[]
Yüklə 20,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Erməni və gürcülər dini nifaq salmaq məqsədilə Ģiə azərbaycanlıların uzun bir tarixi dövrdə sünni türklərə qarĢı döyüĢdüyünü xatırlatsa da, bunun əhəmiyyəti olmadı.
- "...müsəlman ə halini müdafiə etmək üçün tədbirlər görülməsə, müsəlman nazirlər hökumətin tərkibindən çıxacaqlar".
457
qəsi olan Batumun Cənubi Qafqa zın tərkib ində saxlan masını A zərbaycan neft sənayesinin mənafeyinə uyğun sayırdı. Türkiyə ilə müharibənin əleyhinə olan "Müsavat", demokratik b itərəflər qrupu və ittihadçılar b irgə qətnamə qəbul etdilər. Qətnamədə deyilirdi ki, "Müsavat" fırqəsi, demokratik bitərə flə r qrupu və "Ġttihad" partiyası Türkiyə ilə müharibənin Zaqafqaziya demokratiyası və onun daxili həyatı üçün ağır nəticələr verə biləcəyini əsas tutaraq, onun məsuliyyətini öz üzərinə götürmür. Erməni və gürcülər dini nifaq salmaq məqsədilə Ģiə azərbaycanlıların uzun bir tarixi dövrdə sünni türklərə qarĢı döyüĢdüyünü xatırlatsa da, bunun əhəmiyyəti olmadı. Hadisələrin sonrakı inkiĢafı Müsəlman fraksiyasının aparıc ı qüvvələrin in düzgün mövqe tutduğunu sübut etdi. Xüsusilə erməni-daĢnakların 1918 ilin ma rtında Bakıda və Azərbaycanın digər Ģəhərlərində törətdiyi soyqırımlarından sonra Türkiyəyə qarĢı müharibədə iĢtirak etmək Azərbaycan üçün acınacaqlı nəticələ rə gətirib ç ıxa ra bilərd i. Müsəlman fraksiyasının Türkiyə ilə müharibə əleyhinə mövqeyi Sey mi ö z fıkrindən döndərə bilməd i. Sey m 13 aprel tarixli iclasında müharibə haqqında qərar çıxardı. Ölkədə hərbi vəziyyət elan edild i. Sey min fəaliyyəti iki həftəliyə donduruldu. Hə min iclasda hərbi vəziyyətlə ə laqədar yaradılmıĢ Ali Müdafiə ġurasında Azərbaycan təmsil edilmə miĢdi. Bu, Müsəlman fraksiyasının müharibə əleyhinə o lmasından daha çox onların hadisələrin gediĢinə təsir imkanlarını aradan qaldırmaq məqsədi güdürdü. Seymin iclasların ın keçirilməməsi isə Müsəlman fraksiyasının tamamilə təcrid edilməsilə nəticələndi. Müsəlman fraksiyasının apre lin 13-də keçirilən iclasında çıxıĢ edən Heybətqulu Məmmədbəyov bildirdi ki, hökumət və Sey m bu addımı ilə müsəlmanlarını hüquqlarım tapdalayır, belə olduqda ermən ilər və gürcülərlə iĢləmək mü mkün deyil. O, Sey min tərkib indən çıxaraq, Qafqazın çeçen və inguĢ nümayəndələrini bir yerə toplayıb onların gələcək taleyi barədə düĢünməyi tə klif etdi. La kin Mə mməd Yusif Cə fərov sülh nü mayəndələri Trabzondan qayıdana qədər Seymin tərkibindən çıxmaq məsələsini müza kirədən çıxa rmağı məsləhət gördü. O, həmçin in bild irdi ki, müharibə ilə bağlı milli münasibətlərin kəskinləĢdiyi bir vaxtda müsəlmanlar bütün hakimiyyətin hərbi ko llegiyanın əlində cəmlən məsi ilə banĢmayacaqlar. Həsən bəy Ağayev isə hesab edirdi ki, fövqəladə səlahiyyətli hərbi ko lleg iyanın yaradılması müs əlmanları ağ ır vəziyyətə salacaq və bundan yaxa qurtarmaq üçün kollegiyaya hansı hüquqların verildiy i qabaqcadan aydmlaĢdırılma lı, bu orqanla yanaĢı, seym də fəaliyyət göstərməlid ir. Fraksiya bütün vasitələrlə Sey min fəaliyyətinin dayandırılmasına yol vermə mək haqqında qərar qəbul etdi. Seymdə Bakı Xalq Ko missarları Sovetinə qarĢı mübarizə məsələləri mü za kirə edildikdə daĢnak nümayəndələri Müsəlman fraksiyası ilə razılığa gəlməyib "bitərəf olduqlarını elan etmiĢdilər. ġübhəsiz, bu qərar S.ġau myanın Bakıda baĢçılıq etdiyi Xalq Ko missarları Sovetinin onların mənafey inə uyğun olmasından irəli gəlirdi. Bakıda azərbaycanlılara qarĢı törədilən mart soyqırımından sonra özlərini Ģəhərin əsl sahibləri kimi aparan ermən i-bolĢevik güruhunun özbaĢınalıqlarına Zaqafqaziya seyminin etinasız münasibəti də Müsəlman fraksiyasının ciddi etirazına səbəb oldu. Müsəlman fraksiyası Seymdən müsəlman əhalisini müdafiə etmək üçün Bakıya qoĢun yeritməy i tələb etdi. 1918 il aprelin 3-də Sey min Bakı hadis ələrinə həsr olunmuĢ iclasında F.x.Xoyski b ild irdi ki, "...müsəlman ə halini müdafiə etmək üçün
keçirilən iclaslarında da Zaqafqaziya höku məti qarĢısında məsələni kəskin qoydu: "Bakı məsələsi respublikanın olum vəya ölüm məsələsidir". Müsəlman fraksiyasının tə kid i ilə apre lin 22-də Seymin geniĢ ic lası keçirildi və müstəqil, de mokratik, federativ Zaqafqaziya Respublikasının e lan olunması haqqında qətnamə qəbul edild i. Yeni Zaqafqa ziya höku mətinə Müsəlman fraksiyasından X.Məlik-Aslanov, F.x.Xoyski, N.Yusifbəyli, M.H.Hacınski, Ġ.Heydərov daxil oldular (bax Zaqafqaziya seymi). "Bakı məsələsini" Sey min gücü ilə həll etmək cəhdlərinin əbəs olduğunu görən Müsəlman fraksiyası yeganə çıxıĢ yolunu Osmanlı qoĢunlarının çağırılmasında gördü. Zaqafqaziya seyminin sonunun yaxınlaĢdığını, habelə Türkiyəyə olan meylin artdığın ı hiss edən daĢnak liderləri Bakı Sovetinə olan "bitərəf‖ münasibətlərini bəzi Ģərtlər daxilində dəyiĢ məyə hazır olduqların ı Müsəlman fraksiyasına təklif etdi. Bu Ģərtlər Ba kıda gələcək höku mətin təĢkilində onların iĢtirakının tə min edilməsi, habelə erməni hərb i hissələrinin Ba kıda sa xlanılmasından ibarət id i. Sey min daĢnak fraksiyası bu Ģ ərtlərin qəbul ediləcəyi ha lda Bakı Sovetinin buraxılmasını ö z öhdəsinə götürürdü. Lakin Müsəlman fraksiyası bu Ģərtləri qəti surətdə rədd etdi. Mayın 6-da Müsəlman fraksiyasının b irgə iclasında Fətəli xan Xoyski fövqəladə bəyanat verərək, bu Ģərtlərlə bağh kəskin etirazını bildirmiĢdi. Nəsib bəy Yusifbəyli daĢnakların ı bu həyasız, qeyri-səmimi tələb lərinin mehriban qonĢuluq Ģ əraitində yaĢamaq arzusundan deyil, daha ço x Türk ordusunun Azərbaycana yaxın laĢmasından irəli gəldiy ini göstərmiĢdi. O qeyd edirdi ki,
Zaqafqaziya seymi ilə Türkiyə arasında Batu mda davam etdirilən da mĢıqla rda (ba x Batum k onfransı) Azərbaycanı Müsəlman fraksiyasının üzvləri M.Ə.Rəsulzadə və M.H.Hacınski təmsil etmiĢdi. Konfransda Almaniya nü mayəndələri ilə separat danıĢıqlar aparan Sey min gürcü fraksiyası Gürcüstanın Federativ Zaqafqaziya Respublikası tərkib indən çıxmasın ı və öz müstəqilliy ini elan etməsini qərara aldı. Mayın 25-də Sey min müsəlman fraksiyasının Yüklə 20,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|