Zulfiya Isroilova she`riyatida sinonim va antonim so`zlar

Ellipsis. Bu poetik sintaksis figuralardan biri bo‘lib, nutqda biror gap bo‘lagini ongli ravishda tushirib qoldirish usuli sanaladi. Nutqiy aloqa jarayonida baʼzi gap boʻlaklarining muayyan maqsad bilan tushirilishi hodisasi – ellipsis tildagi lingvistik iqtisod, lisoniy tejamkorlik tamoyili asosida voqelanadi. Undan maqsadsiz qaytariqlar oldi olinadi, tavtalogiyadan xoli bo‘lish ko‘zlanadi.
Badiiy matnda ellipsis kuzatilganda qaysi gap boʻlagi ellipsisga uchraganligi va bundan qanaqa maqsad kuzatilganligi izohlanadi. Ellipsis maqollarda ham koʻp uchraydi. Soʻzlarning tushirilishi natijasida maqol tabiatiga xos ixchamlik va ifodalilik yuzaga keladi. Misollarni kuzatamiz: 1. Noshud yetganga maqtanar, Botir qaytganda. (Maqol) 2. Ot kishnashib topishar, odam – eslashib. (Maqol) 3. Charxi kajraftorning bir shevasidan dog‘man/ Ayshni nodon surib, kulfatni dono tortadur. (Furqat) Keltirilgan misollarning birinchisida ikki bor odam (noshud va botir so‘zlari bilan), ikkinchisida topishar soʻzi, uchinchisida ham odam (nodon va dono so‘zlari bilan) soʻzi ellipsisga uchragan.
Badiiy matndagi mavjud kontekst va semantik omillarga koʻra tushirilib qoldirilishi (ellipsis) mumkin boʻlgan boʻlaklarning tushirib qoldirilmasligi, yaʼni antiellipsis ham badiiy maqsadga xizmat qilishi mumkin. Tushirib qoldirilmagan boʻlaklar tegishli fikrni yanada taʼkidlashga, nutq egasining turli hissiy-emotsional holatlariga urgʻu berishga koʻmaklashadi

1^ Hojiyev A. O‘zbek tili sinonimlarining izohli lug‘ati. – T.: O‘qituvchi , 1974.3-б.

2^ Исабеков Б.О. Лексическая антонимия в современном узбекском языке. АKD.– Т.,1973; Шукуров Р. Ўзбек тилида антонимлар. – Т.: Фан, 1977.

3^ Раҳматуллаев Ш., Маматов Н., Шукуров Р. Ўзбек тили антонимларининг изоҳли луғати. – Т.:Ўқитувчи, 1980.

4^ Йўлдашев Б. Ҳозирги ўзбек адабий тилида фразеологик бирликларнинг функционал-услубий хусусиятлари.: НДА.–Т.,1993.

5^ Юлдашев М. Бадиий матннинг лингвопоэтик тадқиқи. ДДА. – T., 2009. 36-б.

6^ Каримов С. Зулфия асарлари лингвостилистикаси. Монография. – Самарқанд, 2006.

7^ Yuldashev M. Badiiy matnning lingvopoetik tadqiqi. DDA.–T.,2009. 39-b.

8^ Абдуллаев А. Ўзбек тилида экспрессивликнинг ифодаланиши. – Т.: Фан, 1983. 58-б.

9^ Юлдашев М. Бадиий матннинг лингвопоэтик тадқиқи. ДДА. – T., 2009.

10^ Misol olingan manba: Юлдашев М. Бадиий матннинг лингвопоэтик тадқиқи. ДДА. – T., 2009. 40-b.

11^ Шукуров Р. Синтактик параллелизмнинг услубий вазифалари // Ўзбек тили ва адабиёти. 2004. 2-сон, 73-б.