‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

qo'yilmasligi,  ulam ing  orqadan  chiqadigan  yo‘llari  bo‘lmasligi,  eshik  va 
pynalarga  esa  pardalar  osilmasligi  to ‘g ‘risidagi  farmoyishni  imzoladi. 
Blindan  ko'zlangan  maqsad  —  bosm axonalar  faoliyatini  yattada  kengroq 
nazorat  qilish,  istalgan  vaqtda  ulam i  tekshirish  imkoniyatiga  ega  b o iish  
edi.  U shbu  qoidalam ing  buzilishi  esa  500  livr  miqdoridagi  jarim a  va  olti 
oyga  bosm axonani  yopib  q o ‘yish  bilan  jazolanardi.  Qoidabuzarlik  qayta 
takrorlangan  taqdirda  esa,  bosm axonaning  lisenziyasi  bir  umrga  bekor 
qilinardi.  U m um an,  matbaachilik  sohasidagi  qonunbuzarlik  uchun  o iim  
jazosi  Fransiyada  1728-yilga qadar saqlanib  keldi.
M am lakatda  m atbuot  va  matbaachilik  shu  qadar  siquvga  ohngan 
bo'lishiga  qaram ay,  Lyudovik XV xalqaro  hamjamiyat oldida odil  hukm dor 
sifatida  ko‘rinishga  intilar  edi.  U   «Bosmaxonalar  faoliyatini  yanada 
takom illashtirish  va  sohani  rivojlantirish  maqsadida»  1739-yili  yana  bir 
reglamentga  im zo  chekib,  butun  mamlakatdagi  bosmaxonalar  soni  250 
tadan oshm asligini buyurdi.  Unga  ko‘ra,  Parijda  36 ta,  Rúan  va  Lionda  24, 
Bordo  va  T uluzada  10,  Strasburg va  Lilda 
6
  tadan,  qolgan shaharlar uchun 
esa  bittadan  bosmaxonaga  ega  bo'lish  me’yori  belgilandi.  Qolgan  barcha
bosm axonalar  yopib qo'yildi.
N ashriyot  va  bosmaxonalar  ustidan  nazorat  kuchaytinlgam  saym 
qirollik  senzorlarining  soni  liam  oshib  bordi,  agar  1742-yilÍ  ular  79  ki- 
shidan  iborat  b o ‘lsa,  1774-yilga  kelib  119  kishiga  yetdi.  Mavjud  qonun- 
qoidalarning  aksariyati  m atbuotning  rivojiga  to ‘sqinlik  qilar  edi.  Qirolnmg 
1773-yilgi  buyrug'i  esa  matbuotga  qaratilgan  eng  og‘ir-  moliyaviy  zarba 
bo‘ldi.  Shu  paytdan  e’tiboran  matbuot  nashri  yold  kitobni  tarqatishga 
imtiyoz  beradigan  oltin  m uhm i  olish  uchun  40  livr  va  gazetaning  har 
sonini  chiqarishga  beriladigan  ruxsat  uchun  esa 
12
  livr  to ‘lash  majburiyati 
belgihndi.  Buning  natijasida  moliyaviy jihatdan  kuchsizroq  gazetalar  sindi 
yoki  o ‘z-o ‘zidan  yopilib  ketdi.
M atbuotga  tazyiq  Lyudovik  XVI  (1774-1793)  hukmronhgi  davnda 
ham  kamaymadi.  Qirol  matbuot  haqidagi  oldingi  huquqiy  hujjatlaming 
aksariyatini  saqlab  qolish  bilan  birga,  qator  yangi  qonunlarni  jo n y   etdi. 
Butun  m am lakat  hududida  matbaa  faoliyatini  to ‘g‘ndan-to‘g‘n   nazorat 
qiluvchi  20  ta  maxsus-  sindikal  kamera  joriy  qilindi.  Barcha  bosmaxo- 
nalarning  ish  soatlari  qat’iy  belgilab  qo‘yiidi  va  ishchilarning  har  qanday 
uyushma  va  birlashmalarga  a ’zo  boMishlari  qat’iyan  taqjqlandi.  Biroq, 
shunga  qaram ay,  aynan  shu  asrda  va  aynan  Lyudovik  XVI  zamonida 
fransuz  burjua  inqilobi  amalga  oshdi.  Inqilob  davrida  fransuz  matbuoti 
qanchalik jo n lan ib   ketgani  haqida  maxsus bobda alohida to'xtalamiz.
Fransiyaning  inqilobgacha  bo‘lgan  matbuoti  XVIII  asrda  mintaqadagi 
boshqa  davlatlarga  nisbatan  ancha  sekinlik  bilan  rivojlandi.  Buning  qator 
sabablari  b o r  edi.  Lekin  ulardan  eng  asosiysi-xalqning  umumiy  savod- 
xonligi  darajasining  pastligi  va  mam lakatda  joriy  qilingan  o ‘ta  qattiqo
‘1
q o n u n - q o i d a la r   e d i.
’  M am lakat  poytaxti  Parijda  chop  etiladigan  sanoqh gazetalarni  hisobga 
olmaganda,  viloyatlarda  chiqadigan  gazetalar  o ‘ta  «nursiz»  edi.  U lar 
ko‘proq  varaqalam i  eslatardi.  Parijdan  boshqa  yirikroq shaharlarda bir  yoki
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ikkita  gazera  cbiqsa,  kjchikroqlarida  umuman  davriy  nashm ing  o ‘zi  yo‘q 
edi.  Bosma  nashrlarni  chiqarish  tannarxining  qimmatligi  va  ularni  chop 
etishga  ruxsat  olish  jarayonining  murakkabligi  gazetalam ing  davriyligiga 
ta ’sir  qilmay  qolmadi.  Shu  bois  ular  ahyon-ahyonda  chiqar,  ayrim 
sonlarining  orasi  hatto  15—20  kunga  ch o ‘zilib  ketardi.  N ihoyat,  1777-yilga 
kelib  Fransiyada  tom  ma’nodagi  birinchi  kundalik  nashr  —  «Journal  de 
Paris»  gazetasi  chiqa  boshladi.  Bu  mamlakat jumalistikasining  o'sha  davrda 
erishgan  katta  yutug'i edi.
JtaJiya.  XIX  asrga  qadar  Italiya  matbuoti  mamlakat  tarixida  ingliz, 
fransuz  yoki  nemis  matbuoti  singari  hech  qachon  ulkan  ahamiyat  kasb 
etgan  emas.  Butun  XVIII  asr  davomida  Italiyada  bor-yo‘g ‘i  bir  nechta 
gazeta  chiqqan,  xolos.  Buuga,  birinchidan,  mamlakatning  o 'ta   tarqoqligi 
sabab  b o isa,  ikkinchidan,  aholining  asosiy  ko'pchiligi  savodsiz  ekanligi 
zamin  bo'lib  xizmat  qildi.  Hatto,  XX  asr  boshida  ham  Italiyaning  50  foiz 
aholisi  o'qish  va  yozishni  bilmas e d i1.
Garchand  Italiya  hududida  yangiliklami  bosma  davriy  nashr  orqali 
tarqatishga  J604-yilda  birinchi  urinish
2
  bo'lgan  bo‘lsa-da,  Rimning  ilk 
haftalik  gazetasi  «Cracas»  faqatgina  1716-yilga  kelib  chiqa  boshladi. 
G azeta  kichik  o'lcham da  bo'lib,  unda  asosan  arxeologiyaga  oid  xabarlar, 
Rim  axloqi  va  udumlarining  xronikasi  chop  etilardi.  Ikkinchi  gazeta 
oradan  o 'ttiz  yildan  ko'proq  vaqt  o'tib ,  1750-yilda  G enuyada  chiqarildi.  U 
dastlab  oyda  ikki  marotaba,  keyinchalik  esa  haftasiga  ikki  gal  —  chor- 
shanba  va  shanba  kunlari  chiqib  turdi.  Chorshanba  kungi  sonlari  xorijiy 
yangiliklarga.  shanbalik  soni  esa  mamlakat  hayotiga  oid  ichki  xabarlarga 
bag'ishlanardi.  Chet  el  yangiliklariga  qiziqish  kuchli  bo'Iganligidan 
gazetaning  chorshanbalik  sonlarining  narxi  ikki  barobar qim m at  turardi.
Italiyadagi  navbatdagi  gazeta  «Gazetta  di  Geneva»  qariyb  yarim  asrlik 
tanafTusdan  so‘ng-1798-yildan  chiqarila  boshlandi.  Shu  bilan,  nihoyat, 
Italiya  o'zining  ilk  kundalik  siyosiy  gazetasiga  ega  bo'ldi.  A m m o  «Gazetta 
di  Geneva*  va  undan  keyin  Venesiya,  Turin  va  Florensiyada  chiqqan 
gazetalaming  ko'pchiligi  nihoyatda  kam  sonli  bo'lib,  q a t’iy  nazorat  ostida 
edi.  Italiyada  senzura  qatag'oni  va  matbuotning  erksizligi  XIX  asrning  3 0 - 
40-yillarigacha-mamJakatda  miJJiy  uyg‘onish  davri  boshiangunga  qadar 
davom  etdi.
Hollandiya.  XVIII  asr  Hollandiya  gazetalari  uchun  misli  ko'rilmagan 
o ‘sish  va  gullash  davri  bo'ldi.  Bu  holat  ko'proq  o'sha  davrda  Yevropadagi 
davlatlar  o'rtasida  o'ziga  xos  siyosiy  va  huquqiy  munosabatlarning 
shakllanganligi  bilan  bog'liq  bo'lib,  Hollandiya  bu  paytga  kelib  qit’ada  o'z 
ovozi,  so'zi  va o'm iga ega edi.
Yuqorida  ko'rib  o ‘tganimizdek,  Yevropadagi  ko'pgina  davlatlar, 
xususan,  Fransiya  va  Germaniyada  katolik  reaksiya  va  absolut  monarxiya 
oqibatida  matbuotning  faoliyati  to r  doiraga  solib  qo'yildi.  Bu  davlatlardagi
1  Salomon  L.  O'sha joyda  149-bet.
2
  1604  yili  Rim  Akademiyasi  o'zining  xabamomasi  (akta)  «Atti  della  R. 
Acadcmia de  Litcci»ni  bosma  tarzda  chiqarishga uriugan  edi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---