1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
439
Sənəmlərdən çox gözəl Sənəm sən.
Birinci bənddə Sənəm adlı gözələ çox şeir, təcnis yazıldığını deyir, lakin onun sevib- seçdiyi sənəm şairə görə Sənəmlərin ən gözəlidir:
Gözəllikdə sənə yüksək bal düşər, Xəstə görsə, xəyalına bal düşər, Asta tərpət dodağından bal düşər, Ay nainsaf, heç demədin sən əm, sən.
İkinci bənddə demək olar ki, təcnisi kök qafiyələrlə, cinaslarla elə gözəl qurmuşdur ki, elə bil ki, ağ mərmərdən saray tikmişdir. Birinci misrada sənəmin gözəlliyinə yüksək bal, qiymət düşdüyünü deyir, ikinci misrada kim onu görsə xəyalına bal düşər, xanıma məsləhət görür ki, asta yerisin onun dodaqlarından bal düşər. Sonda şair nainsaf gözələ deyir ki, heç demədin mənə o bal dodaqları sən əm, sən əm.
Qəmkeş ilə olmaq üçün düz danış, Qəlbindəkin sözlərinə düz danış, İstəkli dost məndən küsər düz danış, Bəlkə bizim Əyyub deyən Sənəmsən.
440
Sonda bir ismə rast gəlirik: - “Bəlkə bizim Əyyub deyən Sənəmsən”. Qəmkeş Kəlbəcərli şair Əyyubun “Sənəm” adlı şeirinə işarə edir. Daha demir ki, Xəstə Qasım bunların hamısından çox əvvəl, XVIII əsrdə “Sənəm” adlı təcnis yazmışdır. Bəhmən yaradıcılığında təcnis şeir forması xüsusi yer tutur. “Mən nədən oldum” təcnisinin ilk bəndi belə başlayır:
Bütün arzularım puç olacaqmış, Mən niyə yarandım, mən nədən oldum. Cücərdim, göyərdim, boy atdım, qalxdım, Mən nə sünbül oldum, mən nə dən oldum. 1
Burada
sünbül
dəniylə nədən
qafiyələrinin uzlaşmasından cinaslı qafiyə yaranır. “Yaxşıdan aldı” eyni qafiyədən istifadə yolu ilə Bəhmən yaddaqalan lövhə yaradır. Bu mükəmməl təcnis bəndi olmaqla yanaşı, yadda qalan bir tablodur:
Quşlar nəğmə dedi bahar gələndə, Qaranquş torpaqdan yaxşı dən aldı. Kərəm Əslisindən, Fərhad Şirindən,
1 Bəhmən Vətənoğlu “Allahsız dünya”, Bakı, Gənclik, 1992, səh 30
441
Lələ ilhamını Yaxşıdan aldı. 2
Bəhmənin omonimlərdən, mükəmməl qurulmuş cinaslardan yaranmış elə təcnisləri, nadir sənət inciləri var ki, mən onların ayrı- ayrı bəndlərini deyil, bütöv vermək qərarın- dayam. Bəhmənin “Nə də yaz” təcnisi belələrindəndir: Yara məktub yazar olsan könülsüz, Nə əlinə al qələmi, nə də yaz. Kim dünyada məhəbbətsiz yaşasa, Ürəyində nə payız var, nə də yaz!
***
Demədimmi yada demə sirrini, Eşq odunun atəşi nə, sirri nə... Heyran olmaz təbiətin sirrinə, Nadan duymaz nədir bulud, nə dayaz.
Unudubdur Bəhmən gəlir yara dan, İnsan ölər dil vurduğu yaradan. Səni gözəl yaradıbdı yaradan, Heyf ola kamalındı, nə dayaz. 1
repertuarlarına daxil etmirlər. Şair Bəhmənin qoşmaları qədər təcnisləri də qiymətlidir.
2 Yenə oarada, səh 30 1 Bəhmən Vətənoğlu “Allahsız dünya”, Bakı, Gənclik, 1992, səh 31
442
Aşıqlar onun təcnislərinə də ifaçılıqlarında xüsusi yer ayırıblar. “Anadan bizə” təcni- sində məzmunu formaya qurban vermir. Təcnisin məzmunu qədər forması da gözəldir, bir-birini tamamlayır. Təcnisdən aldığımız parçalara diqqət yetirək: Ana bizə Günəş, ana bizə Ay, Ana səhər bizə, ana dan bizə. Əzəldən düz yolun yolçusuyuq biz, Əyri yol öyrətmə, a nadan, bizə.
Atadan yadigar ata mərdliyi, Şirin dil qalıbdı anadan bizə. 2
Arı şandan ayrıla bilmədiyi kimi, biz də Bəhmən şeirlərindən ayrıla bilmirik. “Çətin” adlı təcnisində də nadanla kamil insanı üz-üzə qoyur, öz təcnisində təzad yaradır. Məsələn: Dəmir yumşalacaq, daş islanacaq, Nadan yetişəcək kamala çətin! Ömür uzanacaq, min il olacaq, İnsan bu dünyadan kam ala, çətin! 1
zu, Ayı, Günəşi müqayisə edir. Təcnisə
2 Yenə orada, səh 31 1 Bəhmən Vətənoğlu “Allahsız dünya”, Bakı, Gənclik, 1992, səh 32
443
ilmələr vurur, yaddaqalan allı-güllü lövhə yaradır: Saat gözəl, həftə gözəl, ay gözəl, Günəş gözəl, Ulduz gözəl, Ay gözəl. Həsrətindən tutulubdu Ay gözəl, Gərək sən dil öyrədəsən, a lala! 2
Tufarqanlı Abbasda, Şair Cavadda “Ayağa məni” rədifli təcnislər mövcuddur. Bəhmən rədifi dəyişir, “Ayağa sənsən” rədifi ilə əvəz edir və Allaha müraciətlə deyir:
Bəzən qaldıran da məni göylərə, Bəzən yendirən də ayağa sənsən. Bəzən çiçək kimi açan könlümü, Bəzən yandıran da, ay ağa sənsən. 3
Bəhmənin sənətkarlığı ondadır ki, hər sözü məqamında deyir. Söz cümlədə elə sıralanır ki, misra daxilində öz yüksək mənasını kəsb edir. “Yaradan öldüm” rədifli təcnisi həm də təzadlı bir şeirdir. Onun mənası, məzmunu hikmətlə doludur: Yolunda can verdim, o, inanmadı, Ölümüm də gəldi yaradan oldum.
2 Yenə orada, səh 32 3 Yenə orada, səh 33 Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|