saqlab qololmadi. Kave parlam ent va deputatlam i masxara qilganiikda
ayblandi. Sliunga qaram ay, Kave parlament majlislari haqidagi hisobotlami
c h o p etishni davom etdi. Bu esa oxir-oqibatda jum alning yopilishiga olib
keldi.
Garchand jngliz jurnalistikasi haqiqatgo‘y nashrdan ayrilib qolgan
bo'lsa-da, u m amlakat m atbuotining keyingi rivojiga katta ta ’sir ko‘r-
satishga ulgurgan edi. Ko*p o ‘tm ay Angliya parlam enti o ‘zining asrlar
davomida bahramand b o ‘lib kelgan imtiyozi - o ‘z majlislarini yopiq eshik-
lar ortida o'tkazish a n ’anasidan voz kechdi. Shunday qilib, «Jentelmens
megezin* ingliz m atbuotiga parlam ent haqtda ochiq va erkin axborotga ega
b o iis h huquqini olib berdi.
XVIII asrning ikkinchi yarm ida ingliz milliy jurnalistikasi yanada
yuqori sur’atlar bilan rivojlandi. Londonda o'nlab umummilliy xarakterdagi
nashrlar paydo bo‘ldi. Jum alistika katta kuchga aylanib, mamlakatning
ijtimoiy-siyosiy va m a’naviy hayotiga ta’sir eta olish qudratiga erishdi. Bu
davrda ingliz m atbuotining q a t’iy uslubi, shakli va o ‘ziga xos xususiyatlari
shakllandi. Shu paytda tu g ‘ilgan dastlabki kundalik gazetalaidan «Morning
Chronicle» (M orning kronikl) parlamentning har ikki palatasi majlislari
haqidagi keng hisobotlam i berib bordi. Gazeta stenografistlarining bevosita
parlam entda ishlashlari m am lakat qonun chiqaruvchi hokimiyatining
faoliyati haqidagi eng batafsil m a’lumotlarni e ’lon qilib borish imkonini
berardi. «Morning kronikl» tezda ommaviylashib, hatto daro.mad man-
bayiga ham aylandi. XIX asr boshiga kelib u o ‘z egalariga yiliga 200 ming
fiint sterling atrofida foyda keltira boshladi.
XVIII asming ikkinchi yarm ida siyosiy nashrlar bilan bir qa.orda
ingliz liberal jurnalistikasi ham dunyoga keldi. Bunday nashdarning eng
ko‘zga ko‘rinarlisi kundalik «M orning Post» (M orning post) gazetasi edi.
Bir necha marta q o ‘ld a n -q o ‘lga o ‘tganligiga qaramay, gazeta o ‘zining
yo'nalishi va o'quvchilari doirasini saqlab qola oldi. Biroq, asr nihoyasida
gazeta faoliyatida konservatorlar tom on birmuncha og‘ish yuz berdi.
1785-yili unga raqobatchi sifatida «Daily Universal Register» (Deyli
yuniversal rejister) gazetasi m atbuot olamiga kirib keldi. Ikki yil ichida bu
gazeta o'quvchilarining soni «Morning post»nikidan ham oshib ketdi.
«Deyli yuniversal rejister*ning nom i 1788-yili «Times» (Tayms) deb o ‘z-
gartirildi. Tashkii etilganiga ikki asrdan oshgan ushbu gazeta bugungi
kunda ham nafaqat ingliz, balki jahon jumalistikasida peshqadam nashr-
lardan hisoblanadi.
Xullas, XVIII asrda G erm aniya va Fransiya gazetalari erkinlik uchun
kurash olib borayotgan b ir paytda Angliyada gazetachilik va umuman,
m atbuotning siyosiy, ijtim oiy va iqtisodiy asoslari mustahkamlana bordi.
M atbuot mamlakatdagi ijtim oiy va siyosiy jarayonlarga ta ’sir qilish qud
ratiga ega bo'libgina qolm ay, shu bilan birga darom ad keltiradigan to'la-
qonli ishläb chiqarish soiiasiga aylandi. Shunday qilib, XVIII asrda Angliyada
matbuot nafaqat siyosiy, balki iqtisodiy mustaqillikka liam erislidi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Germaniya. XVIII asming birinchi yarmida butun G erm aniya davlati
singari nepiis matbuoti ham turg'unlik davriui boshidan kechirpyotgan edi.
0
‘itiz yillik urushning* yaralari ham on bitmagan va m amlakat uning
oqibatlarini katta qiyinchiliklar bilan tugatayotgan edi. U rush m am lakatni
ham iqtisodiy, ham hududiy jihatdan parokanda holatga keltirib q o ‘ygandi.
K o'plab nemis erlari Prussiya tarkibidagi mustaqil hududlarga aylangan,
fan va madaniyatning rivojlanishi esa sustiashgan edi. Xalqning moddiy
farovonligi pasayib, millatning siyosiy birdamlik tuyg'usi ancha so‘ngandi.
Bunday sharoitda, tabiiyki, m atbuotning shahdam qadam lar bilan rivoj-
lanishini kutish xomxayol hisoblanardi. Shuning uchun ham bu davrda
nemis matbuotining yutuqlari unchalik katta bo‘lmadi.
XVIII asming birinchi choragida mamtakatda m atbuotning umumiy
rivojlanishi kuzatilar ekan, Berlindagi m uhit birm uncha d iqqat-e’tibom i
tortadi. Asming dastlabki ikki o ‘n yilligi davomida shaharda kitob
savdogari Iogann Lorensning «Берлинисче Привелигиерте Зеитунг»
gazetasi yagona siyosiy-ijtimoiy nashr sifatida faoliyat ko‘rsatdi. Shunga
qaramay, u nihoyatda chegaralangan auditoriyaga yetib borar va deyarli
ta ’sir kuchiga ega emas edi.
1721-yili Iogann Andreas Ryudiger «Berlinische Priveligierte Zeitung»
gazetasiga asos solgandan keyin shaharda ikkita raqobatchi nashr paydo
bo‘ldi. Keyinchalik, gazetaning egasi o ‘zgargach, ikkinchi gazetaning nomi
«Vossische Zeitung* deb o‘zgartirildi. 1730-yildan shaharda yana bir
gazeta-«Berlinische Nachrichten von Staats und Gelehrtensachen* chop
etila boshladi. Noshiri Ambrozio G aude bo'lgan ushbu gazeta ham
keyinchalik o ‘z nomini «Сперенече Зеитунг* qilib o'zgartirdi.
1730-yildan keyin viloyatlarda q ato r gazetalar chiqa boshladi. Ular
orasida Hamburg matbuot muhiti alohida o ‘rin tutar edi. 1710-yili H am
burg yaqinidagi Shifbek qishlog'ida «Schiftbeeker Posthorn* gazetasiga
asos sotindi. 1731-yUi gazeta tahririyati savdo va siyosiy jihatdan ancha
faollashib, Hamburg shahriga ko‘chgandan keyin u «Хамбургиче унпар-
теиче корреспондент» nomi bilan chiqishda davom etdi. Kundalik
nashrga aylangan gazeta tezda ham burgliklar e ’tiborini qozondi. Uning
adadi o ‘z davri uchun rekord ko‘rsatkich — 30 ming nusxaga etdi.
Ko‘rinib turganidek, XVIII asm ing ikkinchi choragida G erm aniya
m atbuotida ancha jonlanish yuz berdi. 30-yillarda nafaqat Berlinda, balki
boshqa shaharlarda ham yangi gazetalar ta ’sis etildi. Biroq ulam ing soni
ozchilikni
tashkil
etishi
barobarida,
hali
mamlakatdagi
siyosiy
uyg‘onishdan darak bermasdi. Bunday uyg'onish bir o z keyinroq, qirol
Fridrix II (1740—1786) hukmronligi davrida amalga oshdi.
1
« 0 ‘ttiz yillik urush* 1618-yildan 1648-yilgacha davom etdi va Vestfaliya
shartnomasining imzolatiishi bilan yakun topdi.
Urushda Yevropadagi qator
mamlakatlar, jumladan, Prussiya, Fransiya, Niderlandiya va Shvetsiya ¡фйгок etdi.
janglaming asosiy qismi Germaniya (Prussiya) hududida olib borilganligi uchun ushbu
mamalakat hammadan ham ko'proq zarar ko‘rdi. buning ustiga Prussiya urushda
g‘oIib chiqmadi va hatto aytim hududlaridan ayrildi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |