Ózbekstan respublikasí joqari bilimlendiriw, ilim hám innovaciyalar ministrligi

2-súwret Plastmassa Polimer materyallar

Plastmassalardiń ulıwma kemshiligine quyash nurı hám kislorod tásirinde tozıwı kiredi.
Plastmassalardan tayarlanǵan buyım hám konstruktsiyalardiń tiykarǵı ózgeshelikleri hám arnawlı bir ortalıqlarǵa sabırlılıǵı olardıń isletiliw tarawların belgileydi.
Plastmassalardiń ózgesheliklerin quramına túrli modifikatorlar kiritip ózgertiw, jaqsılaw hám basqarıw múmkin.

Polimer baylaw elementlar

Polimerlar klassifikatsiyasi hám dúzilisi
Polimer elementlar quramı, sintez usılı hám ishki dúzilisine kóre klassifikatsiyalanadi.
Polimerlar makromolekulasidiń tiykarǵı shınjırı quramına salıstırǵanda ush gruppaǵa bólinedi: karbonzanjirli polimerlar, yaǵnıy molekulyar shınjırı tek ugleroddan ibarat (polietilen, polipropilen):
| | | |
-С-С-С-С-
| | | |
Geterozanjirli polimerlar, yaǵnıy molekulyar shınjır quramına uglerod atomınan tısqarı kislorod, altıngugurt, azot, fosfor (epoksid, poliefirlar, poliuretan hám sh. k.) atomları kiredi:
| | | |
-С-О-О-С-
| | | |
Elementorganik polimerlar, yaǵnıy tiykarǵı molekulyar shınjırı kremniy, alyuminiy, titan hám basqa birpara elementlerden ibarat boladı. Kremniyorganik polimerlar sonday quramǵa iye:
Р Р Р
| | |
-Си-О-Си-О-Си-
| | |
Ҳ Ҳ Ҳ
Polimerlar alınıwı usılına kóre polimerizatsion (A) hám polikondensatsion (B) túrlerine bólinedi:
Polimerizatsion polimerlar monomerlardiń kóp muǵdardaǵı birdey molekulaları qosımsha ónim payda etmesten molekulyar shınjırǵa birikadi. Bul usılda polietilen, polipropilen, poliizobutilen, polivinilxlorid, polistirol, polimetilmetakrilat hám sh. k.polimerlar alınadı.
Polimerizatsiya processinde atom hám atom gruppalarınıń ornı ózgermeytuǵınlıǵı sebepli polimer hám monomerdiń ximiyalıq quramı birdey boladı.
Polikondensatsion polimerlar bir neshe ápiwayı birikpelerden quramı aldınǵı ónim quramınan parıq etetuǵın polimer payda etedi. Polikondensatsiyalanish processinde qosımsha elementlar (suw, ammiak, vodorod, xlorid hám basqalar ) ajralıp shıǵadı, funktsional gruppalar ortasında ximiyalıq reakciyalar júz bergeni ushın polimer hám monomer quramı birdey bolmaydı. Bul usılda fenolformaldegid, karbamidformaldegid, poliamid, epoksid, poliefir, furan hám basqa polimerlar alınadı.
Polimerlar ishki dúzilisi jixatidan sızıqlı hám hawayi (kese hám to'rsimon) túrlerge bólinedi.
Shiziqli polimerlar makromolekulalardiń uzın ipsimon kúshsiz baylanısıwı formasında boladı. Polimer quramında atomlar polyar gruppalarınıń bolıwı shınjırlar arasındaǵı baylanısıwdı kúshaytadı.
Hawayi polimerlarda shınjırlar arasındaǵı bekkemlik ximiyalıq baylanısıw pútin hawayi karkas payda etedi. Jetilisken baylanısıw júz bergende polimer qattı elastik dene jaǵdayına ótedi.

3-súwret Polikondensatsion polimer Shiziqli polimerlar
qızdırılǵanda yumshaydi hám qovushoq-elastik jaǵdayda boladı. Bunda molekulalararo kúshler hám shınjırlar ortasındaǵı temperatura tásirinde kúshsizlenedi.
Termoplastik polimerlar tiykarǵı ózgesheliklerin saqlap qalǵan halda qızdırılǵanda yumshaydi hám sawıpilganda qattı (qovushoq-elastik) jaǵdayǵa ótedi.
Termoreaktiv polimerlar (reaktoplastlar) qotirilgach qızdırılǵanda qaytaldan plastik jaǵdayǵa ótpeydi. Temperatura asırılsa termoreaktiv polimerlar strukturası buz'ladı hám janıp ketiwi múmkin.