Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

---

 
1
 
 
T.C. 
Ege Üniversitesi 
Sosyal Bilimler Enstitüsü 
 
 
Yüksek Lisans Tezi 
 
 
Moğolistan’da Ozanlık Geleneğinin Animizm Ve Göçebe-Avcı-
Hayvan Yetiştirici Toplum Dinamikleri Bağlamında İncelenmesi 
 
Study Of The Bard Tradition In Mongolia-Animism And Dynamics Of 
Nomadic Hunter-Herder Communities 
 
Anabilim Dalı: Temel Bilimler, Duysal Tasarım 
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Yetkin Özer 
 
 
 
Volkan Çağlayan 
92060002675 
 
 
 
İzmir, 2010 

---

 
2
Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüne sunduğum Moğolistan’da Ozanlık 
Geleneğinin Animizm Ve Göçebe-Avcı-Hayvan Yetiştiricisi Toplum Dinamikleri 
Bağlamında İncelenmesi adlı yüksek lisans tezimin tarafımdan bilimsel ahlak ve 
normlara uygun bir şekilde hazırladığımı, tezimde yararlandığım kaynakları 
bibliyografya ve dipnotlarda gösterdiğimi onurumla doğrularım. 
 
Volkan Çağlayan 

---

 
3
 

---

 
4
Etnomüzikoloji ve etnografi alanında perspektif kazanmamı sağlayan ve tez 
danışmanlığının sınırlarını zorlayarak tezi tamamlamamı sağlayan Prof. Dr. Yetkin 
Özer’e, 
 
Müzik eğitimim boyunca beni fikir ve yönelişleriyle  derinden etkilemiş olan ve tezin 
yazımında hiçbir desteğini esirgemeden sunan Prof. Dr. Ahmet Yürür’e, 
 
Tez yazımı konusunda ilk bilgileri aldığım halk bilimci Doç. Dr. Reyhan Altınay’a, 
 
Tezin tamamlanması için maddi ve manevi imkanlarının üstünde çaba sarf eden aileme, 
 
Teşekkür ederim. 

---

 
V
İçindekiler                                                                                           
 
Giriş  
1 
 
Kavramlar 4 
Moğol Kimliği 4 
Moğol Yaşam Tarzı 6 
Yurt 7 
Doğu Moğollar Ve Batı Moğollar Ayırımı 8 
Moğol Animizmi-Şamanizm-Şaman-Manevi Lider 
9 
Aile-Klan-Boy 9 
Ozan-Hikaye Anlatıcı/Destancı (Narrator) 
9 
 
Teknik Kavramlar 
10 
Bitonalite 10
 
Difoni 10 
Epik Şanlar 10 
Uzun Şarkı 10 
Kısa Şarkı 10 
Gırtlaktan Söyleme (Throat singing) 
11 
Doğuşkanlı Söyleme (Overtone Singing) 
11 
Pentatonik (Beş Tonlu) 
11 
 
Değerlendirilmiş Yazın 12 
 
 
Metod 17 
Amaç 18 
Model 18 
Hipotez 20 
 

---

 
VI
1.
 
Bölüm  
Hayvancılık 21 
1.1 Hayvancılık’a Bağlı Olarak Göçebelik 
23 
 
2. Bölüm 
Animizm 24 
2.1 Moğol Animizmi-Tengri’cilik 
25 
2.2 “Gök Baba” (Köktengri) -“Yer Ana” (Yer su) Dualizmi 
27 
2.3 Dört Yön (Durvun Zug) 
28 
2.4 Ger (Kutsal Daire) 
28 
2.5  Kişide Birden Fazla Ruh Olması 29 
3. Bölüm 
Ozanlık 32 
3.1 Ozanlık ve Moğol Animizmi ilişkisi 32 
3.2 Ozana Özgü Olan Ve Olmayan Vokal Türleri 
33 
3.3 Morin Huur (At Başlı Çalgı) 34 
3.4 Moğol Animizminde “Erkek Ozan”-“Kadın Manevi Lider” 
38 
3.5 İnsanda “Üç” Ruhun Bulunması İnancı ve Khömi’deki “Üç” Ses  38 
 
 
 
 
 
 

---

 
VII
4. Bölüm  
Khömmei Pratiği 39 
4.1 Sosyal Amaç Ve İşlev Açısından Khömmei 
40 
4.2. Teknik Açıdan Khömmei 
42 
4.2.1 “Khömmei” denilen teknik 
44 
4.2.3 “Szygt” denilen teknik 
44 
4.2.4 “Kargyra” denilen teknik 
45 
4.3 Form Açısından Khömmei’nin Kullanılması 46 
4.3.1 “Uzun Şakıların’ların arasında kullanılan Khömmei 
46 
4.3.2
 
“Kısa şarkı”ların arasında kullanılan Khömmei 
46 
4.4 Khömmei Eğitimi 48 
4.5 Khömmei Eğitiminde Animistik Öğeler 50 
 
Sonuç 51 
 
 
 
Kaynakça 54 
 
Özgeçmiş 56 
 
Özet 57 
 
Abstract 58 
 
 

---

1 
 
Giriş 
 
Bugünkü Moğolistan, Rusya’nın kuzeydoğusunda, Çin Halk Cumhuriyeti’nin 
kuzeyinde, Mançurya bölgesinin batısında ve Tuva Cumhuriyeti’nin güneyinde yer alır. 
Güneyinde, Çin Halk Cumhuriyeti sınırları içinde kalan ve kuzeyde Gobi Çölü bulunan 
bölgeye kadar uzanan İç Moğolistan yer alır. 3.200.000’luk Moğolistan 
nüfusunun %80’sını Halha Moğolları, %8’ini diğer Moğollar, %5’ini Kazaklar, kalanını 
Tuvalılar, diğer Türk halkları, Ruslar ve Çinliler meydana getirir. Moğolistan’ın 
bugünkü ulusal sınırları Sovyetler döneminde ve daha sonrasında özerklikten 
bağımsızlığa geçiş sonrasındaki topraklarını kapsar. Ancak bir yaşayan kültür 
araştırmasında Moğol bölgeleri ve yaşayış pratikleri bakımından, bu sınırların 
geleneksel olana dair belirleyici ve kesinlikli bir anlam taşımadığı düşünülebilir. Siyasi 
olarak Moğolistan, bağımsız olmasına ve 21 aymag’a (Türkçe olarak  hem il, hem de 
kabile anlamına gelir. 351 de Sum (Türkçe anlamı idari olarak ilçeye yakındır.) 
ayrılmasına karşın, resmi Moğolistan sınırları kültürel anlamda Moğol kimliğini 
belirlemez. Özellikle çok büyük bir yüzölçümüne sahip olan ve neredeyse Çin’in bütün 
kuzey sınırı boyunca uzanan Çin Halk Cumhuriyeti bağlı olan İç Moğolistan bölgesi ve 
Moğolların Çin’deki başka yerlerde dağıldıkları bölgeler resim 2’deki haritada 
gösterilmiştir. 
 

---