Zulfiya Isroilova she`riyatida sinonim va antonim so`zlar

Fonetik, leksik, morfologik, sintaktik vositalarning badiiy asardagi ifodasi
Zulfiya Isroilova she`riyatida sinonim va antonim so`zlar. Badiiy matndagi poetik faollashgan leksik vositalarning lingvopoetik qimmatini belgilashda sinonim va antonim so`zlar alohida o’ringa egaligi ma’lum. Sinonimlar – talaffuzi, yozilishi har xil, birlashtiruvchi ma’nosi bir xil (umumiy) bo‘lgan, qo‘shimcha ma’no nozikligi, emotsional bo‘yog‘i, qo‘llanishi kabi bir qator xususiyatlari bilan o‘zaro farqlanadigan so‘zlardir<sup>1</sup>. Umuman olganda, sinonimlar shaxs, narsa, belgi, xususiyat, voqea-hodisa va harakatning bir necha nom bilan aytilishidir. Sinonimlar til boyligi bo‘lib, avvalo, narsa va hodisalarning nozik ma’no bo‘yoqlarini ifodalash uchun xizmat qiladi.
Tilda sinonimlarning ko`p bo`lishi tilning estetik vazifasini yanada to`liq bajara olishini osonlashtiradi. Badiiy matndagi sinonimlar tahlilida, asosan, ikki jihatga e`tiborni qaratish zarur. Ulardan biri muallifning ikki yoki undan ortiq sinonimdan ifodalanayotgan mazmun uchun eng maqbul birini tanlashi bo`lsa, ikkinchisi ayni bir matn tarkibida ikki yoki undan ortiq sinonimik birliklarni badiiy tasvir maqsadiga uyg`un holda qo`llashidir. Bunda til birliklarining takrori natijasida yuzaga keladigan ifoda kambag`alligi va rangsizligi bartaraf etiladi.
Zulfiyaning “Kimni kutasan” she`rida iztirob – ozor so’zlari bir o’rinda sinonim sifatida kelganiga guvoh bo’lamiz:
Ko’zing muncha yo’lda intizor,
Ey, bahordan barkamol husn.
Iztirobing dilimga ozor-
Ishq hijronin bilganim uchun.
Zulfiya qalamiga mansub quyidagi misralarda “osmon” va “ko`k” so`zlari lug`aviy sinonimiya hodisasini hosil qiladi:
Simob to`lqinlari tutib osmonni,
Muttasil yomg`irlar zeriktirsa ham,
….
Bulut chodirini yirtib, mo`ralab,
Chiqsa quyosh, ko`kka bo`laman maftun.
Zulfiya o’z ijodida bir vaqtning o`zida ayni bir misrada ham sinonim so`zni, ham antonim so`zni qo`llay olgan ijodkordir. Buni uning “Baxtim bor ajoyib kishilar aro” she`rida ko`ramiz:
Baxtim bor: ajoyib kishilar aro