[]

85 

 

 

 

---

86 

 

Abdulla Şaiq, Salman Mümtaz,  Əlabbas Müznib və başqa-ları idilər. Xüsusən, "Cümhuriyyət şairi" Əhməd  Cavadın, 

Əli  Yusif, Ümmügülsüm, Əmin Abid (Gü ltəkin), Cəfər  Cabbarlı,  Bədri  Seyidzadə, Mürşid, Davud (Ağamirzadə), Əli Şövqi 

kimi  gənclərin  şeirləri  el  arasında  süretlə  yayılır,  marşa,  himnə,  nəğməyə  çevrilirdi.  Azerbaycamn  istiqlalma,  milli  dövlətə, 

bayrağa və gerbə, türkçülük idealma, ü mum-bəşəri və  islami dəyərlərə həsr olun muş en yaxşı ədəbi-bədii, elmi-publisistik, 

fəlsefı-tarixi  əsərlər  məhz  Cü mhu-riyyət  dövründə  yaranmışdır.  Azərbaycanın  tam  müstəqil-liyi  və  istiqlah  ideyası  əksər 

ziyalıları bir bayraq altında birləşdirir və ədəbi hərəkat da en çox bu yöndə irəliləyird i. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əh məd  

bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə, Ceyhun bəy Hacıbəyli  kimi  xad imlər Avropada və Rusiyada vüsət tapan xristian birliyi 

hərəkatı müqabilində "türkləşmə, isla mlaşma  və  müasirləşmə" ide-yasını irəli sürür və onun qəlebəsinə çalışırdılar.  Bu ideya 

Azərbaycanda siyasi, sosioloji ve fəlsəfı istiqamətə yönəlir, azərbaycançılıq təlimi ilə qaynayıb-qarışırdı. 

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1919 ildə "Azərbaycan" qəzetində yazıçı və şairləri bu ideyanı əks etdirməyə çağırır və 

yazırdı:  "Mətbuatın,  ədəbiyyatın  millətin  qəlbinə  mil-liyyət  və 

istiqlal toxumu saçan bir əməl olduğu məlum-dur... 

Ey  millətin  lisanül-qeybi  olan  şairlər,  ədiblər!  Millətin 

əməllərini,  ülvi  niyyət və  məqsədlərini  oxşayımz,  kəndisinə  millət 

sevgisi, vətən məhəbbəti, hürriyyat eşqi təlqin ediniz". 

1918-20 illə rdə gənc edebi qüvvələrin  bir a ma l uğ-runda 

təcrübəli nəsillərə  birləş mək a rzusu duyulurdu. 

"Gəliniz  əsrlərlə  millətin  ürəyində  daş  bağlayan 

dərdlərini  açıb  tökək!"  -  deyən  Mirzə  Cəlil  güneyli,  quzey li 

Azər-baycan m taleyin i düşünürdü. 

Cü mhuriyyətin  əvvəlcə Ukraynada, sonra isə Türki-yədə 

rəsmi elç isi olan  Yusif  Və zir  Çə mən ze minli " Bu gün yazıçıya nə 

gərəkdir?"  sualına  be lə  cavab  verirdi:  "Dil  a zadlığı,  qələ m 

azadlığı!". Başqa görkəmli sənət ustalan da 

 

 

---

87 

 

Cü mhuriyyətin  verd iyi  qələm  azadhğından  bəhrələnird ilər.  Nəcəf  bəy  Vəzirov,  Süley man  Sani  A xundov,  Yusif 

Vəzir  Çə mən zə minli, Sey id  Hüseyn, Abdulla bəy  Divanbəyoğlu və başqaları pedaqoji  işdə, publisistika  sahəsinde, dövlət 

işlərində çalışır, siyasi həyata qoşulurdular. Firidun bey Köçərlini,  Yusif  Vəzir  Çəmənzəmin lini,  Seyid Hüseyni və Salman  

Mümtazı daha ço x ədəbiyyat tarixi  məsələləri dü-şündürürdü. Belə  ki,  Yusif  Vəzir "Litva tatarların ın tarixi" , "Azərbaycan 

ədəbiyyatı  tarixinə  bir  nəzər"  kitablarım  yazır,  Salman  Mü mtaz  A zerbaycanın  klassik  şairlərinin  əsərlərini  toplayırd ı. 

Əbdürrəhim  bəy  Haqverdiyev,  Əliqulu  Qəmküsar,  Ömer  Faiq,  Eynəli  bəy  Sultanov,  Hüseyn  Minasazov  və  başqaları 

Tiflisdə çalışırd ılar. 

1919  il  avqustun  26-da  "Yaşıl  qələ m"  ədəbi  b irliy i  yığ mcağ mın  Parla ment  binasmda  keçirilməsi,  Məhə mməd  

Əmin Rəsulzadənin o rada iştirakı və çıxışı da milli dövlətin ədəbiyyata və ədəbiyyat xadimlərinə qayğısmdan xəbər verird i. 

Seyid  Hüseynin sədrliyi ilə keçən  iclasda birliy in  məramnaməsi qəbul edildi. Salman Mü mtazın  təklifı  ilə  məramnaməyə 

"itib-batmış tiirk lüğətlərinin toplanması" da bir bənd kimi art ırıldı. 

Yeni  quru luşun  tələblərinə  ən  ço x  publisistika  və  lirik  şeir  kimi  kiçik  və  çevik  janrlarda  yazılan  əsərlər  uyğun 

gəlird i.  İstiqlal  dövrü  ədəbiyyatmın  ən  geniş  yayılmış  qolu  poeziya  idi.  Xa lq m  20  əsrin  əvvəlindən  uğrunda  mübarizə  

apardığı  milli  istiqlal  ideallarmm  artıq  qalib  gəldiy i  dövrün  poeziyası  olan  Cü mhuriyyət  şeri  bu  ideallarm  qorunub 

saxlan ması  uğrunda  mübarizənin   əksi  idi.  A zərbaycan  şair-lərin in  1918-20  illərdə  istiqlala  qoşduqları  h imn,  marş  və 

mah mlar  bütöv  bir  silsilə  təşkil  ed ir.  Məhəmməd  Əmm  Rəsulzadə  elə  o  günlərdə  şairləri  bu  işə  həvəsləndirmək  üçün 

yazırd ı: ''Bir alay əsgərin milli nəğmələr ötərək bir-dəfəlik keçişi mətbuatın 10 sənəlik təbliğatından əhali üzə-rində daha 

böyiik təsir buraxır". 

Cü mhuriyyətin  bayrağındakı  rənglərin  -  türkçülük,  müasirlik  və  islam  ideallarmın,  türk  və  islam  tarixin in  tə-

rənnümü,  ilk  müstəqil,  suveren  milli  dövlətin  dəstəklən-məsi,  onun  salnaməsinin   yaran ması,  milli  dövletçilik  ideo-

logiyasınm ifadesi, təsbiti, ordunun hərbi uğurların m bədii təminatı, ermənilərin Qarabağ qiyamı, Azərbaycanda ermə-nilərin  

dinc əhaliyə  qarşı törətdiklə ri soyqırımları, vəhşi-liklə r, əra zinin qəsb və talan olun ması, daşnakların Bakıda tarixi abidə ləri, 

elm  və  mədəniyyət  ocaqlarını  yandırması,  mart   qırğ mları,  milli  keç miş  v ə  isla m  tarixində  şehidlik  və  qəhrə man lıq  

səhifələrinin mədhi və yada salmması, şimal-dan ya xmlaşan qara buluddan və vətənin başı üstünü al-maqda olan təhlü kədən 

doğan həyəcan və təşviş istiqlal dövrü poeziyasının ü mdə mövzuları idi. 

Milli  intibah, hürriyyət düşüncəsi ve istiqlal ovqatı Cü mhuriyyət romantizmin in parlaq nü mayendesi Məhəm-məd  

Hadinin  də şeirlə rin in leytmot ivini təşkil edir. Milli müstəqillik və a zad lıq  uğrunda mübarizə  aparan şair A zər-baycan Xalq  

Cü mhuriyyətinin quru lmas mı ruh yüksəkliyi i'ıə qarşılamış, ona "Şühədayi-hürriyyətimizin ərvahına it- 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---