1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
425
Lazım gəlmir, yüz düşünə, bir dələ.
***
Bimar Əli insanlıqda bir üzdü, Qəm bəhrində bir çalxandı, bir üzdü, Mən görmədim namərdlərdə bir üzdü, Ara, axtar, sən onları birdə ələ. Və yaxud: Məsləhət bilibdi qurqu quranda, Dedim gəl məni çəkmə quru anda, Deyərlər ki, səhv də olur quranda, Yerbəyer yazıram bir aya qarşı.
***
Bimar cavabını yazdı Cəlala, Valeh oldum belə cahi-cəlala, Peyvənd etsən mərhəmətlə cəlala, Bağda bağban olsa bir aya qarşı.
Bu təzə tapılmış təcnisin iki bəndini ona görə nümunə verdik ki, əvvəla, bu təcnis heç bir yerdə qeydə alınmamış bir tapıntıdır, ikincisi mükəmməl cinaslara malik bədii bir abidədir. Daşkəsənli şair Cavad Bayram oğlu Hüseynov (1898-1969) elatda usta sənətkar kimi tanınmaqdadır. O, aşıq şeirinin bütün janrlarında qələmini sınamış və istəyinə müvəffəq olmuşdur. Onun dodaqdəyməz təcnislərini aşıqlar yüksək qiymətləndirirlər.
426
Aşağıda “A, sərin yellər” dodaqdəyməz təcnisini nümunə veririk:
Səhər-səhər əsdin səhər çağları, Seyr eylə dağları, a sərin yellər. Aşıq deyər, a yellər, Nə sərinsən, a yellər, Səhralarda sərasər, Seyr eylərsən, a yellər. Yaz gəzərsən yaylaqları, dağları, Sərin dalğalısan, a sərin yellər.
***
Yarda seyr eyləyir, səhər sərindi Sərin yollar, sərin çaylar sərindi. Aşıq deyər, sərindi, Lalə, nərgiz sərindi. Sərin yollar, yaylaqlar, Sər qayalar sərindi. Qış gələndə, dağlar qardı, sərindi, Yayda nə şirinsən, a sərin yellər.
***
Şair Cavad səni istər sədaqət, İnan dildə zikr eyləyər sədaqət. Aşıq deyər, sədaqət, Ad qazanar sədaqət.
Eldə sina yaxşını, İgidlərdə sədaqət.
427
İnsan gedər yenə qalar sədaqət, Həyat əsərisən, a sərin yellər.
Ustad aşıqlarımızdan biri də Morullu Teymurdur. “O qabaqda gələn kimdir?” adlı garaylısı ilə məşhur olan, çox sayda qoşmalar yazıb-yaradan aşıq Teymur ara-sıra təcnis yaradıcılığına da müraciət etmişdir. O, “Bala da” adlı təcnisinin möhür bəndində deyir:
Aşıq Teymur eşq oduna qalana, Can deyərəm dost qayğına qalana. Mən gedirəm sən sağlıqla qal, ana Ana üçün dərddir-qəmdir bala da. 1
Aşıq Teymur eşq oduna qalan, dost qayğısına qalan insanları sevir, bütün əziyyətlərə tab gətirir. Doğrudan da, təcnis axtarış, müşahidə, məntiqi nəticəyə söykənmək tələb edir. Biz aşıq Teymurun “üzə-üzə” təcnisində “qor” cinasından nə mənalar yaratdığının şahidi oluruq:
Sızıldayıb yaralarım qor eylər, Quru yanar, yaş ağlayar qor eylər,
1 Azərbaycan aşıqları və el şairləri.(Tərtib edəni: Ə.Axundov), II cild. “Elm” nəşriyyatı, Bakı, 1983, səh 383
428
Xoryad sözü bu sinəmdə qor eylər, Ömrümün tağını a üzə-üzə. 2
etməsini, ikincidə quru yaşı yandırarkən odunun qor etməsini, üçüncüdə qoryat adamın sinədə ağrı törətməsini, qövr etməsini bildirir. Əlavə edir ki, bunlar ömrümün tağını üzə-üzə ömrümü yox edir. Aşıq Teymur iki cığalı təcnis nümunəsi də vermişdir. “Ay ağa” cığalı təcnisindən bir parça nümunə veririk:
Duman qalxıb bu dağlara yayını, Gözəl, görüm qaşlarının yayını. Aşıq deyər yayını, Çək oxunun yayını. Ay ilnən gərdiş eylər, Bahar verər yayını. Bivəfa dost dar günündə yayını, Mərd igid düşməsin ayaq ayağa. 1
Bu cığalı təcnisdə şair-aşıq dumanın qalxıb dağlara yayılmasını arzu edir. Şair gözəlin qaşlarının yayından danışır, bivəfa dostun dar gündə yayınmasını yada salır və igidin ayağa düşməməsini arzu edir.
2 Yenə orada, səh 384 1 Azərbaycan aşıqları və el şairləri.(Tərtib edəni Ə.Axundov), II cild. “Elm” nəşriyyatı, Bakı 1983, səh 384
429
Xəstə Bayraməli poeziyasında sənət- karlıqla yaradılmış təcnislər də vardır. Biz onların bir neçəsini örnək olaraq tədqiqata cəlb edirik. “Varağa” təcnisinin bir bəndində deyilir:
Gedərgisən, fəryadə gəl, yüz də sən, Fərq eyləməz əllidəsən, yüzdəsən, İki mələk nəqş eyləyib, yüz de sən, Əməllərin yazılıbdır varağa. 2
“İki mələk nəqş eyləyib, yüz desən, Əməllərin yazılıbdı varağa” beytinin mənası budur ki, sən nə deyirsən, de əməllərini mələklər yazıb. Dini rəvayətə görə, iki mələk insanların çiynində oturub
onların hərəkətlərini və əməllərini yazıya alır. Xəstə Bayraməli hər bir təcnisində yeni bir
fikir irəli
sürür.Xəstə Bayraməli “Mərdana” təcnisində halal süddən söhbət açır:
Əzəl gündən baxdım halal südə mən, Axır gələr, boya çatar südəmən. Halal olar, halal kəsdən süd əmən, Ömrü boyu yaxşı saxlar mərd ana. 1
2 Xəstə Bayraməli “Mən ulu Göyçənin şair oğluyam”, (toplayanı və tərtib edəni: Maşallah Xudubəyli), Bakı, “Nərgiz” nəşriyyatı, 2008, səh 70 Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|