1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
416
Təbib hanı, gəlib eləsin dərman, Sızıldar, ah çəkər yaralı dağlar. 2
“Ay yarım ola” təcnisində bir gözəlin niqabın altından ay kimi çıxıb üzünü göstərdiyini, bədii bir dillə, cinas sözlərlə, gözəlliyi diqqətə çəkən bədii bir lövhə yaradır:
Niqabından aya oxşar üz açdın, Taledən uzaşdın, məndən uzaşdın, Şəmşir yaxınlaşdı, sənsə uzaşdın, Demişdim: vəfalı ay yarım ola. 1
Aşıq Şəmşir gözəlləri təsvir və tərənnüm etməkdən usanmır. O bilir ki, ürəyində məhəbbət odu olmayan şair yazıb-yarada bilməz. Onun şeirlərinin ilham mənbəyi el gözəlləridir. Onları görüb eşqə düşməmək olmaz. O yazır:
Qaşın qələm, boyun tərlan təhəri, Dedim gözəllikdə beləsən, gözəl.
2 Yenə orada, səh 117 1 Aşıq Şəmşir. “O Kürün, Arazın Tərtəriyəm mən”.Bakı 2004, səh 358. Sədnik Paşa Pirsultanlı, “Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət”, Bakı, “Təknur”, 2008, səh 117
417
Məhəbbət eşqinə düşəndən bəri, Mənəm yarpaq kimi bil əsən, gözəl. 2
Aşıq Şəmşir təzadlı bir təcnis yaradır. Təcnisin mövzusu və bu mövzunun bədii cəhətdən həlli bizi düşündürməkdədir:
Bir barı çəkmişəm sözdən, şeirdən, Köməkdar ol, qoyma qala yarımçıq! Görüm deyərsənmi başa çatmasın, Qıyarsanmı belə qala – yarımçıq? 3
Aşıq Şəmşir cinaslı bayatı-bağlamalarını və qoşma şəkilli qıfılbəndini də məharətlə yaradır. Biz bundan əvvəl Sarı Aşığın və Aşıq Şəmşirin açılmamış bayatı-bağlamalarından nümunələr vermişik. Eyni zamanda, Xəstə Qasım və Aşıq Ələsgər kimi Aşıq Şəmşir də öz kitabında açılmamış qıfılbəndlər vermişdir. Mən onun açılmamış 5 bəndlik təcnis- qıfılbəndindən üç bəndini nümunə verirəm: İki min gülü var iki kök üstə, Altından biri sər-beş arasında. Sən kamil aşıqsan, gəl öyrət məni, Qalmışam bu çətin iş arasında.
2
Yenə orada, səh 118
3 Yenə orada, səh 118
418
*** Doxsan dörd min səcdə qılır birinə, Otuz mini ikram edir pirinə, On ikisi tac qoyubdur sərinə, Altısı gəşt edir qaş arasında.
Kəndim Ağdabandır, yaylağım Murov, Sözümdə məharət, qılıncımda sov! Şəmşir bu şikarda tapıbdır bir ov, Bir milyard iki yüz yaş arasında. 1
və XX əsr sənətkarlarının yaradıcılığında təcnis nümunələri Azərbaycanın XIX əsrdə yaşamış qadın aşıqlarından Maralyanlı Pəri, Kəlbəcərli Aşıq Bəsti gözəl gəraylılar və qoşmalar düzüb qoşduqları halda, onların yaradıcılığında təcnis qoşmalar qədər dərin iz salmamışdır. Lakin, eyni əsrdə yaşamış Aşıq Həmayıl mükəmməl bir təcnis qoyub getmişdir. Həmin təcnis “Həmayıl” dastanından qopub qalmış
1 Aşıq Şəmşir. “O Kürün, Arazın Tərtəriyəm mən”.Bakı 2004, səh 392, Sədnik Paşa Pirsultanlı, “Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət”, Bakı, “Təknur”, 2008, səh 119
419
bir yarpaqdır. Məlumdur ki, Aşıq Həmayılın dillər əzbəri olan “Gəlmədin” adlı beş bəndlik qoşması həm xanəndələrin, həm də aşıqların repertuarına daxil olmuş qiymətli bir sənət incisidir. Qoşmanın bədii dəyərini, məhəbbət abidəsi olmasını nəzərə alaraq həmin qoşmanı burada bütövlüklə veririk: Əmim oğlu, məndən heç utanmadın? Üç ay keçdi bir yaylağa gəlmədin. Yüz min səfa ilə köç eylədim mən, Ordan endim Ağbulağa, gəlmədin.
***
Demədin: dağdadır bir sərvinazım, Bir bəyaz sinəlim, bir ağ boğazım. Ay qara tərlanım, mənim şahbazım, Şikar üçün sən ovlağa gəlmədin.
Mən səni istərdim hamıdan əziz, Mən sənin yanında oldum bir kəniz. Ətri-can bəslədim hər güldən təmiz, Bülbül olub qoxlamağa gəlmədin.
Varlılar yarıyla çəkdilər ləzzət, Sən yada düşdükcə mən çəkdim həsrət. Niyə belə etdin, ay gədə xislət? Şamama dərməyə tağa gəlmədin.
420
Mənim adım Həmayıldır, həmaya, Sinəm bənzər həm ulduza, həm aya. Mənə vədə verdin gəlləm bir aya, Bağlandın arana, dağa gəlmədin. 1
Biz qoşmanı burada verməyi ona görə vacib saydıq ki, “Həmayıl” dastanında həmin təcnis yuxarıdakı qoşmaya cavab olaraq yazılmışdır: Gəlirdim qarşıma çıxdı bədnəzər, Bir mən əlim, bir laçına bürüncə. Gecə-gündüz həsrətini çəkməkdən, Dərdim olub o dağların birincə.
kən əmisi oğlunun bədnəzərə rast gəldiyini, gecə-gündüz onun həsrətini çəkdiyini, dərdinin o dağların biri boyda olduğunu bildirir:
Gözlərin süzülür Həmayıl təkin, Qolların boynuma Həmayıl təkin. Üç dərdin sinəmdə Həmayıl təkin, Bir məmən, bir sinən, bir də görüncə.
1 Sədnik Paşayev, “Aşıq Həmayıl”, “Azərbaycan qadını” jurnalı, 1970, № 7, Sədnik Paşa Pirsultanlı, Ozan-aşıq yaradıcılığına dair araşdırmalar, Gəncə, “Pirsultan”, 2002,səh 161-162 Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|