X I bob. X V III A SR YEVROPA JURNALISTIKASI
Angliya. Angliya jurnalistikasi nemis jurnalistikasidan kechroq • paydo
boMganligiga qaram asdan, keyinchalik undan o ‘zib ketdi. Buni h atto 1702-
yili Londonda birinchi kundalik gazeta «Daily Courant* (Deyli kurant)-
ning chiqishidan ham bilsa bo'ladi. Birinchi kundalik gazeta Gemianiyada
1730-yilda, Fransiyada esa 1777-yilda chiqa boshladi. Lekin bu ingliz
m atbuoti m uam m olardan xo!i edi, degan m a’noni bildirmaydi. Albatta,
XVIII asrda ingliz m atbuoti nem is yoki fransuz matbuotiga nisbatan
erkinroq boiganligi m a’lum haqiqat. Biroq u ham o ‘ziga yarasha muam-
m olari bilan kurash olib bordi. Bu muammolar ko‘proq matbuotning
iqtisodiy asoslari bilan bog‘liq edi.
Buyuk Britaniyada qirolicha A nna hukmronlik qilgan paytlarda, 1712-
yili gazetalarga shtem pel solig‘i joriy qilindi. Ya’ni, gazetaning har Dir
varag'idan yarim penni soliq olinadigan bo‘ldi. Uning adadi qancha ko‘p
b o ‘Isa, davlatga shuncha k o ‘p soliq to la sh tartibi joriy etildi. Bu esa ingliz
m atbuotini ancha tang moliyaviy ahvolga solib qo‘ydi. Ammo tez orada
gazetalar mazkur qonunni chetlab o ‘tish yoki hech b olm aganda soliqning
og*irligini yengillashtirish yo'llarini izlab topishdi. M atbuotda reklama
kuchaytirildi. Yangi gazetalar chiqishi davom etaverdi.
XVIII asr boshida m am lakatda ko‘plab kundalik gazetalar paydo
b o ld i. Xususan, 1715-yili poytaxtda «London Post* (L ondon post) kun
dalik gazetasi chiqa boshladi. D aniel Defoning «Robinzon Kruzo* asari
birinchi marta shu gazetada ch o p etildi. Shundan so‘ng «London post*
misli ko'rilmagan darajada m ashhur b o iib ketdi. 1726-yili Nikolay
Anxerstning hammaga taniqli «Craftsma* (Kraftsmen) gazetasi chiqa
boshladi. Ushbu gazeta o ‘sha paytlarda katta tortishuv va bahslarga sabab
bo lgan masala — Britaniyada davlat boshqaruvining shakllari haqidagi
chiqishlari bilan o'quvchilar e ’tiborini qozondi. Bir yil ichida «Krafts-
men*ning kundalik adadi
10
m ing nusxaga yetdi.
XVIII asming ikkinchi yarm ida siyosiy-ijtimoiy yo‘nalishdagi bir
q ato r boshqa kundalik gazetalarga asos solindi. Ulardan 1760-yili chiqqan
«Middlesex Journal* (M iddlseks Jornal) muxolif gazetasi va Mister
Vudfelning «Public Advertiser* (Pablik Edvertayzer) gazetalari tadqiqot-
chilar tom onidan alohida ta ’kidlanadi. «Middlseks Jornal* saylov huquqi
barcha uchun kafolatlanishini yoqlab chiqqan bo'lsa, «Pablik Edvertayzer*
1769-yildan 1772-yiIga q ad ar shov-shuvga aylanib ketgan m ashhur «Yunius
maktublari* turkum ini tashkil qilgan maqolalaming 69 tasini chop etdi.
M aktublar muallifi qirol G eorg II kirdikorlarini fosh etib, uning ustidan
ayovsiz kuldi.
Ingliz matbuoti tarixida shu paytga qadar hali hech kim amaldagi
hukum at va davlat rahbarini bunchalik ochiq-oydin tanqid qilmagan edi.
G archand hukumat gazeta rahbariyatidan maktublar muallifini oshkor
etishni talab qilsa-da, u sirligicha qolaverdi. Ushbu erkinlik kuychisi asli
www.ziyouz.com kutubxonasi
kim ekanligi haqidagi tortishuvlar tarixchilar o 'rt asida uzoq yillar davom
etdi. Ko‘pchilikning fikricha, piaktublar muallifi ser Filipp Fransis ( 1740—
1778) b o ig a n 1. «Yunius maktublari»ning chop e tilish i‘«Pablik Edver-
tayzer»ga ham siyosiy, ham iqtisodiy dividendlar olib keldi. U ning tiraji
ikki baravar oshdi.
Siyosiy gazetalardan tashqari, XVI [I asr boshida ingliz jum alisii-
kasining yana bir tarmog'i — «axloqiy haftaliklar* paydo b o id i. Bu yo‘n a -
tish keyinchalik nemis va rus jum alistikasiga ham ta ’sir qildi. «Axloqiy
jumalistika» dastlab madaniy va axloqiy masalalar, yaratuvchi haqidagi
falsafiy qarashlar hamda mhning abadiyligi muammolaríga keng e ’tib o r
qaratdi. U shbu haftalik nashrlar keyinchalik parlament majlislari haqidagi
hisobotlami ham bera boshlagach, ingliz pariamenti matbuotga o 'z
eshiklarini ochishga majbur bo'ldi.
1709-yilda chiqqan «The Tatler» (T atler — Hamsuhbat) jurnali
«axloqiy haftaliklar»ning dastlabkisi edi.
0
‘z sahifalarida ishqiy hikoyalar,
gersog M alboroning harbiy sarguzashtlari, xonim Jenni Distafning otashin
qalb sirlari, Nyutonning dunyoqarashlari va hokazolami chop etish bilan
ushbu haftalik ingliz jumalistikasida o'ziga xos yangi yo‘nalishni boshlab
berdi va mamlakatda eng ommabop nashrga aylandi.
«Tatler»ning noshirlari Ricliard Stil va Edison tez orada axloqiy
1
haftalik yo‘nalishidagi yana bir jum al — «The Spectator»ga (Spekteytor—
Tomoshabin) asos solishdi. Shu bilan «Tatler» chiqishdan to'xtadi.
0
‘z salafiga o'xshab tezda ommaviylashib ketgan yangi nashr saviyasi
va sifat darajasi ancha yuksakligi bilan farq qiiardi. Endi uning
qahramonlari oddiy kishilar emas, balki oliy m a’lumotli, ma’rifatli shaxslar
edi. Jum alchilik sohasidagi faoliyatlari muvaffaqiyatidan sarxush bo'lgan
noshirlar 1712-yil dekabrda «Spekteytom ii chiqarishdan to ‘xtatib, 1713-yil
mart oyida «The Guardian» (G ardian — Q o'riqchi) haftalik jurnalm ing
nashrini yo'lga qo'yishdi. Biroq ko‘p o 'tm a y u siyosiy tus ola boshladi va
mamlakatdagi eng yirík siyosiy kuch-viglar partiyasining iarafiga o ‘tib olib,
ulaming raqibi bo'lgan tori paitiyasi bilan kurashga kirishdi. Haftalik bu
safar Richard Stil va Edison kutganchalik muvaffaqiyat keltirmadi. 0 ‘sha
yilning kuzida «Gardian» omadsizlikka uchrab, chiqishdan to‘xtadi.
Shundan keyin ham London va boshqa shaharlarda «axloqiy haftalik
lar» chiqib turdi, biroq ular ingliz jum alistikasi tarixida sezilarli iz qoldira
olmadi. Faqatgina 1731 -yilda asos soli/îgan «G sntelm en’s M agazine»
(Jentelmens megezin) haftalik jurnali ancha obro‘ qozonishga muvaffaq
bo'ldi. Biroq parlament majlislari asosida tayyorlangan hisobotlarini c h o p
eta boshlagach, 1733-yilda ushbu haftalik ham taqiqlab qo'yildi.
Qizig'i shundaki, jumal parlam entdagi munozaralami real hayotda
emas, balki afsonaviy liliputiya davlatida yuz berayotgan voqealar sifatida
tasvirlab, deputatlam ing ismlarim o'zgartirib bergan edi. Biroq bunday
uslub jurnalning noshiri va muharriri Kaveni ma’muriy javobgarlikdan
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |