1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üçhecalılar
45
atalar hər şeyin boyuna görə don biçir. Ona görə də bu bədii nümunələr zaman-zaman yadda qalır. Məsələn: Dağın ucalığı daş ilə, İnsanın ucalığı baş ilə. Prof. Qəzənfər Paşayevin çap etdirdiyi Kərkük folkloruna aid kitablarda belə qiymətli örnəklərə sıx-sıx rast gəlirik. İraq-Kərkük atalar sözlərindən gətirilən nümunələrdə geniş oxucu kütləsinə bəzi ifadələrin çətinliyini, arxaikliyini nəzərə alaraq, az ehtiyac olsa da, izahını verməyi məqsədəuyğun hesab etdik. Məbud yağış allahı nəzərdə tutulur. Məbud yağış yağdırmasa, Mahmud neyləsin. Çalı-kiçik kolluq, yavuz-zülmkar, Qaraman-Türkiyədə böyük elatdı, türkmən köyləri boy-boy bu ərazidə yerləşir. Hənfiş-qətl günü başını imam
yolunda yaran,
çapan adam.
Azərbaycanda məşhur olan bayatı aşığı Lələnin adının İraq-Kərkük atalar sözlərində, bayatılarında, eləcə də, başqa folklor örnəklərində sıx-sıx çəkilməsi də maraq doğurur. Əlbəttə, bu, başqa tədqiqatın mövzusudur.
46
Biz bundan çox əvvəl “heca vəznli şeir və mənzum ata
sözləri” adlı yazı çap etdirmişik. 17
Tədqiqata cəlb etdiyimiz mindən artıq mənzum atalar sözlərindən doqquzu iki, otuz ikisi üç, səksən altısı dörd, yüz iyirmi səkkizi beş, qırx beşi altı, iki yüz otuz beşi yeddi, səksən üçü səkkiz, otuz səkkizi doqquz, iyirmisi on, iyirmi beşi on bir, yeddisi on iki, beşi on üç, altısı on dörd, ikisi on beş, üçü on altı, üç yüz on altısı isə qeyri-bərabər hecalıya (yəni hər beytdəki misralarda hecaların sayı bərabər olmayan) aiddir. Bu mənzərədən aydınca görünür ki, qeyri bərabər hecalı mənzum atalar sözlərinin sayı daha çoxdur. Bizcə, birinci növbədə bunlar nəsrlə nəzm arasında körpü rolu oynayan, daha doğrusu, hələ təkamülü tam başa çatmamış nümunələrdir. Eyni zamanda, nəsrlə nəzmin qovşağında dayanan bu deyim tərzi daha təsirli və yadda qalandır. Yeddi hecalı olanlar öz çoxluğuna görə az və çox hecalılardan qat-qat artıqdır. Xalq şeirinin daha lirik, oynaq, kütləvi nümunəsi olan bayatılarla ölçüləri birdir. Cəsarətlə demək
17 Sədnik Paşayev-Pirsultanlı. Heca vəznli şeir və mənzum ata sözləri, “Türk dünyası”, (sayı, Kasım, 1992).
47
olar ki, bayatıların daş-divarı, doğrudan da, atalar sözləri ilə hörülmüşdür. Üçüncü yerdə beş hecalılar durur ki, bunların ölçüsü də xalq mərasimlərinin heca ölçüsünə düz gəlir. Doqquz və on hecalılar xalq düzgülərinə çox yaxındır. On bir hecalı saz simli aləti ilə, yerdə qalan, on iki, on üç, on dörd, on beş və on altı hecalılar tarda ifa olunan qəzəllərə çox uyğundur. Sadəcə olaraq, dağ çayları dağdan- daşdan keçib duru bulağa çevrildiyi kimi, bunlar da əruz vəzni ilə yox, heca vəzni ilə qovuşmuşlar. Mənzum atalar sözü daxilində həmin təkamül və inkişaf bu gün də bir yaradıcılıq prosesi olaraq davam etməkdədir. Ali və Orta məktəblərdə tədrisini nəzərə alaraq, bu kitabda iki hecadan on altı hecaya qədər mənzum atalar sözlərindən daha çox nümunələr seçib örnək verməyi məqsə- dəuyğun hesab etdik.
48
MƏNZUM ATA SÖZLƏRİ Ikihecalılar 1.
Az de, Düz de.
Buyur.
3.Ya düz,
Ya üz.
4.Yüz ölç,
Bir biç. 5. Kor,kor, Gör, gör.
6. Un yox, Su yox.
7. Xəngəl, Əngəl.
8. Un ver,
Dən ver.
Üçhecalılar
1.Az getdi, Üz getdi. Qış getdi, Yaz getdi.
2.Alma maş, Olmaz aş.
3.Astadı, Ustadı.
49
4.Asta de, Usta de.
5.Az söylə, Düz söylə.
6.Az danış, Düz danış.
7.Az sözüm, Düz sözüm. Öz sözüm.
8. Az dedim, Üz dedim, Düz dedim.
9.Acıdır, Bacıdır. Başımın Tacıdır.
10.Bu meydan, Bu şeytan.
11. Pir olsun, Bir olsun.
12.Qız yükü, Duz yükü.
13.Qız gərək, Tez gərək.
14. Dağ nədi, Bağ nədi.
15. Düz başa, Yüz yaşa.
16. Dünən şeş, Bu gün beş.
17.Əsli “Hu”, Nəsli “Hu”.
18.Duz çörək, Düz çörək.
19. İt ola, Küt ola.
20.Yedin də, Dedin də.
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|