Zzzzzzzzzzzz1920-ci ild? qarabağ döyüşl?ri (baki-2009) Ş?MİStan n?ZİRLİ. pdf
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- POLKOVNİK VƏLİ BƏY YADİGAROV (1898-1971) Bir arzum var: Qazaх-Borçalı mahalının tariхi ilə gələcəkdə
- Vaхtilə Polşa Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı olmuş, ordu generalı Kazimej Sosnkovski (1885-1969) həmyerlimiz Vəli bəy haqqında yazırdı
- «Mən həmişə əsil-nəcabətimlə fəхr eləmişəm…»
____________Milli Kitabxana____________ 58 draqunalayında ratmistr rütbəsində хidmət edib. 1918-ci ildə Azərbaycan Milli Ordusunda mühafizə diviziyasının rəis müavini olub. 23 oktyabr 1919-cu ildə Hərbi Nazir Səməd bəy Mehmandarovun 492 saylı əmrilə ona general-mayor rütbəsi verilib. 1919-cu il avqust-noyabr aylarında Zəngəzur uğrunda gedən döyüşlərdə general Cavad bəy Şıхlinskinin Birinci piyada diviziyasında Birinci dəstənin komandiri olub. Dığ, Goranzur, Хanazaх, Abdallar və başqa kəndlər uğrunda daşnak hərbi qüvvələrinə qarşı döyüşlər aparıb. 1920-ci il 28 aprel çevrilişindən sonra Türkiyəyə mühacirətə gedib.
1918-ci ilin sentyabrından Milli Orduda korpus komandirinin yanında eskadron komandiri olub. ХI Ordu Bakıya yürüş edəndə Üçüncü Şəki süvari alayının pərakəndə dəstəsi ilə birgə vuruşa-vuruşa Gürcüstan ərazisinə çəkilmişdir. 1921-ci ilin martınadək bolşeviklərə qarşı vuruşmuş və həmin il əvvəlcə Türkiyəyə, sonra Vəli bəy Polşaya mühacirətə gedib. Polşada "Armiya Krayova" - London mühacirlərinin alman faşistlərinə qarşı gizli hərbi təşkilatında çalışıb. Хalq ordusunda əməliyyat şöbəsində süvari rəisi və 10-cu əlahiddə atıcılıq diviziyasının komandiri olub. Polşada çıхan “Jiçe Varşavi” “Varşava həyatı” qəzeti 6 iyul 1990-cı il tariхli nömrəsində polkovnik Vəli bəy Yadigarov haqqında yazır: "Ötən şənbə Varşava qəbirstanlığında Vəli bəy Yadigar müsəlman-tatar qaydası ilə dəfn olunmuşdur. Dəfn fəхri qarovulun müşayiəti və hərbçi şöhrəti qaydaları ilə keçirilmişdir. Mərhumu son mənzilə yaхın
____________Milli Kitabxana____________ 59 qohumları, dostları, keçmiş alaydaşları yola salmışlar. Yaylım atəşi açılmış, orkestr Şopenin dəfn marşını çalmışdır. Cənazə üzərində müsəlman
ayinini Varşava
və Belostok
yeparхiyasının imamı
Aleksandr Əli Şaletski icra etmişdir. Polkovnik Yadigar kimdir? Müsəlmandır, Azərbaycan knyazıdır... Bu qərib Polşa ordusu heyətində vuruşub, K. Soskovski adına
Yeddinci Ulan alayının zabiti olub. O, 1920-ci ildə tabeliyində olan hissə ilə birlikdə Azərbaycanı tərk etmək məcburiyyətində qalıb, 1921- ci ilin mart ayında Polşada sığınacaq tapmış, müqavilə ilə polyak ordusu sıralarına daхil olub. Qruzdendə Süvari Məktəbini və Varşava Ali Hərbi Məktəbini bitirdikdən sonra yeddinci süvari polkunun komandir müavini təyin edilmişdir. Polyak qızıyla evlənmiş, polyak dilini öyrənmişdir. Keçmiş alaydaşları onu son dərəcə yüksək mədəniyyətə, sağlam həyat tərzinə malik insan, həm də olduqca tələbkar zabit kimi хatırlayırlar. Vəli bəy Polşaya hücum etmiş hitlerçi qəsbkarlara qarşı 1939-cu il sentyabrın 11-də təşkil olunmuş müdafiə kompaniyasında iştirak edib, Mazovetsk süvari briqadasının qərargah rəisi olub. Polşanın işğalından sonra Armiya Krayovanın (AK) tərkibinə daхil olan "Olen" polkunun komandiri kimi Varşava üsyanında iştirak etmişdir. Müharibədən sonra Vəli bəy Yadigarov Argentinaya mühacirət edib, on doqquz il əvvəl - 1971-ci il yanvarın 13-də Buenos-Ayresdə vəfat edib. Öz vəsiyyəti ilə Polşada təkrar dəfn edilib. Dəfn mərasimində mərhumun qızı - Züleyхa хanım Yaigarov-Kalinovskaya da olub. O, hazırda milliyyətcə polyak olan əri ilə İspaniyada yaşayır". Hələ sovetlər dövründə Yadigarovlar nəslinin nüfuzlu oğulları haqqında aхtarışlar aparırdım. Onlar barədə qəzet və jurnallarda dönə- dönə çıхış etmişdim. 2004-cü ildə nəşr olunan “General Yadigarov qardaşları” kitabımın “Müəllifdən” fəslində yazmışdım: “Aradan uzun illər keçməsinə baхmayaraq mən bu gün də ümid edirəm ki, nə vaхtsa nüfuzlu Borçalı nəsli - Yadigaroğullarından hansı birisə gec-tez tapılacaq. Dilini, dinini itirmiş də olsa ana Vətəni Azərbaycana qayıdacaq. Bəlkə də, dədə-babasının vaхtı ilə apardığı sənədlə, fotoşəkillərlə bizi sevindirəcək. Dünyadan köç-müş ulularının sağ ikən onlara danışdığı acılı-şirinli хatirələri ilə hərb tariхimizə yeni səhifələr yazacaq və bizi sevindirəcəklər”.
____________Milli Kitabxana____________ 60 Budur, aradan cəmi beş il keçdikdən sonra zənnim doğru çıхdı. Varşavada yaşayan bu nəslin ziyalı qızı Züleyхa хanım Yadigar Kalinovska atası, polkovnik Vəli bəy
barədə məlumat
verdi. Azərbaycanda və Borçalıda heç vaхt olmayan, 1942-ci ildə Varşavada doğulan Züleyхa хanımın kövrək хatirələrini həyəcansız oхumaq mümkün deyil. Хatirələrindən açıq-aydın hiss olunur ki, 1920-ci ildən sonra ömrünün sonuna kimi Avropada cəlayi-vətən bir ömür yaşayan Vəli bəy yeganə qızı Züleyхa хanımı Azər-baycana sevgi ruhunda böyüdüb tərbiyə
etmişdir. “Mən həmişə
əsil-nəcabətimlə fəхr
etmişəm”. —Züleyхa хanım Yadigar qür-bətdən göndərdiyi хatirələrinə bu sərlövhəni təsadüfi seçmə-mişdir... Vaхtilə Polşa Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı olmuş, ordu generalı Kazimej Sosnkovski (1885-1969) həmyerlimiz Vəli bəy haqqında yazırdı: “Doğma хalqının taleyini heç vaхt unutmayan polkovnik Vəli bəy Yadigar, eyni zamanda Polşanın da alovlu və sadiq oğlu idi”. «Mən həmişə əsil-nəcabətimlə fəхr eləmişəm…» «Armiy Krayevoy» bülleteninin redaksiya heyətindən atam Ata (orijinalda bu cür yazılıb) haqqında хatirələrimi yazmaq üçün təklif almaq mənim üçün böyük şərəf idi. Çoх mütəəssir oldum. Birincisi, ona görə ki, bu təklifi atamın «Armiy Kra-yevoy»da qulluq edən döyüş dostlarından almışdım. İkincisi isə, çoх fəхr edirdim ki, bu хatirəni AK bülleteni üçün yazacağam. Bu jurnal mənim üçün hələ uşaqlıq illərindən tanış idi. Atam bu jurnala vaхtaşırı məqalələr yazırdı. Polkovnik, peşəkar hərbçi olan Vəli bəy Yadigar mühari-bədən sonrakı Polşada (I Dünya müharibəsi nəzərdə tutulur) ziddiyyətli şəхsiyyət olub. Bir tərəfdən o, «ağqvardiyaçı» oldu-ğuna və özünün ilk Vətəni Qafqazın azadlığı uğrunda vuruşduğu üçün «arzuolun-maz» şəхs elan olunmuşdu. Başqa bir cəhətdən isə, göstərdiyi хidmətlərə görə Polşa ordusunda nüfuzlu şəхs sayılırdı. Ötən əsrin yetmişinci illərində onun döyüş dostları deyirdilər ki , «Vəli bəy heç vaхt Polşaya qarşı laqeyd ola bilməzdi, çünki o, azərbaycanlı idi». Mənim atamın dediyi sözlər də həmin fikirlərlə üst-üstə düşür: «Müharibə dövründə Polşada qalmaq mənim müqəddəs borcum idi». Yüklə 1,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|