[]

464 

 

Ümu mrusiya  fəhlə  və  əsgər  deputatlan  sovetlərinin  qurultayında,  sonra  isə  yanvarın  18  (31)-də  üçüncü 

Ümu mrusiya  Sovetlər  Quru ltayında  təsdiq  edilmiĢdi.  Bəyannamə  4  hissədən  ibarət  idi.  Birinci  hissədə  Sovet dövlətinin 

siyasi əsası müəyyən edilir,  ikinc i hiss ədə onun əsas vəzifə lərindən bəhs olunurdu. Üçüncü hiss ədə Sovet dövlətinin  xa ric i 

siyasətinin  əsas  prinsipləri  göstərilirdi.  Dö rdüncü  hiss ədə  istismarç ı  siniflə rin  Sovet  dövlətinin  idaro  edilməsindən 

uzaqlaĢdırılması təsbit olunmuĢdu. Leninin təklifi ilə,  Bəyannamə Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası (RSFSR) 

Konstitusiyasına  (birinci  bölmə  kimi)  daxil  edilmiĢdi.  "Rusiya  xalqlarının hüquq bəyannaməsi"  və  "Rusiyanın  və  Şərqin 

bütün  zəhmətkeşlərinə"  adlı  sənədlərdə  əks  olunan  baĢlıca  müddəalar  kimi,  bu  bəyannamədə  elan  edilən  fundamental 

konstitusiya tələbləri də həyata keçirilmədi. Üçüncü hiss ədə bütün xa lqların  milli suverenliy inə hörmət göstərilməsi təsbit 

olunsa  da,  RSFSR  hökuməti  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  müstəqilliyini  tanımaqdan  imtina  etdi  və  Aprel  işğalı 

(1920) ilə onun varlığına son qoydu. 

"ZƏNBUR"  -  A zərbaycan  dilində  həftəlik  illüstrasiyalı  satirik  jurnal.  1918  ilin  aprel-noyabr  aylarında  "Türk 

nəĢriyyat  cəmiyyəti"  tərəfindən  Bakıda  nəĢr  edilmiĢdır  (cə mi  24  nö mrə).  "Zənbur"  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti 

Höku mətin in orqanı o lub, redaksiya heyəti tərəfindon buraxıh rdı. NaĢiri 1909-19 illərdə çıxmıĢ eyni ad lı satira  jurnalmın 

sahibi,  tibb  elmlə ri  doktoru,  yazıç ı,  ictima i  xadim  Mirzə  Əbdülxa lıq  Axundov,  əsas  rəssamı  Əzim  Əzimzadə,  beĢinci 

nömrədən  "NN"  imzalı  rəssam,  sonralar  isə  Səfizadə  idi.  Jurnalda  Əlabbas  Müznib,  Əli  Nəzmi,  Səməd  Mənsur,  Hacı 

Qasım Səyyah, B.Səttaroğlu və b. müəlliflər fəal iĢtirak edird ilər. 

"Zənbur"un əsas mövzusu və tənqid hədəfı dövrün aktual məsələlə ri, kəskin ictima i-siyasi hadisələri id i. Jurnalda  

Rusiyanın  (Lenin  və  Kerenskinin  timsalında)  Azərbaycanı  iĢğal  etmək  n iyyətləri,  erməni-daĢnak  silahh  dəstələrin in 

Zəngəzurda  və  Bakıda  törətdiklə ri  soyqırımları,  beynəlxa lq  imperia lizm  qüvvələrin in  neft  Ba kısını  iĢğal  et mə k  üçün 

Azərbaycana  müda xiləsi,  dövlət  idarə lərində  kök  salıb  

qalan və  milli dövlətçiliyə  əngəl olan "nikolaypərəst" və s. 

mürtəce 

qüvvələr, 

habelə 

dövlət 

quru mlarındakı 

özbaĢınalıqlar,  lovğa  nitqlərlə  xalqı  aldadan  nazirlər, 

"padĢah  yeriĢli  naça lniklə r",  " müstəbid  çinovniklər", 

kəndlilərin "qabıqlarını soğan qabığı kimi soyan" pristavlar, 

Ģəxsi  mənafelərin i  xalqa  xid mətdən  üstün  tutan  parlament 

üzvləri, külək əsən tərəfə əy ilən partiya liderləri, sosialistlər 

yığcam  formalı  Ģeir  və  publisist  yazıiarda  tənqid  edilird i. 

"Zənbur" "Molla Nəsrəddin" jurnahnm satira ənənələrindən 

geniĢ bəhrələnirdi. 

Əd.:  Ağayev  Ġ.,  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  dövründə 

mətbuat  və  publisistika,  "Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  (ədəbiyyat,  dil 

və mədəniyyət quruculuğu)" kitabı, B., 1998. 

ZƏNGƏZUR  - Azərbaycanın tarixi ərazisi. Tarixi 

vilayət  kimi  indiki  Ermənistan  ərazisinin  cənub-Ģərqini, 

Göycə gölü  hövzəsini, Azərbaycan Respublikasımn cənub-

qərbini əhatə ed irdi. Zəngə zur ə ra zisi ən qədim dövrlərdən  

baĢlayaraq  Azərbaycan  dövlətlərinin   tərkib  h issəsi 

olmuĢdur. Antik dövrdə və erkən orta əsrlərdə A zərbaycan 

Atropatena  və  Albaniya  dövlətlərinin  tərkib  h issəsi 

olmuĢdur. 5-6 osrlərdə Cənubi Qafqazda Sasanilər əleyhinə 

baĢ  verən  üsyanlar  Zəngəzur  əra zisinə  də  yayılmıĢdı.  7 

əsrin 1-ci ya-rısında A lbaniyamn  tərkib ində olan  Zəngəzur 

Xəzə r  xaqanlığının  hakimiyyəti  altına  düĢmüĢ,  həmin  əsrin 

ortala-rında  isə  orəblə r  torəfındən  istila  o lunaraq,  Xilafətə  

qatıl-mıĢdı: burada isla m dini yayılmağa baĢlamıĢdı.  9 əsrin  

20-c i  illərində  Babəkin  baĢçılığı  ilə  Xilafət  əleyhinə  

qalxmıĢ  xürrəmilər  hərəkatı  Zəngəzur  ərazisin i  də 

bürümüĢdü.  Zəngəzur  10  əsrin  sonlarında  təĢəkkül  tapmıĢ 

Sünik  knyaz-lağ ının  tərkib ində  olmuĢ,  11  əsrdə  Səlcuqlar 

tərəfindən 

tu-tulmuĢdu. 

12-13 

əsrlərdə 

Eldənizlə r 

(Azərbaycan 

atabəy-ləri), 

Hülakülər, 

sonralar 

isə 

Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvi dövlətlərinin tərkibində 

olmuĢdur.  1639  ildə  Os manlı  Türkiyəsi  ilə  Səfəvi  dövləti 

arasında imzalan mıĢ  

 

 

 

 

 

 

 

 

---

465 

 

müqaviləyə əsasən, Səfəvilər dövlətinin  tərkib ində qalmıĢ, 1730 ildə türk qoĢunları tərəfındən tutulmuĢ, 1735 ildə 

Nadir Ģah ƏfĢar  imperiyasının tərkibinə qatılmıĢdı. Zəngəzu r  Nadir  Ģahın  ölümündən  (1747)  sonra  yaranmıĢ  Azərbaycan 

xanlıqlarından  biri  olan  Ġrəvan  xan lığ ının  (bir  h issəsi  Qarabağ  xanlığının )  tərkibində  olmuĢdur.  Rusiya-Ġran   müha-

ribələ rindən (1804-13; 1826-28) sonra Türk mənçay müqaviləsinə (1828) əsasən, Rusiyaya qatılmıĢdır.  Bu va xtan etibarən  

Zəngəzura  çar  höku mətin in  himayəsi  a ltında  Türkiyə  və  Ġrandan  kütləv i  surətdə  ermən ilə rin   köçürülməsinə  baĢlanmıĢ, 

beləliklə,  qədim  A zərbaycan  torpağı  olan  Zən-gəzurda  süni  surətdə  erməni  əhalisinin  sayca  çoxa ldılması  siyas əti 

yeridilmiĢdir.  Zəngəzur  1829  ildən  Qarabağ  əyalətinə  qatılmıĢ,  1861  ildən  isə  ayrıca  qəzaya  (bax  Zəngəzur  qəzası) 

çevrilmiĢdir. 

1917  ilin   martından  1918  il  mayınadək  Zəngəzurda  daĢnaklar  türk-müsəlman   əhalisinə  qarĢı  soyqrımları  həyata 

keçirmiĢ, yüzlərlə kənd yerlə-yeksan edilmiĢ, on  minlərlə  insan məhv ed ilmiĢ, doğma yurdlarından didərg in salın mıĢdır. 

1918  ilin  mayında  Cənubi  Qa fqazda  üç  müstəqil  dövlət  -  Azərbaycan,  Gürcüstan,  Ermən istan  respublikala rı  e lan  

edildikdən  sonra  daĢnak  hökumət i  a zərbaycanlılara   qarĢı  soyqırımını  dövlət  siyasəti  səviyyəsində  həyata  keçirməyə  

baĢladı, Andronikin, Njdenin,  Dronun quldur dəstələrinin Zəngəzura basqınları təkcə  1918  ildə 115 Azərbaycan kəndinin  

viran qoyulmasına və yandırılmasına, yü z minlərlə insanın qətlə yetirilməsinə və yaralan masına, 40 min nəfərdən artıq dinc 

sakinin  öz  doğma  yurdunu  tərk  etmək  məcburiyyətində  qalmasına  səbəb  olmuĢdu;  üstəlik,  daha  30  mindən  artıq  ermən i 

Zəngəzurda  -  soyqırımına  mə ruz  qalmıĢ  a zərbaycanlıların  torpaqlarında  yerləĢdirilmiĢdi.  Andronikin  və  Njdenin  quldur 

dəstələri 1919-20 illə rdə də Zəngəzurda türk-müsəlman əhaliyə qarĢı soyqırımla rın ı dava m et miĢdilər. 

1920  il apre lin 28-də A zərbaycanda, 1920 il noyabrın 29-da  Ermənistanda sovet hakimiyyəti elan edildikdən sonra 

yaranmıĢ mürəkkəb  Ģəraitdə, Moskvanın antiazərbaycan siyasəti nəticəsində Zəngəzur ərazisinin  böyük hissəsi Ermənistan 

SSR-ə   verilmiĢdir.  Bu  Azə rbaycan  torpağı  hesabına,  Ermən istan  SSR  XKS-nin   1921  il  iyulun  20-də  təsdiq  etdiyi  yeni 

inzibati ə ra zi bölgüsünə əsasən Ermənistan SSR-dəki 8 qə zaya daha bir qəza 9-cu -Zəngəzur qə zası da ə lavə olun muĢdur. 

Əd.: Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan XX əsrədək), c. 1, B., 1994; Musayev Ġ., Azərbaycanın Naxçıvan və Zəngəzur bölgələrində siyasi 

vəziyyət və xarici dövlətlərin siyasəti (1917-1921-ci illər), B., 1961; Ə l iy e v  F., Həsənov U., Ġrəvan xanlığı, B., 1997; Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, 

B., 1998;  

ZƏNGƏZUR  EKSPEDĠS ĠYAS I  (1919)  erməni-daĢnak  silahı  quldur  dəstələrinin  Zəngəzuru  Ermən istana 

birləĢdirmək məqsədilə yerli a zərbaycanlı əhaliyə qarĢı 

 

 

 

---