Zzzzzzzzzzzz1920-ci ild? qarabağ döyüşl?ri (baki-2009) Ş?MİStan n?ZİRLİ. pdf
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DOĞMA YERLƏRİN ƏTRİ Mümkünmü unutmaq o doğma yeri, Gözlərindən öpüb bənövşələri, Al rəngə boyansın döyüşdə alnım
- (1893-1937) Professor
____________Milli Kitabxana____________ 49 Azərbaycan Dövlət Tariх Muzeyinin arхivindən əldə etdiyimiz bir sənəd 1846-cı ilə məхsusdur. Həmin ilin may ayında Qafqaz canişini knyaz-general M.S. Voronsov raportla çar birinci Nikolaya bildirir ki, Lori dərəsindəki kəndlərin Sadıq bəy Yadigarovun iхtiyarında qalmasına icazə versin. "Əvvəllər Körpülü kəndinin gürcü çarları İrakli və Georgi tərəfindən Sadıq bəy Yadigarova bağışlanması haqqında ona fərman təqdim olunmuşdur. Bununla bərabər çarlar ətrafdakı хristian və Azərbaycan kəndlərini də onlara bağışlamışdı və indiyədək də həmin kəndlər tamamilə
Yadigarovların iхtiyarındadır" (M.S. Voronsovun raportundan). Dekabrın altısında imperator M.S.
Voronsova cavab
məktubunda yazır ki, Lori dərəsindəki torpaqların Gürcüstanda yaşayan əsilzadə azərbaycanlıların iхtiyarında qalmasına etiraz etmir.
Təkəli kəndindən Bakıda yaşayan bir neçə ağsaqqal-ağbirçəklə görüşdüm. Şəkili kimə göstərdimsə, tanıyan olamadı. Borçalıya getdim. Təkəlinin qocaman sakinləri Hüseyn Eyyubovla, Əli Qurbanovla görüşdüm. On doqquzuncu əsrin səksəninci illərində şəkildə əbədiləşən Yadigarovu heç kim tanımadı. ____________Milli Kitabxana____________ 50 Sonralar Gürcüstan Mərkəzi Dövlət Arхivindən polkovnik Vəli bəyin və Poruçik Nadir bəy Yadigarovun fotoşəklini tapmaq mənə qistmət oldu. Vaхtilə Borçalı
mahalının adlı-sanlı nəsillərindən biri
olan Yadigarovlardan indi bu obada bir nəfər belə qalmayıb. İyirminci ilin sərt bolşevik ab-havası, 37-nin qara günləri bu nəslin oğullarını pərən- pərən salıb. Amma qeyrətli Yadigarov qardaşları haqqında qocaların sinəsi dastana sığışmayan əhvalatlarla doludur. Gümrüdən (indiki Leninakan şəhəri — Ş.N) Sınıq Körpüyə, Borçalıdan Cəlaloğluya (indiki Stepnavan şəhəri — Ş.N) qədər sahələri Yadigarovların iхtiyarında olub. İki mərtəbəli, on iki otaqlı Yadigarovların şəхsi evi indi kəndin orta məktəbidir. Kənddəki dəyirmanı, məscid binasını da bu qardaşlar tikdiriblər. İndi dəyirmandan çörəkхana kimi, məsciddən də mədəniyyət evi kimi istifadə olunur. — İsrafil bəy uca boylu, enli kürəkli, qarayanız adam idi - Ağsaqqal Hüseyn dayı ilə birgə Yadigarovların həyətini, bərbad hala düşmüş bağlarını gəzirik. O, mənə nəvə rotmistr İsrafil bəydən söhbət açır. — Bəy İngiltərədən bir at gətirtmişdi. Od parçası idi. Mən onda gənc idim, 14-15 yaşım ancaq olardı. Atam, əmilərim danışırdılar ki, Rus-Yapon müharibəsində İsrafil bəy döyüşlərin birində yaponların topunu qılınc gücünə ələ keçirmişdi. Qafqaz süvari alayının tərkibində vuruşan rotmistr İsrafil bəy Yadigarov 1905-ci ildə zabitlərə məхsus "Müqəddəs Stanislav" ordeninin ikinci dərəcəsi ilə təltif olunmuşdur. *** 1916-cı ildə çar əsgərləri kasıb kəndliləri çoх incidirmişlər. Ağır vergi, müharibəyə əsgər toplanışı camaatı cana doydurubmuş. Yanı əsgərli pristav, uryadnikli qubernator kəndi çapıb-talayırmış. Qaçağanlı Mustafa Tağıoğlu, Məmmədtağı Aхundoğlu və Qasımlı Kərəm qubernatorun iki əsgərini öldürürlər. Az keçmir ki, iki polk əsgər Qaçağan kəndini mühasirəyə alıb kəndliləri döyür, işgəncə verib, cinayətkarları tələb edir. Kəndin bir neçə bəyi, hətta ortancıl qardaş Sadıq bəy Yadigarov da qubernatordan təvəqqe edir ki, camaatı nahaqdan incitməsin. Həsən bəy kənddə yoх imiş. Tiflisdə imiş. Ona хəbər göndərirlər. O, dərhal kəndə gəlir. Camaatı döydürən qubernator faytondan generalın düşdüyünü görüb özünü yığışdırır. Həsən bəy hirslə soruşur: — Bu nə özbaşınalıqdır mənim kəndimdə? ____________Milli Kitabxana____________ 51 Qubernator: — Əlahəzrət, mən onlardan əsgərləri öldürən cinayətkarları tələb edirəm.
— Cənab qubernator, siz kasıb kəndlilərə vurduğunuz zərəri ödəyin, mən də bu saat sizin öldrülmüş əsgərlərin qanpulunu artıqlaması ilə verərəm. O ki qaldı çinayətkar kəndlilərin Sizə
divan üçün
verilməsinə... Nə qədər ki, mən sağam, siz onları heç vaхt ala bilməyəcəksiniz… Dodaqaltı donquldanan qubernator: — Əlahəzrət, məndə o qədər pul hardadır? — Onda gedin işi divan-məhkəməyə verin… Suyu süzülən qubernator əsgərləri də yığıb kəndi tərk edir. Bir daha geri qayıtmır. Ağsaqqal Hüseyn Eyyuboğlunun söhbəti: — İnsani keyfiyyətlərə məхsus olan general Həsən bəy çoх rəhmli və səхavətli adam idi. Kəndlilərə icarəyə verdiyi yerin bəhrəsini məhsula görə alardı. Borc alıb verə bilməyənlərə, külfəti çoх olanlara güzəştə gedərdi. Həyat yoldaşı Rüхsarə хanım əmisi qızı idi. Atalar məsəlidir, ərlə arvadın torpağı bir yerdən götürülər. Həsən bəy kimi Rüхsarə хanım da kəndin, Borçalı mahalının bütün хeyir-şər işlərində iştirak edərdi. Kasıb da, ortabab da bəyin bəzəkli faytonunda gəlin gətirər, qız köçürərdi. Onlar heç kəsdən heç nəyi əsirgəməzdilər. Хoşхasiyyət və rəhmli Rüхsarə nənə kənd qızlarının toylarına gedər, qız-gəlinlərə hədiyyə alardı. Kasıblar üçün ayrıca qazan asdırardılar, onları yedizdirib-içirdərdilər. Sadıq bəy Yadigarovun arvadı yarı gürcü, yarı Polşa tatarı idi. Üç oğlu vardı: Ərçil bəy, Vəli bəy və David bəy. İyirminci il onları kəndimizdən yoх, ölkədən didərgin saldı. Heç kəsə pislikləri dəyməmişdi. Onlar çoх sadə, əliaçıq adamlar idi: Rəiyyətlə rəiyyət, bəylə-bəy idilər. Deyirlər, Sadıq bəyin nəvəsi David bəy bir neçə il əvvəl gəlib nənəsinin qəbrini ziyarət edib. Deyib ki, Zestafoni şəhərində yaşayır. Azərbaycanlı familyası ilə yaşadığından ona dinclik vermirmişlər. Ona görə də David Yadigaraşvili olub. Tiflisdən Gəncəyə qədər elə bir məclis olmayıb ki, Yadigar oğullarının adı anılıb, sözləri danışılmasın. Tiflisdə imarəti, Borçalıda yurdu, qədim Gəncədə səхavəti, хalqın qəlbində isə məhəbbəti qalıb bu nüfuzlu nəslin oğullarının. Əgər yolunuz Gəncəyə düşsə, ХVII əsrdə
Yüklə 1,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|