151
• V fəsil •
Qədim və müasir sivilizasiyalar
•
5
Dünya okeanının sahilyanı dayazlıqları –
sualtı müəssisələrin layihəsi reallaş-
maqdadır. Çünki okean dayazlıqları mineral sərvətlərlə zəngindir. İndoneziya, Ma-
layziya və Tailand sahilyanı dayazlıqlarında qalay, Namibiya sahillərində almaz, Bal-
tikyanı sahillərdə kəhrəba, Avstraliya sahillərində qızıl ehtiyatları aşkar edilmişdir.
Dünyanın inkişaf etmiş ölkələri elm və texnikanın son nailiyyətlərindən istifadə edə-
rək
zəif mənimsənilmiş, sərt təbiətli, yəni ekstremal əraziləri mənimsəyir və
yeni məs-
kunlaşan ərazilərə çevirir.
1. Cədvəli dəftərinizə çəkib tamamlayın:
Zəif mənimsənilmiş
ərazilər
Mövcud
imkanlar
Mənimsəməni məhdudlaş-
dıran amillər
Mənimsəmə üçün
görülən
tədbirlər
Yüksək dağlıqlar
...
...
...
Səhra və yarımsəhralar
...
...
...
Çoxillik donuşluq əraziləri
...
...
...
Ekvatorial meşələr
...
...
...
2. Kontur-xəritə üzərindəki rəqəmləri
dəftərinizdə, cədvələ uyğun qrup-
laşdırın:
Güclü
mənimsənilən
Zəif
mənimsənilən
• Nəqliyyat yollarını qısaltmaq
üçün
tunellər ən səmərəli vasi-
tədir. İsveçrədəki Qotard tune-
linin uzunluğu 57 km-dir. O,
dünyanın ən uzun tunelidir.
• Çoxillik donuşluğun
olduğu ərazilərdə tiki-
lilər dirəklər
üzərində
qurulur.
• Hazırda xüsusi qurğuların
köməyi ilə yaradılan süni
oazislər yaşayış üçün əlve-
rişli ərazilərə çevrilmişdir.
Biliklərin tətbiq edilməsi və yoxlanılması
Əvvəlki siniflərdə qazandığınız coğrafi biliklər və internet resuslarından istifa-
də edərək Azərbaycanda əhalinin sıx və zəif məskunlaşdığı əraziləri müəy-
yənləşdirin və xəritə-sxemini çəkin.
Dərsdən sonra
•12
•11
• 4
•3
• 10
• 8
• 6
• 7
• 9
• 2
• 5
• 1
153
• VI fəsil •
Dünya əhalisinin müxtəlifliyi
•
6
Ə
HALİNİN SAYININ ARTIMI VƏ ONUN TƏNZİMLƏNMƏSİ
Dünya əhalisinin təbii artımında yüksək göstəricilər üstünlük təşkil etmişdir. Əhali
artımının ənənəvi tipi adlandırılan II tip çox yüksək doğum və aşağı ölüm nəticəsində
yüksək təbii artımla (hər 1000 nəfərə 12 nəfər və daha artıq) səciyyələnir.
Doğumun yüksək olması adət-ənənə, dini amillər, təhsil, ailə planlaşdırılmasının
olmaması ilə əlaqədardır. Belə ölkələrdə kənd təsərrüfatı işlərində işçi qüvvəsi tələb
olunduğu üçün erkən yaşlarından uşaqlar əməyə cəlb edilir. Əvvəllər ölüm hallarının
yüksək olması əhalinin sanitar-gigiyenik həyat şəraitinin pis və səhiyyənin zəif inkişafı
ilə əlaqədar idi. Tez-tez baş verən epidemiyalar və müharibələr də çoxsaylı insan
itkisinə səbəb olurdu.
43
1. Əhalinin təbii artımının I tipinə aid olan 10 ölkənin adını yazın.
2. Əhalinin təbii artımının II tipinə aid olan ölkələr, əsasən, hansı regionlarda yerləşir?
3. “Doğum”, “ölüm”, “təbii artım” ifadələrindən istifadə edərək I və II tipə aid olan ölkələrdə
demoqrafik vəziyyəti təsvir edin.
Müzakirə edin:
– Ölkənin inkişaf
səviyyəsi və əha-
linin təbii artım
tipi arasında hansı
əlaqə var?
Xəritə üzrə iş
Əhalinin təbii artımının tipləri
Əhalinin təbii
artımının I tipi
Əhalinin təbii
artımının II tipi
Əhalinin təbii artımı doğulanların sayı ilə ölənlərin sayının hər min nəfərə görə kəmiyyətcə
fərqidir:
doğum – ölüm = təbii artım
DÜNYA ƏHALİSİNİN
MÜXTƏLİFLİYİ
6
