[]



Yüklə 6,32 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə39/282
tarix08.03.2018
ölçüsü6,32 Mb.
#30849
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   282

92 

 

 



 


93 

 

larının  yaxınlaşdığı  ərəfədə  qardaş  türk  xalqın m  istiqlal  savaşmdan  nümunə  götürməyə  çağırır,  vətənpərverlik 



hissini  oyatmağa  çalışırdı.  İsa  bəy  Aşurbəylinin  istiqlal  möv-zusunda  yazdığı  "Azerbaycan"  pyesi  də  böyük  maraqla  qar-

şılan mışdı. 

Mirzə  Cə lilin bu  illə rdə "Ka mança", "Anamın kitabı"  kimi  əsərlə rlə  yeni  möv zula ra ü z tut ması böyük  əhə miyyət 

kəsb edirdi.  Bu əsərlə rdə o, hadisələri qavra maqda ve də-yərləndirmə kdə  mütəfə kkir vətəndaş kimi çıxış ed ird i. "Anamın  

kitabı"nda  ədibin  vətən,  millət,  ana  dili  an layış-larmın  ideya-estetik  tutumu  Cü mhuriyyət  istəkleri  ilə  tam  səsləşirdi. 

Müəllifin  milli  özünəqayıdış,  milli  ö zünüdərk  ideyası  üç  qardaşın  münasibətlərində,  rəmzi  obraz  kimi  verilən   "Anamm 

kitabı"n m  yozu munda  üze  çıxır.  Pyesdə  son  dərəcə  mühüm  bir  mövzu-tarixi  ədalətsizlik  nəticə-sində  parçalan mış,  ayrı 

düşmüş  Azərbaycan  xalq mın  bir-ləş mesi  ideyası  yüksek  bedii  şəkildə  ü mu miləşdirilmişdir.  "Kamança"da  isə  çarizmin, 

eləce  də  bolşeviklərin  təhriki  və  daşnaklarm  bilavasitə  iştirakı  ilə  azə rbaycanlılara  qarşı  törədilən  qırğınla rın  ibrətli  tarixi 

bədii əksini tap mışdır.  Əsərdə Azərbaycan xalq ın m yüks ək insanpərverliyi, en ağır cinayətləri belə bağışlaya bilməsi rə mzi 

baş qəhrəman Kamança obrazında son dərəcə təsirli ifadə olunmuşdur. 

Hüseyn Cavidin bütün zamanlarm ən kəskin və əbədi bir problemin in -  xey irlə şərin,  iblislə bəşərin əzəli və əbədi 

mübarizəsinin  yüksək  bədii-fəlsəfı  şəkildə  ü mu mi-ləşdirildiy i  "İblis",  C.Cabbarlın m  "pulun  şeytana  namaz  qıldırdığı" 

altun dünyasmda insan arzuların m daşlara çır-pılıb puç olduğunu yüksək sənətkarlıqla əks etdirən "Aydm" faciələri təkcə o 

dövrün deyil, ü mu miyyətle, Azər-baycan dramaturg iyasının nailiyyəti idi. 

Bütövlükdə,  bu  illərdə  yaranan  pyeslər  milli-mənəvi,  inqilabi-fəlsəfi  tutumu,  mövzu  və  ideyası  ilə  birlikdə  janr, 

üslub və obrazlar aləmi  ilə də seçilirdi. Sey id Hüseyn və başqa tənqidçilər, haqlı olaraq, həmin pyesləri ədəbi  mühitə yeni 

nəfəs gətirən əserlər kimi dəyərləndirird ilə r. 

1918-20  illərdə  Azərbaycanda  ideoloji  müba rizənin  bütün  ağırlığı  dövri  metbuatın  kesərli  silah ı  olan  publisis -

tikan m ü zərinə düşürdü. Azərbaycan publisistikası ideya-mövzu cehətdən çox rengarəng və zengin idi: çarizm əsa-rətindən 

yenicə  qurtulmuş  Şima li  A zərbaycanın  milli  müs  təqilliyinin   qorunub  saxlan ması,  milli  ordunun  yaran ması,  ö lkədə  

demokratik parlament seçkiləri ve islahatlarm keçirilməsi, bolşevik və Denikin  təhlükəsinin dəf edilməsi, Qarabağda erməni 

millətç ilə rinin  törətdiyi  müharibə  yanğı-nmm  söndürülmesi,  ölkə  da xilindəki  təfriqəç ilik,  Ba kı  neft i  uğrunda  xa ric i 

imperialistlerin didiş məsi və s. publisisti-kanın to xunduğu əsas məsələlər  idi. Milli publisistikan m esasında xalq ın gələcəyi 

ilə  bağh  böyük  siyasi-ictimai  kon-sepsiya  dayanırdı.  Bu  konsepsiya  20  əsrin  əvvəllə rində  Azərbaycanda  intişar  tapmış 

"türkleşmək, islamlaşmaq, müasirləşmek" ideahnda təcəssüm olunurdu. 

1918-20  illə r  milli  publisistikasımn  ön  sırasmda  "Azər-baycan"  qəzeti,  onun  əsas  redaktorlarından  olmuş  Üzeyir 

bəy Hacıbəyli dururdu. Üzey ir bəyin publisistikasmda  milli b irliye,  milli hə mrəy liyə  çağırış, da xili siyasi pəra kəndə-liyin  

tənqidi  daha  geniş  yer  tuturdu  ("Mühüm  mes ələ lər",  "Part iyalan mıza",  "Teessürat",  "İstiqlal  və  istiqbal  ümidi",  "Qara  

təhlükə", "Bir yaş", "Seddi-İskəndər" və s. məqa-lələ r).  O, A zerbaycanın istiqla lım hədələyənlərin təkcə e r-mən i daşnaklan 

ve rus şovinist generalı Den ikindən ibarət olmad ığ mı  xalqa başa salır, "diinənə qədər əsir və qul olan bir milləti bu gün 

azad və sərbəst görmək  istəməyən, lal edilmiş bir millətin dilinin bu gün açılıb söz söyləməsini eşitmək  istəməyən, bir əsrdən 

artıq  məhkum  qalan  bir  mil-lətin  bu  giin  müstəqil  və  azad  olmasını  qəbul  etmək  istə-məyən  "  "içimizdəki  denikinlər"  - 

Azərbaycanm milli müs -təqilliyini görmə k istəməyən mü xa lifətçi part iyala r barədə mə lu mat verirdi. 

1918-20  iller  A zərbaycan  publisistikasmın  ən  parlaq  nümunələ ri  Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadəyə  mə xsusdur. 

Cü mhuriyyətin   ilk  günlərində  qələmə  ald ığı  "Azərbaycan  paytaxtı"  adlı  tarixi-publisistik  yazısı  indi  də  öz  ictimai  təsir 

qüwəsini  saxlamaqdadır.  A zərbaycan  türklərinin  tarixi  keç-mişindən,  yaşadığı  ərazin in  coğrafi  hüdudlarmdan  behs  edən 

silsilə  məqa lələ rdən  ibarət  bu  yazı  vətəni,  milləti  sev məyə  çağırırdı.  Məhə mməd  Əmin  Rəsulzadənin  siyasi  məqalə ləri 

ideya-mə zmun  zənginliyi  ile  yanaşı,  həyat  fakt-ların ı  seç mek  və   onları  ü mu miləşdirmə k  bacarığ ı  ilə   də  fə rqlənirdi.  Bu  

cəhətdən  onun  "Samoupravleniye"  ("Özü-nüidarə")  adlı  məqaləsi  Azə rbaycanı  da xili-siyasi  çəkiş-mə lərlə   parçala mağa  

çalışan  mü xalif partiyalara  kesərli cavab id i. M.Ə.Rəsulzadənin A zərbaycan Parlamentindəki çıxışları natiqlik sənətinə və 

publisistikaya  gözəl  nü mu-nədir.  Bu  çıxışlarında  o,  respublikadakı  ağır  siyasi-iqtisadi  durumun  səbəblərini  açır,  xalqın  

gələcəyə ina mmı səfərbər ed irdi. 

Yusif  Və zir  Çe men zə minlinin  Azə rbaycanda  müstəqil  dövlətin  qurulması  ərə fəsində  "Açıq  söz"  qəzetində  çap 

etdirdiyi "Türk millətinə xitab" adlı silsilə məqalələri xal-qımızm milli azad lıq şüurunun oyamşmda mühüm rol oyna-mışdır. 

Müəllif  Rusiya imperiyasmın dağılmasmdan sonra yaranmış imkandan istifad ə etməyə,  milli azad lıq amalı uğ-runda bürün 

siyasi qüvvələri b irləşməyə çağırırdı.  Ya zıç ı bütün mü xa lif qüvvələrə  mü raciətlə  yazırd ı: "İndi əqidə davası eləmək zamam 

deyil...". Yusif Və zirin 1919 ilin ağır 



Yüklə 6,32 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   282




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə