1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II BÖLÜM
- IV BÖLÜM
- XIX əsrdə aşıq yaradıcılığı və yazılı ədəbiyyatda təcnis
- XIX-XX əsrlərdə təcnis yaradıcılığı
- TARİXİ Elmi redaktoru: Şakir Albalıyev Filologiya elmləri namizədi
- Məhərrəm Qasımlı Filologiya elmlər doktoru, professor, Dövlət Mükafatı laureatı
469
Heca vəzni şeirimizin görən gözü, ürəklərə yol açan sözüdür. Bu vəzn şeir çəməninin, bağ-bağçasının dirilik çeşməsidir. Heca vəznində yaranmış şeirlər dodaqlardan bal kimi süzülür və ətrafa gül-çiçək rahiyəsi yayır:
Getmə, getmə, görüm kimin yarısan, Hansı bəxtəvərin vəfadarısan?
Kölgədə bəslənmiş quzey qarısan, Səhərin yelləri tez dəyər sənə.
Dirili Qurbaninin bu qoşma bəndi xalqın söz çeşməsinin gözündən su içmişdir, ondan bəhrələnmişdir.
470
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
1. H.Zərdabi, Xalq nəğmələri, “Həyat” qəzeti, 8 yanvar, 1906. 2.
F.Köçərli. “Balalara hədiyyə” 1912 3.
F.Köçərli. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi materialları. I cild, I hissə. Bakı, 1925. 4.
tarixi. “Maarif işçisi”, 1927. 5.
H.Zeynallı. Xalq ağız ədəbiyyatı. “Ədəbiyyatdan iş kitabı”. 1928. 6.
1935. 7.
El şairləri, toplayanı, Salman Mümtaz. Bakı-1935. 8.
9.
Aşıqlar, II hissə, Bakı, 1938. 10.
Mahmud Kaşqarlı “Divani-lüğətit- türk”. I Ankara, 1939. 11.
Müxtəsər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, Bakı, 1943, I cild. 12.
S.Vurğun, Azərbaycan ədəbiyyatı haqında, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 1943-cü il, 21 oktyabr. 13.
1947. 14.
Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları. AMEA Nəşriyyatı, Bakı, 1950
471
15.
Anikin V.P. “Russkie narodnie posloviyi, poqovorki, zaqadki i detskiy folklor” Moskva-1957. 16.
Arif. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı, Azərbaycan Dövlət
Nəşriyyatı, Bakı, 1958. 17.
Prof. Ə.Dəmirçizadə. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının dili, APİ-nin nəşriyyatı, Bakı-1959. 18.
19.
Aşıq Şəmşir, Bakı, 1959 20.
H.Araslı. Aşıq yaradıcılığı, Bakı-1960. 21.
Molla Pənah Vaqif. Bakı-1960 22.
Bayatılar. Toplayanı və tərtib edəni Həsən Qasımov, Bakı, 1960. 23.
Nurəddin Seyidov. Azərbaycan nağılları haqqında, Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər, Az.EAN, Bakı, 1961 24.
M.İbrahimov. Xəlqilik və realizm cəbhəsindən, Azərnəşr, Bakı, 1961 25.
“Kitabi-Dədə Qorqud”, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, 1962. 26.
N.Gəncəvi. “Xosrov və Şirin”, Bakı, 1962. 27.
Aşıq Ələsgər, Bakı-1963. 28.
Az.EAN, Bakı, 1964 29.
Azərbaycan dastanları, Bakı, 1965.
472
30.
Ə. Cami. “Yusif və Züleyxa”, Azərbaycan dövlət nəşriyyatı, Bakı, 1965
31.
Sarı Aşıq, toplayanı və tərtib edəni Əhliman Axundov, Bakı, 1966. 32.
Azərbaycan dastanları, II cild Bakı, 1966. 33.
Mirzə İbrahimov. Aşıq poeziyasında realizm, EAN, Bakı, 1966 34.
Molla Cümə, Bakı, 1966 35.
1967 36.
Rəsul
Rza. Mənim
fikrimcə (məqalələr), Uzaq ellərin
yaxın töhfələri, Azərbaycan Dövlət
Nəşriyyatı, Bakı, 1967. 37.
Bülbül. Seçilmiş məqalə və məruzələri. Bakı, “Azərbaycan SSR Elmlər
Akademiyası Nəşriyyatı”, 1968 38.
S.Ə.Nəbati.(Əsərləri).Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.Bakı,1968, müqəddimə 39.
Sədnik Paşayev,“Aşıq Həmayıl”, “Azərbaycan qadını” jurnalı,1970, № 7 40.
Ə.Haqverdiyev. Seçilmiş əsərləri. II cild (Bədii
nəşr və məqalələr), Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, 1971.
41.
“Arzu-Qəmbər”, Gənclik, Bakı 1971.
473
42.
M.H.Təhmasib. Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər), Bakı, “Elm” nəşriyyatı, 1972 43.
Abbaslı, “Bir neçə söz” “Gənclik”, 1973.
44.
Aşıq Ələsgər. Bakı. “Elm” nəşriyyatı, 1973. 45.
F.Qasımzadə. “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”, “Maarif” nəşriyyatı, Bakı, 1974. 46.
qığılcımları, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 24 aprel, 1976 47.
1977. 48.
A. Şaiq. Əsərləri. IV cild, Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı, Bakı, 1977. 49.
İraq-Kərkük atalar sözləri (toplayanı və tərtib edəni Qəzənfər Paşayev), Bakı, Yazıçı, 1978. 50.
dilinin tarixi, I hissə. Bakı, “Maarif” nəşriyyatı 1979 51.
və incəsənət” qəzeti, 11 yanvar 1980 52.
A. Dadaşzadə. XVIII əsr Azərbaycan lirikası, Bakı, “Elm” nəşriyyatı, 1980. 53.
Ağamusa Axundov. Şeir sənəti və dil. “Yazıçı”, Bakı-1980.
474
54.
Ş.Mikayılov. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi, Maarif, Bakı-1981. 55.
Paşa Əfəndiyev. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı, “Maarif” nəşriyyatı, Bakı, 1981 56.
Ə.Əmirov, Ş.Əsgərov, M.Həkimov) “Yazıçı” , Bakı, 1982 57.
şairləri”.(Tərtib edəni Əhliman Axundov), I cild, “Elm” nəşriyyatı, Bakı, 1983 58.
İsrafil Abbasov. Ön söz, “Azərbaycan bayatıları”, “Elm” nəşriyyatı, 1984. 59.
Kamil Vəliyev. Dastan poetikası, Yazıçı, Bakı, 1984 60.
Qəzənfər Paşayev. Kərkük tapmacaları haqqında (müqəddimə), Kərkük tapmacaları (tərtib edəni Qəzənfər Paşayev), Bakı, 1984 61.
İraq-Kərkük bayatıları. Müqəddimə Rəsul Rzanındır. Bakı, “Yazıçı”, 1984. 62.
Q.Zakir. Seçilmiş əsərləri. (Tərtib və müqəddimə: Kamran Məmmədov), Bakı, Yazıçı, 1984 63.
Elxan Məmmədov), Bakı, Yazıçı, 1985, Elxan Məmmədov, müqəddimə.
475
64.
Xalq deyimləri və duyumları, “Maarif” nəşriyyatı, (Toplayıb tərtib edəni Mürsəl Həkimov), Bakı, 1986 65.
Müqəddimə: müdrikliyin sönməyən işığı.
66.
Prof. Dr. S.Saakoğlu (Həyatı, yayınları və yazılarından seçmələr), Konya- 1989.
67.
“Şəhriyar” dastanı. Məhəmməd. Bakı, Yazıçı, 1989 68.
Dr. Çingiz Ketene. Kərkük xalq ədəbiyyatından seçmələr, Türk dünyası ədəbiyyatı, Ankara, 1990, səh. 128 69.
edebiyyatı, “Türk dünyası” nəşri, Ankara, 1991. 70.
“Türk dünyası”, 1 saylı, Kasım, 1992 71.
Qəzənfər Paşayev “İraq-Türkman folkloru”, müqəddimə əvəzi “Şah əsər”,Yazıçı, Bakı, 1992 72.
Yazıçı, 1992 73.
Bəhmən Vətənoğlu “Allahsız dünya”, Bakı, Gənclik, 1992 74.
M.P.Vaqif, “Qurban olduğum”, Bakı, Gənclik, 1994
476
75.
Molla Cümə. Əsərləri. (toplayanı və tərtib edəni Paşa Əfəndiyev), Bakı, “Maarif” nəşriyyatı, 1995 76.
mədəniyyəti. Bakı, “Ozan” nəşriyyatı- 1996.
77.
Prof. Mahir Naqib, Erçiyes Universiteti, Qayseri, 1996. (Bax: Qəzənfər Paşayev. İraq-Türkmən folkloru). İstanbul 1998 (ön söz). 78.
Elxan Məmmədli. “Təcnis sənətkarlığı”, “Nafta-press”, Bakı, 1998
79.
Azərbaycan folkloru antologiyası (İraq-Türkmən cildi), Bakı, 1999. 80.
“Koroğlu”. V.Xuluflu. Bakı, 1999 81.
Tərtəriyəm mən”. Bakı 2004 82.
Azərbaycan dastanları (tərtib edənlər M.Təhmasib və Ə.Axundov) “Lider” nəşriyyatı, Bakı, 2005, səh 97 83.
84.
Həsən Göyçəli. “Ata yadigarı”. Bakı, “Nurlan”, 2006. 85.
Xəstə Bayraməli “Mən ulu Göyçənin şair oğluyam”, (toplayanı və tərtib edəni: Maşallah Xudubəyli), Bakı, “Nərgiz” nəşriyyatı, 2008 86.
İmam Cəmilli. Qəlbimdə boy atmış çiçək ol, çiçək. Bakı. 2009.
477
87.
Sədnik Paşayev, “Ağdabanlı Qurban və müasirləri”, (nam. disser.), 1969 88.
Sədnik Paşayev, “Aşıq yaradıcılığında təcnisin öyrənilməsinə dair” “Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi” (metodik məqalələr məcmuəsi), Bakı, 1974, № 4, 89.
Paşayev), Gənclik , Bakı, 1975 90.
Sədnik Paşayev. Azərbaycan xalq ədəbiyyatının inkişafı, Bakı, Bilik, 1981
91.
Sədnik Paşayev, “Sarı Aşığın cinaslı bayatıları”, “Azərbaycan müəllimi” qəzeti, 10 avqust 1983-cü il. 92.
“Kirovabad kommunisti”, 13 fevral 1985-ci il, 93.
və aşıq yaradıcılığı, ADUN, Bakı, 1989 94.
Sədnik Paşayev. Azərbaycan folkloru və aşıq yaradıcılığı, Bakı, 1989. Həmin əsərdə şifahi və yazılı ədəbiyyatda aşıq şeirinin inkişaf mərhələləri izlənilmişdir. 95.
sənətinin əski və çağdaş durumu, ipək yolu
uluslararası xalq ədəbiyyatı simpozium materialları”, Temmuz, 1993, Ankara
478
96.
Xalqın söz mirvariləri, (Toplayanı və tərtib edəni Sədnik Paşa Pirsultanlı), “Azərnəşr”, 1999. 97.
mənzum ata
sözləri”. Gəncə.
“Əsgəroğlu” nəşriyyatı, 2001. 98. S.P.Pirsultanlı. “Heca vəznli
tapmacaların inkişafı”. Gəncə, “Agah”, 2001. 99.
sənətinin nəzəri məsələləri, Bakı, “Ozan”, 2002 100. S.P.Pirsultanlı. Heca vəzninin bayatı və qoşma möcüzələri. Bakı- 2003. 101.
Milli
Elmlər Akademiyası, Folklor İnstitutu. “Ortaq Türk
keçmişindən ortaq
Türk gələcəyinə” III uluslararası folklor komfransının materialları. Bakı-2005. Səh. 385-394 102.
“Azərbaycan folkloruna dair tədqiqlər”, Gəncə, “Pirsultan”, 2006 103.
Ələsgər sənətkarlığı – Aşıq Ələsgər ucalığı”, AMEA Folklor İnstitutu, Elmi axtarışlar, II cild, Bakı, 2008 104.
479
105. Sədnik Paşa Pirsultanlı, “Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət”, Bakı, “Təknur”, 2008 106. S.P.Pirsultanlı “Tikmədaşlı Xəstə Qasımın ədəbi irsinin tədqiqi” Bakı, “Azərnəşr”-2011 107.
“Arzu-Qəmbər” dastanının yayılma coğrafiyası və poetikası” Gəncə-2013
480
M Ü N D Ə R İ C A T
Azərbaycan xalq şeirinin inkişaf mərhələləri.............3 I BÖLÜM Heca vəznli mənzum atalar sözlərinin yeri...............29 II BÖLÜM Mənzum atalar sözlərindən mənzum tapmacalara doğru.......................................................................155
Heca vəzninin bayatı və qoşma möcüzələri............237 IV BÖLÜM Təcnis –heca vəznli aşıq şeirinin zirvəsidir............321 XVI-XVIII əsrlərdə şifahi və yazılı poeziyamızda təcnis a)XVI əsrdə Dirili Qurbani yaradıcılığında təcnis şeir şəklinin görüntüləri.........................................................347 b) XVI əsrdə Dədə Kərəm yaradıcılığında təcnis..........351 c)Tufarqanlı Abbas poeziyasında təcnisin mürəkkəb formalarının (cığalı, müləmmə və təkrar gəraylı təcnislərinin) meydana gəlməsi.....................................353 ç)Sarı Aşığın cinas bayatılarının bir küll halında meydana gəlməsi............................................................359 d)Xəstə Qasım, M.P.Vaqif, Q.Zakir, Nəbati yaradıcılığında təcnis......................................................364
a)Varxiyanlı Aşıq Məhəmməd, Mücrüm Kərim, Məhəmməd bəy Aşiq, Məlikballı Qurban, Qızılvəngli Aşıq Alı, Şəmkirli Hüseyn, Aşıq Musa və başqalarının yaradıcılığında təcnis......................................................374 b)XX əsrdə təcnis yaradıcılığında Aşıq Ələsgər zirvəsi........................................................389
481
c)Aşıq Hüseyn Bozalqanlı, Tifil Əsəd, Seyfəli Aşıq Pənahın yaradıcılığında təcnis................409 XIX-XX əsrlərdə təcnis yaradıcılığı a)Aşıq Şəmşir yaradıcılığında təcnis............................414 b)XIX əsr sənətkarı Aşıq Həmayılın və XX əsr sənətkarlarının yaradıcılığında təcnis nümunələri.......418 c)Müasirlərimizin yaradıcılığında təcnis.....................438
İstifadə olunmuş ədəbiyyat.................................470
482
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI FOLKLOR İNSTİTUTU SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI AZƏRBAYCAN ŞİFAHİ XALQ ŞEİRİ VƏ HECA VƏZNİNİN İNKİŞAF TARİXİ Elmi redaktoru: Şakir Albalıyev Filologiya elmləri namizədi Rəyçilər: Nizami Cəfərov AMEA-nın müxbir üzvü, professor Məhərrəm Qasımlı Filologiya elmlər doktoru, professor, Dövlət Mükafatı laureatı Korrektor: Şəfa Vəliyeva Dizayn: İlhamə Novruzova Yığılmağa verilmişdir: 07.06.2013 Çapa imzalanmışdır: 12.07.2013 Qiyməti müqavilə yolu ilə Tiraj:100 Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|