1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
449
yaradıcılığına bağlı tədqiqatçı-şairdir. Onun təcnis haqqında çox qiymətli yazıları var. Onun qoşmalarını aşıqlar oxuyur. Məmməd Aslanın bir təcnisini burada nümunə veririk. Təcnisin binası nə qədər dəqiq ölçüdə qurulmuşdur:
Gün batanda yem axtarar yarasa, Qızılquş şikara o başdan çıxar. Hər gün bir xilqətdə qalmayır dünya, Bu baş zülmət çökər, o baş dan çıxar.
*** Dad dünyanın bişmişindən, çiyindən, Seç qartal səsini, bil cik-ciyindən, Bir baş fır bağlasa əyər çiyindən, Nə pislik istəsən, o başdan çıxar.
Dünya pay-puşt olub, gediş birdəndi, Gəliş uzun çəkir, gediş birdəndi, Dünya dəyirmandı Məmməd bir dəndi, Bu başdan düşməmiş o başdan çıxar.
El şairləri içərisində Alqayıt xüsusi mövqeyə malikdir. Toy mağarına daxil olub, müsiqiçilərə qulaq assan, istər xanəndə olsun, istərsə də aşıq burada Alqayıtın şeirləri mahnı kimi səslənir, könülləri oxşayır. Arazın o tayı da, bu tayı da Alqayıtı yaxşı tanıyır. Alqayıt
450
şeirlərini bədahətən söyləyir, o, həmişə təbinin gücünə arxalanır. Onun təcnisləri də qoşması qədər bədii gücü ilə seçilir. Qoşmalarında olduğu kimi, təcnislərində də təbiətlə ana-bala ilə danışan kimi danışır. Onun təcnisinin bir bəndinə diqqət yetirək:
Yazda bu dağların əsən küləyi, Zirvədən başlayıb sərin əsərdi, Murov, Muşov elə baxdı Göygölə, Kəpəz yaylığını sərinə sərdi.
Burada Kəpəz Murovun böyük maraqla Göy-gölə baxmasından qısqanır, yaylığını sərinə-başına sərir ki, onlar Göygölü görməsinlər. Bundan əlavə, Alqayıtın başqa bir təcnisini bütöv şəkildə yazıya almışıq: Vətən diləmişdim, sən isə fələk, Bir yazdın qürbətə, bir də yaz məni. Ya qismət sahilə çıxam çıxmayam, Bir dərin gözləyir, bir dayaz məni.
*** Qəmi duymayandan qəm qatarından, Qəmsizin qəminə qəm qat arından, Siyahı tutsalar qəm qatarından, Bir də çək adımı, bir də yaz məni.
*** Alqayıtam, həsrət qalmışam yara,
451
Yaranlar qəbrimi dərindən yara, Hicrandan köksümə vurulan yara, Bir payız incidər, bir də yaz məni.
Müasirlərimizin şeirləri içərisində Məmməd İlqarın təcnisi daha böyük şöhrət qazanıb, əvəz olunmaz bir inci kimi aşıqların dilindən düşmür.
Təcnisin forması
məzmunundan, məzmunu formasından gözəl- dir. Məmməd İlqar öz təcnisini yaratmaq üçün elə bakirə, elə orijinal cinaslar seçmişdir ki, demək olar ki, o cinaslar indiyə qədər özündən əvvəlki təcnis yaradıcılarının, özündən sonra gələn təcnis yaradıcılarının təcnisinə gəlməmişdir. Onun təcnis binasının kərpici, daşı, xüsusi materialdan hazırlanmış, o bina zövqlə tikilmişdir. Təcnisi bütöv şəkildə oxuyanlar sözümün nə qədər həqiqətə yaxın olduğunu görərlər. Məmməd İlqar öz təcnisini belə başlayır, belə tamamlayır:
Ay Allah, belə də gözəl olarmı? Kimdir qələm çəkən, nə gözəl çəkir. Üz-üzə, göz-gözə sehrlənmişik, Nə gözəl əl çəkir, nə göz əl çəkir. ***
Şəhla gözlüm, gözəllikdə bircə sən, Bu güllükdə bir mən olum, bir də sən,
452
Arıya bax, gül üstündə bircə sən, Gör gülün nazını nə gözəl çəkir. *** Gəl salma Məmmədi gözündən, gözəl, Gözüm gözmü görüb gözündən gözəl? Mən yazıq neyləyim gözündən gözəl, Nə bir könül doyub, nə göz əl çəkir.
Sevindirici haldır ki, çağdaş dövrdə də təcnisə meyl göstərən və yeni-yeni təcnis nümunələri yaradanlar vardır. Bunlardan biri də Həsən Göyçəlidir. Həsən Göyçəli öz təcnisini yaradarkən, güzəranı ilə, tay- tuşlarının psixologiyası ilə bağlı maraqlı əhvalatlara toxunur, yaradacağı təcnisə uyğun olaraq işlənməmiş cinaslardan bacarıqla istifadə edir:
Əmliyi zirvədə, şişdə yeyəsən, Lilparlı bulaqda, şişdə yeyəsən, Kabab sulu xoşdur, şişdə yeyəsən, Çəkəsən dişinə ha pişə-pişə. Ana südü ilə bəslənmiş quzuya əmlik deyilir. Əmliyi xüsusi bəsləyib, mötəbər adamlara kəsirlər. Həsən Göyçəli əmliyi harda kəsməyin, kabab bişirməyin, onu necə yeməyin təsvirini elə verir ki, insan özünü təbiətlə təmasda görür. Kababı lilparlı bulağın
453
yanında, şiş təpə üstündə yeməyi məsləhət bilir. “Kabab sulu xoşdur, şişdə yeyəsən, Çəkəsən dişinə, ha pişə-pişə”. El arasında belə bir söz var ki, kababı qanlı-qanlı, yəni tam bişməmiş yemək lazımdır. Həsən Göyçəli hər təcnisində yeni cinaslar axtarıb tapır. O, çalışır ki, ayrı-ayrı bəndlərdə təbiət lövhələri yaratsın. Onun müşahidələri nə qədər düşündürücüdür, yaratmağa imkan yaradır. Məna yüküylə dolu bəndlər, misralar var:
Ay qoca olanda cavan görünür, Olur cavan çağda ay para-para.
Ay təzə doğanda bədirlənir, ayın parası görünür. Ayın sonuna qədər ay böyüyür, bütövləşir. Ayın bu görkəminə “ay qocalıb” deyirlər. Həmin təcnisin möhür bəndində bülbülü nişan alan ovçuya tövsiyə edir ki, bülbülü vurma, ürəyini paralama. Bülbülə müraciət edir ki, susma bülbül, gül üçün oxu:
Susma bülbül, gülün üçün oxu, yan, Yoxdur səntək həsrət-həsrət oxuyan. Ovçu, onu vurma, tuşla oxu yan, Eyləmə ürəyin, ay para-para.
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|