195
Şardenin sözlərinə görə hər sənətkar dükanından boniçe adı ilə on su (həmin vaxt b ir
abbası 18 suya bərabər idi -
S.A.), sənətkarlıq məmulatı satan alverçi dükanından isə 20
su (abbasıdan bir az ço x -
S.A.) verg i alınırdı.
93
Şardenin verdiyi xəbərə görə, bu vergi
şaha xid mət edən, yəni karxanada işləyən sənətkarlara aid edilmirdi.
94
"Təzkirət
əl-mü luk"un məlu matları və V.Minorskinin tədqiqatları göstərir ki, boniçe dedikdə
Divanın mədaxil cədvəlində əsnafdan toplanan ümumi məb ləğin ayrı-ayrı sexlər və
onların ü zvləri arasında bölüşdürülən maddəsi nəzərdə tutulurdu.
95
Sənətkarlıq se xlərinin ha mısı şaha hər birin in qazanc ına görə bütün
sənətkarla rdan yığılan müvafiq miqdarda pul ödəyirdilər.
96
Ehtimal ki, boniçe Divana
daxil olan vergilər cədvəlinin ayrıca maddəsi üzrə sexlərdən və əsnafdan, habelə hər bir
sənətkar və alverç idən gəlirinə müvafiq olaraq siyahı ilə a lınan pul kimi başa
düşülməlidir.
"Təzkirət ə l-mü luk"da boniçenin yığ ılması mə rasimi be lə təsvir edilir: ilk üç ay
müddətində kələntər və naib bütün əsnafı bir yerə y ığ maq üçün öz nümayəndəsini
təyin edir və onla rı na ibin ev inə toplayırla r.
97
Na ibin və zifəsi əsnafa boniçe vergisin in
məb ləğini təyin et mə kdir. "Naib qarşılıq lı ra zılaş ma əsasında hər bir əsnafa qanuna,
haqqa, zəkaya, ölkənin adət və qaydalarına müvafiq boniçe təyin ed ir. Bu məqsədlə o,
siyahı (timar) tutur, onu öz möhürü ilə təsdiqləyib kələntərin idarəsinə göndərir..."
98
Bundan sonra vəzirin, kə ləntərin və müstövfinin möhürü ilə təsdiqlən miş qəbz
vasitəsilə dəftərə görə hər əsnafdan Divana çatacaq məb ləğ (mütəvəccəhat-i divani)
götürülüb hissələrə bölünür (həvalə və tühəssas); kələntər hər əsnaf daxilində boniçeyə
görə onlardan təcih götürür və divanın vergi yığanları (mühəssil) müvafiq surətdə
məb ləği toplayırlar".
99
Boniçe Azərbaycan şəhərlərində yayılmışdı.
100
Şəhər və kəndlərdə "tein" vergisi
mövcud idi. Həmin verg iyə görə, xarici dövlətin səfirinə və onun məiyyətinə şəhərdə
qaldığı müddət ərzində gündəlik xərc üçün müəyyən miqdarda pul y ığılırdı.
101
Ehtimal
ki, qonalqa kimi idi, lakin ondan pula yığılması ilə fərqlən irdi. Xan yol boyu s əfirə
mən zil tutmaq və gəldiy i hər yeni yerdə tein topla maq üçün meh mandarı ona qoşurdu.
Yezu it missioneri (XVII) Talışda səfirin yaxınlaş ması şayiəsi yayılan kimi evləri tərk
olunmuş kəndi təsvir edir. Əhali tein verməkdən yaxa qurtarmaq üçün əmlakı ilə
birlikdə qaç ıb gizlənir. La kin bir neçə nəfər ya xa lanır və meh mandar onların
zopalan masını əmr ed ir.
102
XVII əsrin sonlarından və XVIII əsrin əvvəllərində feodal istisma rın ın
güclənməsi və yerli hakimlərin özbaşınalığ ı ilə əlaqədar vergilərin ü mu mi artması
müşahidə olunur.
103
Verg i və mü kəlləfiyyətlərin ağırlığ ı feodalların və maliyyə
mə mu rla rının zora kılığı və özbaşınalığı nəticəsində artırd ı. Saysız vergi və
mü kəlləfiyyətlər şəhərin və ətraf kəndlərin əhalisinin çiyninə ağır yük kimi düşərək
cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrini sarsıdır, ölkənin iqtisadiyyatını dağıdırd ı.
Bakı qalasındakı Cü mə məscidin in minarəsinin ö zülünə qoyulmuş daşda həkk
Naib - kələntərin
müavini v ə köməkçisi