1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
430
Şair halal süd əmənə baxır, halal süd əmənin boya çatdığını görür, bu nəticəyə gəlir ki: “Halal olar, halal kəsdən süd əmən”. “Halala dedim” təcnisində oxuyuruq:
Canı yanan silər eynim yaşını, Xub zənənlər həyasından yaşını, Bayraməli keçirməmiş yaşını, O da ürcah ola halala, - dedim. 2
Xəstə Bayraməlinin poetik dili çox sadə, əlvan və axıcıdır. O, təcnisləri elə anlaşıqlı bir dildə yaradır ki, onu yenidən təhlil etməyə ehtiyac qalmır. Məsələn:
Divanə könlümün yoxdur günahı, Kasıblıq qohumla yad eylər məni. Ana vətənimdən aralı düşdüm Vədəsiz qocaldar yad ellər məni. 1
Xəstə
Bayraməli iki cığalı təcnis nümunəsi də düzüb qoşmuşdur. İndi də “Var”
1 Xəstə Bayraməli “Mən ulu Göyçənin şair oğluyam”, (toplayanı və tərtib edəni Maşallah Xudubəyli), Bakı, “Nərgiz” nəşriyyatı, 2008, səh 71 2 Yenə orada, səh 72 1 Xəstə Bayraməli “Mən ulu Göyçənin şair oğluyam”, (toplayanı və tərtib edəni: Maşallah Xudubəyli), Bakı, “Nərgiz” nəşriyyatı, 2008, səh 71
431
adlı təcnisindən bir bədii parçanı örnək veririk: Arifsənsə, söylə sözün sağını, Yaxşı kəlam gəzən, yaxşı bəndə var. Aşiqəm yaxşı bəndə, Su gələr yaxşı bəndə, Yamana üz tutmasın, Yaxşı kəs, yaxşı bəndə, Əgər xırda çaysan, çox da kükrəmə, Əgər dəryasansa, yaxşı bəndə var. 2
Biz qeyd etmişdik ki, təcnis çox zaman hərbə-zorba, qıfılbənd yerində işlədilir və sözün qüdrəti ilə qarşıdakını susdurmağa xidmət edir. “Var” adlı cığalı təcnisin son beytində belə bir misra var: “Əgər xırda çaysan çox da kükrəmə”. Ümumiyyətlə, Xəstə Bayraməli qoşma və gəraylılarında olduğu kimi, təcnislərində də sözün məna dərinliyinə, məntiqi nəticəsinə xüsusi diqqət yetirir. Əslən Dərələyəzdən olan el şairi Yadigar Tahir bir müddət Kəlbəcərdə, sonra Gəncədə yaşamışdı. Bu el şairinin qoşmaları aşıqlar və xanəndələr tərəfindən toylarda oxunur. Onun ədəbi irsi içərisində ona yaxın
2 Yenə orada, səh 74
432
təcnisi vardır. Şairin təcnisləri böyük axtarışların və müşahidələrin nəticəsində meydana çıxmışdır. O, təcnislərində orijinal cinaslar işlətmək üçün axtarışlar aparır. Bitkilər haqqında, inanclar və inamlarla bağlı mərasimlərdən məlumat verir. Məsələn:
Yadigaram, sinəm oldu dağdağan, Dənə verər, çiçəkləməz dağdağan, Axıdaram gözlərimdən dağdağan, Dostlar, düşdüm bax, mən belə kökə hey! 1
Bu bənddə “dənə verər, çiçəkləməz dağdağan” söyləməklə müəllif dağdağanın bioloji xüsusiyyətlərindən danışır. Dağdağan ta əski çağlardan üzərliklə (sədəf çiçəyi ilə) yanaşı, körpəni göz dəymədən qoruyur. Dağdağan ağacının bir budağını kəsib kiçik parçalara bölüb, ocaqda qızdırılmış dəmirlə onun üzərinə cizgilər çəkirlər, daha doğrusu, ağacı dağ-dağ yandırırlar. Dağdağan vasitəsilə gözdəyməyə qarşı aparılan mübarizə bu gün də davam edir. Yadigar Tahir “Qartal” təcnisində belə bir mənalı beyt işlədir: Şeşələnər bayquş ilə sağsağan,
1 Yadigar Tahir Bəxtiyari. Gəncə, 2006, səh 118
433
Qəzanın toruna düşən qartala. 2
Bir təcnisinin son bəndində yazır:
Tahir, çətin olar əyri düzələ, Ömrü, günü ələyirsən, düz ələ. Düzün işi keçməyibdir düz ələ, Qara üstün gəlir ay ağa gəl-gəl. 1
“Düzələ” ifadəsi təcnis ustadı Əli Bimardan gəlir. Daha doğrusu, Yadigar bu təcnisini Əli Bimar poeziyasının təsiri altında yazmışdır. Ayaqlı təcnisin ilk nümunəsini Aşıq Ələsgər yaratmışdır. Sonra həmin təcnisin ən kamil örnəyinə Molla Cümə poeziyasında rast gəlirik. Yadigar Tahirin ayaqlı təcnisindən bir örnək veririk. O, müstəzadın son bəndində yazır:
Fərhad piyadaydı, Şirin yar atdı. Yadigar Tahir də yazdı, yaratdı, Bəşər tarixində çəkiləndə ad, təcnis-müstəzad. 2
2 Yenə orada, səh 138 1 Yadigar Tahir Bəxtiyari. Gəncə, 2006, səh 80-81 2 Yenə orada, səh 144
434
Yadigar Tahirin təcnislərinin şahı “Kökə hey” rədifli təcnisidir. Təcnisin möhür bəndini yuxarıda misal vermişik. Burada isə təcnisin birinci, ikinci bəndini əyani olaraq göz önünə gətiririk. Ona görə ki, uşaqlıq çağlarından başlayaraq hər şeyə diqqət yetirir, yaddaşında obrazlaşdırır və müşahidələrinin gücü ilə məişətdən gələn cinas qafiyələr seçir və öz təcnis binasını qurur. Məsələn:
Yenə uşaqlığım düşdü yadıma, Nənəm bişirərdi mənə kökə hey! Deməliyəm qohumuma, yadıma- Qız nəsilə, oğul çəkər kökə hey!
*** Çobana bax, quzu salır o küzə, Bir dəryadan nə götürər o kuzə? Cütcü babam “ho-ho” dedi öküzə, Xışı gedib ilişəndə kökə hey! 1
Türkiyənin, Qazaxıstanın, Orta Asiyanın, Dağıstanın aşıq poeziyasında təcnis özünü az hiss etdirir. Hətta, Borçalı çökəkliyi ilə möhkəm əlaqəsi olan Çıldırlı Aşıq Şenliyin şeirləri arasında təcnis görünmür. Mən
1 Yadigar Tahir Bəxtiyari. Gəncə, 2006, səh 117-118 Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|