‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 79,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
og‘ir yuk boMib ezayotgan bir paytda Pyotr I uchun siyosiy manfaatlar davlat siridan ustun turardi. Armiyadagi jangovar ruhni ko‘tarish va mamlakat xalqining urushiii q o ‘llab-quwatlashi uchun ham u ana shunday ilhombaxsh yo‘l tutdi. U m um an. harbiy mavzular gazcta matenallanning asosini tashkil etar edi. * B e f l O M O C T H * n i n g davriyligi ham barqaror emasdi. U m uhim voqealar munosabati bilan yoki Pyotr I xohishiga qarab chiqarilardi. Masalan, 1703 va 1704-yillarda gazetaning 39 tadan soni chiqqan bo‘lsa, lslohotlar va harbiy yurishlar anch a susaygan 1717-yili 3 ta, 1718-yilda esa bor-yo‘g i bitta soni e’lon qilingan. Faqatgina 1728-yilga kelib Rossiyada binnchi m untazam gazetani chiqarish yo‘lga qo'yildi. Shu yili «Ведомости» gazetasini nashr etish Rossiya Fanlar akadem iyasi tasarrufiga o ‘tgandan keyin uning nomi «Санкт Петербургские ведомости» deb o ‘zgartirildi. Doimiy davny nashrga aylangan bu gazeta haftada ikki marotaba - seshanba va jum a kunlari chiqib turdi va uzoq vaqt Rossiyaning yagona gazetasi bo lib qoldi. M ashhur rus olim i М . V. Lomonosov 1748 —1751-yillar orahg‘ida uning m uhairiri sifatida faoliyat k o ‘rsatgan. 1756-yil 26-aprelda Moskva davlat universiteti qoshida «Московские ведомости» gazetasining ilk soni chop etildi. 1755-yilning yanvanda Lomonosov va boshqa olim lam ing tashabbusi bilan Rossiya Fanlar aka- demiyasining «Еж ем есячное сочинения» jurnali yorug'lik yuzim ko rdi. Oradan ko‘p o 'tm ay Rossiyada ilk xususiy nashrlar paydo b o la boshladi. 1759-yilning yanvarida Peterburgda birdaniga ikki nashr - A.P. Sumaro- kovning «Трудолюбивая пчела» va Peterburg kadetlar korpusi о qituv- chilari hamda bitiruvchilarining «Праздное время» ju m allan chopdan Chi matbuot erkinligiga xayrixohlik bildirishi natijasida mamlakatda ingliz axloqiy haftaliklari shakli va ko'rinishidagi o ‘nlab jurnallar paydo bo Idi. Dastlab 1760-yillar boshida Moskva universiteti qoshida qator davny nashrlam i chiqarish y o ‘lga q o ‘yildi. Bular «Полезное увеселение» ( 7 6 0 - 1762) «Свободное часо* (1763), «Невинное упражнение» (1763), «Доброе намерение* (1764), «Собрание лучших сочинение» ( 762) kabi adabiy jurnallar edi. 1760-yillar oxirida Rossiya jumalchiligida peshqadamlik Sankt-Peterburgga o ‘tdi. 1769-yili im perator Yekaterina II ning kotibi G.V. Koziskiy «Всякая всячина» haftalik jurnatiga asos soldi. Ushbu nashr 2 yanvar kuni chiqqan bo‘lsa keyingi besh oy ichida shaharda yana oltita yangi jurnal: «И t o и се» «Ни то ни се*, «П олезное с приятном», «Поденхина», «Смесь» va «Трутен» ju m a lla n c h o p etildi. Nihoyat, iyul oyida «Адская почта» jum alining birinchi soni nashrdan chiqdi. «Адская no4Ta»dan tashqan ularning barchasi haftalik edi. ............ Oizig‘i shundaki, ushbu jurnallardan faqat ikkitasi «Всякая вся чина» va «Трутен* 1770-yilga eson-omon o ‘tib olish baxtiga muyassar www.ziyouz.com kutubxonasi bo‘ldi. Qolganlari bir yilga yetmasdan nashrdan to 'x tad i. «Трутен» Q‘zining qat’iy ovozi va tanqidiy materiallari tufayli (ezda ommaviyiashib, jurnal satirasi janrining rivojlanishiga katta hissa qo'shdi. «Всякая всячи нак 1 а esa rasmiylik kuchlilik qilgan bo'lsa-da, «yeiigil kulgi» ruhidagi maqolalar va rus yozuvchilarining am aldorlar ustidan noroziiik shikoyatlariga ham keng o ‘rin berildi. Har ikki ju rn al 1770-yilda o ‘z faoliyatini to ‘xtatdi. XVIII asrning ikkinchi yarmida Rossiyada, shuningdek, «Парнасские хепетильник» (1770), «Трудолюбивой муравей» (1771), «Живописес» (1772), «Собеседник друзей россиеское словесности* (1783-1784), «М осковский журнал* (1791—1792), «Санкт-петербурский журнал» (1798) va boshqa jum allar chop eíildi. XVIII asrda Rossiyada jumalchilik faoliyatida ancha jonlanish kuzatilgan bo'lsa-da, gazetachilik ishlari ham on rivojlanmay qolib ketayotgan edi. Bu asr davomida o'tkir va muayyan ta ’sir kuchiga ega siyosiy nashriar ham, bironta kundalik gazeta ham chop etilmadi. Ehtimol, bunga Yekaterina II hukmronligi zamonida adabiy jum allam i rivoj- lantirishga katta e ’tibor berilib, gazetachilik ishlari va siyosiy jumalistikaga ravnaq bag‘ishlash atayin nazardan chetda qoidirilgani asosiy sabab boigandir. Um um an, Rossiyada adabiy jumalistika bobidagi erkinlik ham uzoqqa bormadi. Yekaterina II o ‘z podshohligining so'nggi yillarida mamlakatga rahbarlik ishlarida bir qator qiyinchiliklarga duch kela- boshladi. Uning davlat boshqamvj va siyosatidagi ko'plab xatolar matbuotdagi hajviy asarlarda o ‘z ifodasini topdi. Matbuot im perator xonimning hatto saroydagi ishqibozliklari va shaxsiy xushtorlari haqida yozishdan ham qaytmadi. Natijada, Rossiyada matbuot erkinligi sekinlik bilan chegaralana boshladi. Satira va tanqid tig‘i tobora o'tm aslasha bordi. 1780-yillaming ikkinchi yarmiga kelib jum alchilik ishlari o‘ta nochor ahvolga tushib qoldi. 1796-yili im perator Pavell taxtga o ‘tirganidan keyin matbuotning ahvoli yanada xaroblashdi. U , birinchi navbatda, matbuot ustidan senzurani kuchaytirdi. Liberalizm g'oyalari va unga h ar qanday ishoralar mutlaqo taqiqlandi. Q ator nashriar yopildi. H atto, J.Sviftning siyosiy jihatdan beozorgina «Gulliverning sayohatlari» asari erkinlik g‘oyalarini m adh etganlikda ayblanib, taqiqlab qo'yildi. Davriy matbuotda fransuz inqilobi haqida eslash va inqilobiy ildizga ega bo‘lgan «inqilob», «fuqaro», «sinf», «jamiyat*, «vatanparvar*, «serjant* kabi so‘zlarni ishlatish m an etilgandi. Nihoyat, fransuz inqilobi davrida chop qilingan har qanday nashr — jum al, gazeta va kitoblar olib qo‘yildi hamda ulamt o'qish taqiqlandi. Pavel I vafotidan so‘ng, 1801-yilda im perator Aleksandr I taxtga o ‘ti^gach, mam lakatda m atbuot sohasjdagi qatag'onlar biroz yumshadi va reaksiya to‘xtatildi. Xullas, XVIII asr Rossiya, Germaniya va Fransiya matbuotining tarixi shuni ko‘rsatadiki, mutlaq monarxiyalarda m atbuot erkinligi va uning rivoji ko‘proq hukmdorlaming kayfiyati va shaxsiy qarashlariga bogiiq bo‘lgan. M atbuot erkinligining mustahkam, ustuvor kafolatlari bo‘lmagan bunday www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 79,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|