[]

472 

 

 

də  qəbul  etmiĢdi.  Ya xın   qonĢularla  münasibətləri  n iza ma  salmağa,  qarĢılıqlı  d inc  əlaqələ r  yarat mağa  ça lıĢan 

A.Ziyad xanov 1918  ilin a xırlarında  Gü rcüstan və Ermənistan arasında  müharibə və ziyyəti  ilə  ə laqədar hə min dövlətlərin  

xarici  iĢlər nazirlərinə göndərdiyi notada o, Bo rçalı bölgəsində ərazi-sərhəd  mübahisələri  zəminində silahlı toqquĢmadan 

narahatlığını  ifadə  edib,  bölgənin  azəri  türkləri  yaĢayan  torpaqlannın  Azərbaycanın  ayrılmaz  tərkib  hissəsi  olduğunu 

vurğulamıĢdı.  1919  il  yanvarın  7-də  "Azərbaycan"  qəzetində  dərc  olunmuĢ  notada  üç  yüzədək  azərbaycanlımn  Ġrəvan 

quberniyasında  məruz  qald ıqla rı  erməni  zorakılığ ından  və  təqibindən  canlarmı  xilas  edərkən  Ara z  çay mda  boğulması 

faktları  nəzərə  çatdırıhr.  Quberniya  ərazisinin  A zərbaycana  aid   mübahisəsiz  h issəsində  özbaĢı-nalıq lara  etiraz  bild irilir. 

müvafıq tədbirlər görülməsi tələb olıınurdu. Üç gün sonra qonĢu respubulikalar arasında hərbi münaqiĢənin dayandırılması 

xəbərin i alan Adil  xan hər  iki höku mət in  xaric i iĢlə r nazirinə göndərdiyi təbrik  məktubunda sərhəd mübahisələrin in yalnız 

üç dövlətin könüllü  razılığı əsasında həll o luna biləcəyini bir daha həmkarları-nın nəzərinə çatdırmıĢdı.  Erməni höku ınət 

daırələrin ın Azərbaycanın hüdudlarmda.  Qazax qəzasında gömrük  məntəqəsi qurub, qonĢu dövlətin hüquqlarım açıq-aĢkar 

və kobud Ģəkildə pozmasına etira zın ı b ild irən  A.Ziyad xanov hə min  məntəqənin ləğv olun masını toləb ed ird i. Adil  xanın  

fevralın  12-də  dərc  o lunan  növbəti  notası  kəskinliyi  və  qətiyyəti  ilə  xüsusilə  fərqlənirdi.  Göycə  ətrafındakı  vəhĢiliklər 

Azərbaycan  Höku mətindən  daha  radika l  addımlar  at ılmasını  əoləb  edirdi.  Adil  xan  ermən i  höku mətin i  xa lq m  a rtan 

qəzəbinin  yarada  b iləcəyi  təhlü kə  barədə  xəbərdar  edərə k,  fac iənin  günahkarlarının  cə za landırılmayacağı  və  b ir  daha 

təkrarlanacağı  təqdirdə   məsuliyyəti  ö z  höku mət inin   üzə rindən  götürürdü.  Notanın  surəti  müttəfıq lərin  Qafqa zdakı 

ko mandanlığına  da  göndərilmiĢdi.  A.Ziyad xanov  Azərbaycandakı  vəziyyəti  Ģifrlen miĢ  məktub  vasitəsilə  Paris  Sülh  

Konfransındakı  A zərbaycan  nümayəndo  heyətinə  də  yollamıĢdı.  A.Ziyad xanov  Denikinin  könüllü  ordu  komandanlığı  ilə 

diplo matik  münasibətlərə  dair  A zərbaycanın  Kuban  hökumətindəki  diplo matik  nümayəndəsi  Cəfər  bəy  Rüstəmbəyova 

1919  il  iyunun  26-da  təcili  teleqra m  göndərmiĢdi:  "Qəti  o laraq  bilin  ki,  Azə rbaycan  xalq ı  heç  yerə  get məyəcək,  ya lnız 

özünün  Müəssislər  yaxud  baĢqa  məclisinə  toplaĢacaqdır.  Bizim  höku mətin   fıkri  belədir  ki,  kim  olursa-olsun:  bolĢevik, 

menĢevik və i.a., A zərbaycan istiqlaliyyətinə qəsd edən hər kəs onun düĢmənidir...  Könüllü orduya müsasibətimiz beləd ir: 

son və qəti olaraq qərara alın mıĢdır  ki, könüllü ordu hiss ələri A zərbaycan respublikası əra zisinə bura xılmasın ı, Dağ ıstanda 

olan  könüllü  ordu  h issələrinin   oradan  çıxarılması  ü zərində  israr  edilsin  və  Azərbaycan  qoĢunları  tərəfındən  Dağıstan 

demarkasiya  xəttinə  qədər  tutulsun".  Parisdəki  sülh  nümayəndə  heyəti  bu  metnlə  tanıĢ  olduqda  "dərin  razılıq  hissi" 

keçirmiĢ, Ziyad xanovun mövqeyini " möhkəm qətiyyətli və vətənpərvər siyasət" kimi qiy mətləndirmiĢdir. 

Azərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyətinin   Ġranda  d iplo matik  nümayəndəsi  təyin  edilən  A.Ziyad xanov  1920  ilin  yanva-

rında  baĢçılıq  etdiyi  missiya  ilə  Tehrana  yola  düĢmüĢdür.  Ġran  azərbaycanlıların ın  hüquqların ın  müdafiəsinə  onların  

mədəni-maarif iĢlərinə kö mə k göstərmiĢ, A zərbaycan xa rici iĢlər nazirinə məktubunda Ġranın  rəs mi höku mət  dairə lərindən 

fərqli  ola raq,  ölkənin  türk-a zərbaycanlı  əhalisinin  Azə rbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinə  qardaĢlıq,  dostluq  münasibəti 

boslədiklərini, Ġran Azə rbaycanın mu xtariyyətə, müstəqilliyə can atdığını vurğula mıĢdır. 

1921 il iyunun 23-də rəsmi nümayəndə statusunu iti-rən Ad il xan 1924 ildən Ġranın mü xtəlif ida rə və na zirliklə rində 

iĢləmiĢdir. 1934 ildə Ġstanbula köçmüĢ, universitetdə müəllim iĢləmiĢ, öınrünün sonunadək burada yaĢamıĢdır. 

Əsəri: Azərbaycan, B., 1993. 

Əd.: Азербаиджанская Демократическая Республика (1918-1920).  Внешняя политика  (документь и материалы), Б.,  1998; 1998; Əhmədova  F., 

Ziyadxanov  qardaĢları,  "Azərbaycan  Tarixi  Muzeyi-80"  toplusu,  B.,  2001;  Sey i dz a də   D.,  Azərbaycan  XX  əsrin  əvvəllərində:  müstəqilliyə  aparan 

yoilar, B., 2004. 

ZĠYADXANOV   Ġs mayıl    xan    Əbülfət  xan  oğlu  (1867,  Gəncə -  1920,  Bakı) - 

ictima i-siyasi  və  dövlət  xadimi,  Azərbaycan      milli      istiqla l      hərə katın ın      görkə mli 

nümayəndəsi Ziyadoğluları – Qacarlar nəslindəndir.   Goncə   xanı   Cavad  

xanın 

kötükcəsidir. Adil  xan Ziyadxanovun qardaĢıdır.  Gəncə gimnaziyasında oxu muĢ, Moskva 

Universtetinin  hüquq  fakültəsini   bitirmiĢ, Tiflis dairə  məhkə məsində prokuror  müavini   

vəzifəsində      çalıĢ mıĢdır.    Məh kə mə  iĢlərinin  hərraca  qoyulması,  ana  dilinin  

iĢlədilməməsi,  mil  li  hüquqĢünaslardan  hakim  teyin  edilməməsi,  köçürmə  siyasəti, 

"müsəlman hümmətinə" etibarsızlıq, əsgəri  mükəlləfıyyətdən məhrum etmə, ümu miyyətlə 

çar höku-mətinin  xalq ı cəhalətdə saxlamaq  məqsədini hər an h iss edən Ġsmayıl  xan  1905 

ildə  ermən i daĢnakların ın törətdiyi dəhĢətli soyqırımlarına  məru z qa lan a zərbaycanlıların  

taleyinə  məsuliyyət  duyaraq  siyasi  fəaliyyətə  qoĢulmuĢdur.  1906  ildə  Qafqa z  can iĢini 

yanında xüsusi yığıncağa azərbaycanlı nü mayəndələr seçild i.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---