Bu davrda Fransiya gazetalarida reklama bosish endigina rasm bo‘la-
yotgan edi.„ Per Brísso «П атриот франкаисе» (Fransuz vatanparvari)
gazetasida xususiy e ’loniarini chop qila bosltladi. Demulen esa har xil
anonslam i bosishga kirishdi. Besh-olti satrdan iborat kichik e ’lonning bahosi
12 su turardi. Gazeta bir nusxasining, masalan, «Fransuz vatanparvari*
gazetasining narxi esa 2 su, Ebeming «Rere Duchesne* (Dyushen ota)
gazetasi -
8
su edi. Bu gazetalar kundalik nashrlar hisoblanardi. 0 ‘sha
paytda chiqib turgan gazetalar o ‘z saxifalarida turii xil e ’lonlaiga o ‘rin
berishardi. Masalan, «Parij xronikasi* gazetasi e ’lonJarga boy edi.
G azeta nashr etish serxaij ish bo‘lsa -d a , ancha-m uncha foyda ham
keltirardi. M asalan, inqilobdan keyin «Parij gazetasi* (Gazette de Paris),
yiliga 100 ming Iivr, Brissoning «Fransuz vatanparvari» (Патриот де
Ф ранкаисе), gazetasi esa kunlik daromadidan 30 ming livr sof foyda
beigan.
Royalistlarning 3000 nusxadan ko‘p bo‘lmagan adadda chiqadigan
«Parij gazetasi» m uharriri h am shuncha miqdorda mablag* olardi. Bu
gazetani qirollik saroyi doim iy ravishda rag‘batlantirib turardi. Faqat
poytaxtda emas, balki boshqa shaharlarda ham gazetalarning moddiy
ahvoli yaxshi edi. C hunonchi, «Газете де Марсел* (M arsel gazetasi)
darom adi 2,5 ming livrni tashkil etgan. Bu gazetaning etarli darajadagi
badavlatlikda faoliyat ko‘rsatishini ta ’minlagan. Qiyoslash uchun yuksak
m artabali am aldor (chinovnik) yiliga 5 - 6 ming, xizmatchilar esa 1,5-2,5
m ing livr miqdorida ish haqi olganligini keltirish o ‘rinlidir. Faqat e-lonlar
bosib chiqarishga m o'ljallangan gazetalar moliyaviy jihatdan ayniqsa,
yaxshi ahvolda bo'lganlar. «Анонс*, «Afisha* nomli va ayrim boshqa
nashrlar bunga misol bo‘la oladi. Haftasiga ikki m arta chiqadigan bu
gazetalarning adadi 50.000 nusxaga yetar edi. Shuning uchun Sen-Jyust bir
kitobfurushga qarata: «Agar qandaydir bir pamflet sizga ming frank
darom ad keltirsa, u holda sizning vatanparvarligingiz nimaga ham arzir
edi?* deb bejiz aytmagandi.
Inqilobning dastlabki ytiiaridagi matbuot haqida gapirganda, bu davida
oqshom gazetalari paydo b o ‘la boshlaganini ham aytib o ‘tm oq darkor.
Ushbu gazetalarda Millat majlisining ishi to ‘g‘risidagi stenografik hisobotlar
bosilardi. Assambleya majlislari haqida jamoatchiUkka darhol axborot etkazib
turadigan bu nashrlar tez orada ko'pchilikka ma’qul bo‘Iib qoldi.
*'
Q ‘sha davrda hukum at m ablag‘i evaziga bosiladigan gazetalar ham bor
edi.
M asalan, Luvrda chiqadigan jirondchi yo‘nalishidagi «Посте*
(Posbon), gazetasi dastlabki paytdanoq hukumat m ablag'idan foydalanardi.
K eyinroq gazeta noshirining o ‘zi bu haqda gapirib, ana shunday yordam
tufayli gazetani
12.000
nusxada chiqarish mumkin bo‘lganligini aytgan.
R olan vazir lavozimida ekanligida o ‘ziga yon bosgan jirondchi m atbuotni
30.000 livrga yaqin m ablag
4
bilan ta ’minlab turgan.
K o‘pgina gazetalar turli klub va to'garaklar nom idan chiqardi. «Ijti-
m oiy to ‘garak* chiqarib turgan «Tem ir og‘iz* gazetasi shunday nashilardan
b o ‘lib, unga K. Foshe va N . Bronvill muhamrlik qilishgan. T o‘garak joy-
lashgan binoga kiraverishda o 'm atilg an maxsus qutiga gazetxonlar o ‘z
www.ziyouz.com kutubxonasi
xabar va maqolalarini, ijtimoiy masalalarga doir fikr-m ulohazalari, istaklari
bayon qilingan xatlarini tashlashgan. Uiam i bosib chiqarishni o 'z oldiga
maqsad qilib qo‘ygan m azkur gazeta 1790-yilning 1-yanvaridan 1791-yil-
ning iyul oyiga qadar haftasiga bir martadan nashr etib turiigan. «Ijtimoiy
to ‘garak» bir vaqtning o ‘zida «Xalq jarchisi», «Byulleten» gazetalarini ham
chiqarardi.
Buyuk fransuz inqilobi jumalistika sohasida yangi davmi-siyosiy
matbuot davrini boshlab berdi. M atbuot tarixchisi Aten o 'z asarida
«Kitoblaming roli tugadi, endi gazetalarning navbati keldi», deb yozgan
edi. Siyosiy gazetaga P. Brisso asos soldi. U fransuz inqilobi tarixidagi
dastlabki gazetalardan b in bo‘lgan «Fransuz vatanparvari»ning prospektini
bosib chiqararkan, ingliz publitsisti Djebbning «Erkin gazeta-bu hamisha
xalq manfaatlarini qo'riqlab turuvchi posbondir», degan so'zlarini o ‘z
gazetasiga epigraf qilib olganligini xabar berdi. Shuningdek, gazetada
beriladigan axborot uchun biroz haq to‘lashni ham va’da qildi. Ammo
uning bu rejasi amalga oshmay qoldi, chunki senzura gazetaning chiqishini
taqiqlab qo‘ydi.
Brissoning nashri bilan bir vaqtda M iraboning «Bosh shtablar* nomli
gazetasi ham maydonga keldi. U o 'z gazetasining yo‘nalishini belgilab:
«Konstitutsiya, vatan, erkinlik, huquq — m ana shular bizning ilohlari-
mizdir», deb yozgan edi. Navbatdagi sonida m oliya vaziri Nekkeming
nutqini tanqid qilib chiqishi bilanoq gazeta yopib q o ‘yildi.
Hukumatning bu tadbiriga javoban 1789-yilning 10-may kuni «Graf
Miraboning o ‘z saylovchilariga yo‘llagan maktublari» nomli yangi gazetaning
birinchi soni bosmadan chiqdi. U nda Mirabo, jum ladan, quyidagilami yozdi:
«Siz meni Bosh shtabga o ‘z vakilingiz qilib ko‘rsatgansiz, shu boisdan men
sizga jamoat ishlariga aloqador barcha narsalar xususida hisob berib turishim
кегак». Mirabo hukmdorlaming ushbu gazetani taqiqlash to‘g‘risidagi
qaroriiii keskin tanqid qilib: «Xalq vakillari ko‘z o ‘ngida qirolning mana
shunday dekretlarini chiqarishga ju r’at qilinmoqda. Bu dekretlar insonning
muqaddas huquqlariga tajovuz qilish demakdir. 25 million ovoz matbuot
erkinligini talab qilmoqda», deb yozdi.
Ozodlik uchun q o ‘zg‘olon ko‘targan xalq 1789-yil 14-iyul kuni
Bastiiiyani zabt etgach, erkin siyosiy matbuot yo‘lidagi so‘nggi g ‘ovJar ham
barham topdi. Birin-ketin yangi gazetalar paydo b o ‘la boshladi.
Odatda, gazetaning har bir soni 4 0 -6 4 sahifada bosilar, biroq Milliy
majlis ishi to ‘g*risidagi hisobotlar uchun atigi
6—8
sahifa joy ajratilar edi.
Mamlakatning um um iy kundalik ahvoli, shu jum ladan Parij voqeaiariga
bag‘ishlangan sharhlar 14—20 sahifani tashkil qilardi. Shuningdek,
viloyatlardagi inqilobiy harakatlarning yutuqlari to ‘g ‘risida xabarlar, siyosiy
va iqtisodiy masalalarga taalluqli maqolalar, te a tr hayoti keng yoritllardi,
gazetxonlar adabiy yangiliklardan doimiy ravishda xabardor qilib turilardi.
Bundan tashqari, ingliz gazetalaridan ko‘chirm alaiga ham o ‘rin berilardi.
«Революцион де Париж» (Parij inqilobi); gazetasi poytaxt m ehnat-
kash tabaqalarining ahvoli bilan qjziqqan, ishchilar to “g ‘risida yozgan kam
sonli nashrlar qatoriga kiradi. Gazetaning qariyb h ar sonida u yoki bu
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |