keltirish  m um kin. 
M azkur dekret  3 3 -m oddadan  iborat  b o 'lib ,  u n d a   nashriyot  m ahsulotlari  va
www.ziyouz.com kutubxonasi

---