130
Sənsiz nedəm Allahı mən, dini mə n,
Azərbaycan, mənim tacım, taxtım oy!..
Oyanmazmı kor olası baxtım oy?!
Almas İldırımın bu dövr yaradıcılığı A zərbaycan mühacir poeziyasının parlaq nümunələrindəndir: "Boğulmayan bir
səs" (1936), "Azərbaycan mahnıla rı" (1938), "Bayatılar" (1943, 1947), "Seçilmiş şeirləri" (nəşri 1953), "İgidlə rə səsləniş"
(nəşri 1990) kitabları, "Qa ra dastan", "Bir gün gələcək", "Sürgün" və s. poemaları. Almas İldırım haqqında
"Azərbaycanfilm" kinostudiyasında sənədli film çəkilmişdir (rej. Z.Məhərrə mov, 1990). Bakıda adına küçə var.
Əsərləri: Azərbaycanın didərgin salınmış övladı - şair Almas İldırım şeirlərilə, B., 1990; Qara dastan. Şeir və poemalar (tərtibçi
M aarif Teymur), B., 1994.
Əd.: Cəfər Rəmzi, İldrım Almaszadə, "Ədəbiyyat və İncəsənət" qəz., 1988, 18 mart; Osmanoğlu M., "Yurd üçün qanlı bir çiçək
olmadım...", "Gənclik" jurnalı, 1988, №10; Teymurov M., "Azərbaycan. M ənim tacım, taxtım oy", "Azərbaycan gəncləri", 1989, 19
sentyabr; Vəliyev K., "Əlvida, ey gözəl Bakı, əlvida!", "Açıq söz", 1990, №l; Nəbi Xəzri, "Allahım, mən neçin şair doğuldum", "Əİ",
1990, 30 noyabr; Nəbiyev B., Didərgin şair, B., 1995.
ANAPLI (Mə mmədov) Əbülhəsən (1894, Quba -1921, Ba kıda dəfn edilmişdir) - a ktyor. 1910-11 illə rdə "Səfa" və
"Nicat" mədəni-maarif cə miyyətlərinin teatr truppalarında, 1916 ildən Zülfüqar və Üzey ir "Hacıbəyli
qardaşlarının opera-operetta artistləri dəstəsi"ndə fəaliyyət göstərmiş, Qafqazın, İranın b ir ço x şəhərində
qastrol səfərlərində olmuşdur. Komik a ktyor olan Anaplı Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə (1918-20)
Azərbaycan dra maturgiyasının ən ya xşı nü munələrində -"Hac ı Qara"da (M .F.A xund zadə) Kərə mə li,
"Evliykən subay"da (Z.Hac ıbəyli) Qaraç ı, "Arşın mal a lan"da və "Məşədi İbad"da (Ü.Hac ıbəyli)
Vəli, Ha mba l və s. ro lları ifa et mişdir.
Bu illərdə o, eyni za manda musiqili teatr s əhnəciklərində çıxış et miş, milli teatr s ənətimizin
təbliğatçıla rından olmuşdur. "Hacıbəyli qardaşlarının opera-operetta artistləri dəstəsi" Əbülhəsən
Anaplının şərəfınə "Cəhənnəm" tamaşasını göstərmişdir. Qarabağda qastrolda olarkən ermən i-daşnak
qaraguruhçuları tərəfindən xaincəsinə qətlə yetirilmişdir.
"ANARXĠYA" - Bakıda fəaliyyət göstərmiş ən iri anarxist təşkilat. 1905 ildə yaradılmış bu
təşkilata ermən i terrorçu "Hnçak" partiyasının keç miş üzvü S.Ka laşyants başçılıq edirdi. Ka laşyantsın (ədəbi təxə llüsü
A.Sevuni) 1906 ilin əvvəlində nəşr etdirdiyi "Mübarizəyə və anarxiyaya doğru" kitabçasında anarxizm hərəkatının
prinsipləri şərh olun muşdu. 1905 ildə ermən i-daşnakların a zərbaycanlılara qarşı törətdikləri qırğından sonra anarxistlərin
təsiri xey li gücləndi. Bu za man və zifəli şə xslərə və sənayeçilərə qarşı terror a ktları geniş hal ald ı ki, bu da anarxistlərin
fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaratdı. Anarxistlərin başlıca prinsipi onla rın insan azadlığına zidd saydıqları hər hansı dövlət
hakimiyyətinin məhv edilməsi id i. Əsası hələ M.Bakunin və P.Kropotkin tərə findən qoyulmuş anarxist təsəvvürlərə görə,
Rusiyada xalq ın iradəsi ilə anarxizm ideyalarına əsaslanan inqilab labüddür. Sonra isə dövlətçiliyin xarabalıqları ü zərində
kollekt iv ə məyə və mü lkiyyətə əsaslanan azad şəhər və kənd ic ma ları yarad ılmalıdır. O dövr anarxistlərin in fəa liyyətində iki
əsas cərəyan özünü göstərirdi - Kropotkin in ardıcılları anarxist-ko mmunistlər və həmkarlar təşkilatlarında işləyən anarxist-
sindikalistlər. Kropotkin deyird i ki, "bizim ko mmunizmimiz-anarxist, höku mətsiz ko mmunizmd ir, a zad insanların
ko mmunizmid ir".
Bakı anarxistlərin in sosial tərkibinin xüsusiyyəti onda idi ki, onların sıralarına fəhlələrdən başqa, sonralar xeyli
sayda sinfi simasını it irmiş ünsürlər, o cü mlədən ermən i quldurları da qoşulmuşdu. Təşkilata bir neçə sosial-de mo krat və
"Hnçak" partiyasının üzv ləri də daxil olmuşdu. Anarxistlərin Bakıda ilkin fəaliyyət istiqamətlərindən biri anarxizm
banilərinin ideyalarının təbliği, broşür və intibahnamə lərin nəşri idi. Bu məqsədlə mətbəə də yaradılmışdı. La kin ə məli
fəaliyyətdə onlar əsasən ekspropriasiya və terrorçuluqla məşğul olurdular. A zərbaycan xalq ına qarşı q ırğın lar törətməyə
çalışan ermənilər bu işdə xüsusi fəallıq göstərirdilər. Fərdi terrorla yanaşı, iqtisadi təxribat da törədilird i. Siyasi və iqtisadi
tələblərlə bağlı o lan "məfkurə li anarxizm" tədric lə prinsipsiz e kspropriatorluğa, zora kılıqla pul qoparmağa, soyğunçuluğa
çevrildi. 1906 ilin sentyabrında daşnaklar anarxistlərin ö ldürdüyü Mantaşov zavodunun direktoru, " Daşnaksutyun"
partiyasının üzvü C.Dolu xanovun qisasını alaraq S.Kalaşyantsı qətlə yetirdilər. Buna cavab olaraq anarxistlərin yaraqlılar
dəstəsi "Daşnaksutyun"a müharibə elan etdi. Nəticədə 1906-07 illərdə 17 daşnak və 11 anarxist öldürüldü. 1908-09 illərdə
Bakıda anarxistlərin həbsi kütləv i xarakter ald ı və nəticədə anarxizm hərəkatı xeyli itki verərək, əslində, Azərbaycanın
siyasi səhnəsindən çıxdı.
Əd.: К о м и н
B.B., Анархизм в России, Калинин, 1969; Багирова И.С. Политические партии и организации
Азербайджана в начале XX вeкa, B., 1997.
ANAġ KĠN İvan İvanoviç (1880, Tambov quberniyası -1938) - fəhlə hərəkatı iştirakçısı. A zərbaycanda sovet
hakimiyyəti qurulması uğrunda mübarizə aparmışdır.1901 ildə Ba kıya gəlmişdir. 1905 ildən Rusiya Sosial-De mokrat Fəhlə
Partiyasının (RSDFP) və Bakı fəh lə deputatları sovetinin üzvü olmuşdur. 1917 il Fevral inqilabından sonra RSDFP-nin
bolşevik Bakı ko mitəsinin, qırmızı hərbi drujinanın ü zvü, Ba kın ın Qaraşəhər rayonu fəhlə deputatları sovetinin sədri, Bakı
Fəhlə Konfransı rəyasət heyətinin üzvü olmuşdur. 1919 ilin aprelində Zaqafqaziya hə mkarlar ittifaq ları ö lkə şurasının sədri,
həmin ilin mayında RK(b)P Qa fqaz ölkə ko mitəsinin üzvü seçilmişdir. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti e lan olunduqdan
sonra dövlət əleyhinə geniş