[]
Yüklə 3,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 burada qeyd etdiklərimizdən başqa bir şey deyildir. Bunu əsas tutaraq bu şübhələrə cavab verməyi uyğun görürük. İlk olaraq onu qeyd edək ki, Ğuləm Xalil’in hədis uydurmaqla ittiham olunması doğrudur. əz-Zəhəbi onun haqqında deyilmiş bəzi sözləri nəql etmişdir : “İmam Əbu Bəkr əs-Sibği deyib: “Ğuləm Xalil yalan danışmasında şəkk etmədiyim kəslərdəndir.” Əbu Davud əs-Sicistəni’dən onun belə dediyi rəvayət olunub: “O, Bağdadın dəccalıdır, onun mənə ərz olunmuş dörd yüz hədisinə baxdım və hamısının mətnləri də, sənədləri də yalandır.” İbn Adiy deyir: “Əbu Abdilləh ən-Nuhəvandi’ni belə deyərkən eşitdim: “Bu hədislər barəsində Ğuləm Xalil ilə danışdım və dedi: “Bunları uydurduq ki, insanların qəlbləri düzəlsin.” 10 Bəli, Ğuləm Xalil insanları xeyir əməllərə çağırmaq üçün hədis uydurmağı caiz görərmiş. Əlbəttə ki, bu şəkildə peyğəmbərin – salləllahu aleyhi va səlləm – adından yalan danışmaq böyük və ağır bir günahdır. Əgər biz kitabın Ğuləm Xalilə aid olduğunu qəbul etsək bu, yenə də kitabın dəyərinə xələl gətirməz, çünki Guləm Xalil hədis uydurmaqla ittiham olunsa da əqidəsi səhih bir alim olmuşdur, öz zamanında hörmət edilmiş bir imam idi. Daha əvvəl İmam Qavvamus-Sunnə’nin onu səhih etiqad haqqında əsər yazmış imamlar arasında zikr edən sözlərini nəql etdik. Əslində bu, onların bizə qarşı dəlili idi, lakin həqiqətdə Qavvamus-Sunnə’nin sözləri onların özlərinə qarşı dəlildir. Həmçinin İmam əz-Zəhəbi onun tərcümeyi-halına başlayarkən deyir: “Şeyx, alim, zahid, vaiz, Bağdadın şeyxi Əbu Abdilləh Əhməd bin Muhamməd bin Ğalib bin Xalid bin Mirdəs əl-Bəhili əl-Basri Ğuləm Xalil. Bağdadda yaşayıb. Onun çox qeyri-adi böyüklüyü, hörməti var idi, heybətli xarizması var idi. Həmişə yaxşılıqları əmr etmək işi ilə məşğul idi, (sünnətə) çox tabe idi, səhih etiqada sahib idi, lakin açıq şəkildə yalan rəvayət edərdi və hədis uydurmağı caiz görərdi. Allahdan salamatçılıq diləyirik.” 11 Həm İmam Qavvamus-Sunnə əl-Əsbəhəni, həm də İmam əz- Zəhəbi Ğuləm Xalilin etiqadının səhih olduğunu deyiblər. Lakin bununla belə bu kitabı Ğuləm Xalilə nisbət etmək böyük bir xətadır. Bu barədə gətirilmiş şübhələrə cavab vermək çox asandır. 10 “Siyər Əaləm ən-Nubələ”, 13/283-284 11 “Siyər Əaləm ən-Nubələ”, 13/282-283 22 Hər şeydən əvvəl qeyd etməliyik ki, bu kitabı İmam əl-Bərbəhəriyə nisbət edənlər ümmətin ən böyük alimləri və imamlarıdır. Onların bəzilərinin adlarını burada qeyd edirik. İlk olaraq bu kitabı əl-Bərbəhəriyə nisbət edən böyük hənbəli alimi İbn Əbi Yalə (vəfatı hicri 526) olmuşdur və daha əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi “ət-Tabəqat” kitabında cüzi bir hissəsi istisna olmaqla kitabın tamamını nəql etmişdir. İbn Əbi Yalə isə hənbəli alimləri və onların kitabları haqqında mütəxəssis bir alim olmuşdur, buna görə də “Tabəqatul-Hənəbilə” kitabını qələmə almışdır. əl-Bərbəhəri’dən etdiyi bir çox rəvayətində onunla arasında yalnız iki nəfər vasitəçi olur. Bu isə onun əl-Bərbəhəriyə nə qədər yaxın olduğunu göstərir. Həmçinin Şeyxul-İslam İbn Teymiyyə’nin - rahiməhullah – babası Məcdud- Din İbn Teymiyyə “əl-Musvaddə” kitabında bu kitabı əl-Bərbəhəri’yə nisbət etmişdir. Onun nəvəsi Şeyxul-İslam isə “Buğyətul-Murtəd” kitabında bunu ona nisbət edir. Bu kitabı həmçinin əz-Zəhəbi bir çox kitabında, İbn Abdil-Hədi əl-Hənbəli, İbn Muflih əl-Hənbəli “əl-Furu” və “əl-Ədəb” kitabında, əs-Safədi “əl-Vafi bil- Vafiyət”də, İbnul-Ğazi “Divanul-İsləm” kitabında, İbn Racəb əl-Hənbəli, İbn Həcər əl-Asqaləni “Fəthul-Bari”də, İbnul-İməd əl-Hənbəli “əş-Şəzərat” kitabında, İbnun-Nəccar əl-Fətuhi “Şərh əl-Kəukəb əl-Munir”də, əl-Mərdəvi “ət-Təhbir Şərhut-Təhrir”də, “Əbul-Yəmən əl-Uleymi “əl-Minhəc əl-Əhməd” kitabında ona nisbət ediblər. Bu iddia sahibləri İbn Əbi Yalə’nin xəta etdiyini, digər bütün alimlərin də xətasında ona tabe olduqlarını deməyə cürət ediblər. İbn Əbi Yalə’nin xəta etməsi mümkündür, lakin digər alimlərdən heç kimsənin bu xətanı tapa bilməməsi, əksinə eyni xətanı təkrarlaması çox uzaq bir ehtimaldır. Onu da qeyd etməliyik ki, İbn Əbi Yalə’nin əlyazması kitabı Ğuləm Xalilə nisbət edən əlyazmadan fərqlənir, hətta axırında iki vərəq artıqdır. Bu onu göstərir ki, İbn Əbi Yalə’nin istifadə etdiyi əlyazma kitabı əl-Bərbəhəriyə nisbət edib. Həmçinin əl-Uleymi’nin gətirdiyi nəql bəzi yerlərdə İbn Əbi Yalə’nin nəqlindən fərqlənir, lakin həmin yerlərdə əlimizdə mövcud olan əlyazmaya müvafiqdir. Bu da onu göstərir ki, bizim zamanımıza gəlib çatmış əlyazmada xəta vardır və bu, xətanın ravilərdən birinə, yoxsa əlyazmanı köçürənlərdən birinə aid olduğunu demək çətindir. 23 Bu kitabın Ğuləm Xalilə aid olmadığını dəstəkləyən məqamlardan biri də budur ki, kitabın içində uydurma hər hansı bir rəvayət yoxdur. Məlum oldu ki, Ğuləm Xalil insanların qəlblərini qorxu və məhəbbət ilə doldurmaq üçün hədis uydurmağı caiz görərdi. Bu kitab da insanlara xitab olaraq yazıldığı üçün kitabın içində bu şəkildə uydurma rəvayətlərin olması daha münasib olardı. Lakin bunların olmaması bir daha şahidlik edir ki, kitab Ğuləm Xalil tərəfindən yazılmayıb. İmam Qavvamus-Sunnə’nin isə Ğuləm Xalili səhih etiqad izhar etmiş imamlar arasında zikr etməsi, lakin əl-Bərbəhərini zikr etməməsi heç bir şey ifadə etmir, çünki Ğuləm Xalil’in də səhih etiqad haqqında sözləri ola bilər. Qavvamus-Sunnə orada etiqad haqqında kitab yazmış digər imamların da adlarını zikr etməmişdir. Misal üçün Əbu Bəkr bin Əbi Davud, İbn Cərir ət-Tabəri, Əbul-Hüseyn əl-Acurri və daha başqa imamların adlarını zikr etməmişdir. Doktor Fuat Sezginin bu əlyazmanı Ğuləm Xalilə aid etməsi da özlüyündə heç bir sübut deyildir, çünki əlyazmanın üzərindəki nisbətin xəta olması çox aşkardır. Fuat Sezginin bu nisbətə əsaslanması da onun qədər aşkardır. Xülasə olaraq bu kitabın İmam Əbu Muhamməd əl-Bərbəhəri’yə aid olduğunu söyləyirik və buna kölgə salmaq üçün önə sürülən şübhələrin güclü dəyərə sahib olmadığını vurğulayırıq. Yüklə 3,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|