1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beşhecalı
- Yeddihecalı
- Səkkizhecalı
39
Atalar sözlərini bir xəzinə hesab edən tədqiqatçı İraq-Türkman şair və yazarlarının tarixən bu qaynaqdan faydalandıqlarını diqqət mərkəzinə çəkərək yazır: “Klassik- çağdaş İraq-Türkman şair və yazarları, əsər yazarkən çox
sayda ata
sözləri və
deyimlərdən faydalanmışlar”. 16
Prof. Qəzənfər Paşayevin toplayıb tərtib etdiyi “İraq-Kərkük atalar sözləri” (1978), “Kərkük folklor antologiyası” kitablarında (1987) çoxsaylı atalar sözləri içərisində, çox nadir mənzum atalar sözlərinə rast gəlirik ki, onların heca vəzninin təşəkkül, təkamül və inkişafında müstəsna rol oynadıqlarını aydın görürük. Azərbaycan mənzum atalar sözlərinə əsərdə geniş yer verdiyimizi nəzərə alaraq, İraq-Kərkük mənzum atalar sözlərinin nümunə kimi verilməsinə daha böyük əhəmiyyət veririk. Üçhecalı mənzum atalar sözlərindən başlayıb, onhecalıya qədər nümunə veririk. Çalışacayıq ki, daha az eşitdiyimiz İraq- Kərkük folkloru örnəklərini göz önünə gətirək:
16 Yenə orada, səh.221.
40
Üçhecalı: Ver niyaz, Al muraz.
İnsan bəşər, Bəzən çaşar. *** Əqil harda, Dövlət orda. *** Nə vaxt yağmış, O vaxt qış.
Verməsin Məbud, Nə etsin Mahmud. *** Quyu dərindi, Suyu sərindi.
Yığdı qırpa-qırpa, Verdi acı turpa. *** Calıda gül bitməz, Cahilə söz yetməz. ***
41
Nə yavuz ol-asıl, Nə miskin ol-basıl.
Eyni hecada daxili qafiyəli, rədifli mənzum atalar sözləri:
Nə molla evindən aş, Kor gözdən yaş çıxmaz.
Dərya dalğasız, Qapı halqasız olmaz. *** Xatundan Paşa, Ağacdan maşa olmaz.
Dövlətinin düşkünü, Yazlıq geyər qış günü. *** Lələm deyər avam ol, Şəri başdan qovan ol. *** Addım-addım yol olı, Damla-damla göl olı. *** Qaramanın qoyunu, Sonra çıxar oyunu.
42
*** Yoldaş tanı yola var, Yolda yüz min bəla var. *** İldən-aydan bir namaz, O da haqqa yaramaz.
*** Qarpız yeyən qurtuldu, Qabuq yeyən tutuldu.
Əgər dərviş, əgər hənfiş, Ağca ilə bitər iş. *** Bez alırsan Mosuldan al, Qız alırsan əsildən al.
Versə el gətirər, sel gətirər, yel gətirər, Alırsa el aparar, sel aparar, yel aparar.
On, on bir hecalı mənzum atalar sözlərinə qeyri-bərabər ölçülü nümunələr içərisində rast gəlinir. Qeyri-bərabər ölçülü atalar sözləri azhecalılıqdan çoxhecalılığa doğru davam etməklə, daha ahəngdar və oynaqdır, sayı da qismən çoxdur.
43
Varsa hünərin, Hara getsən var yerin.
*** Nə bahardı, nə də küz, Hardan gəldi bu nərgiz. *** Söyüd ağacından bar, Nə də arsızdan ar. *** Bir əlin nəsi var, İki əlin səsi var.
*** Axmaq adam dünyaçin qəm yeyə, Mövlam bilir kim qazana kim yeyə.
*** Əkmək eldən, su göldən.
***
Dostun əskisi, Arvadın yengisi. *** Görməmiş gördü gümüş, Oldu qudurmuş.
İraq-Kərkük mənzum ata
sözləri içərisində elələri var ki, öz bədii tutumuna və dəyərinə görə, obrazlılığına görə folklor təfəkkürünün ən nadir incisi kimi insanı heyran qoyur. Məs:
44
Nə bahardı, nə də küz, Hardan gəldi bu nərgiz?
Məlumdur ki, nərgiz çiçəyi yazda, bir də küzdə-payızda bitir. Ümumiyyətlə, bəzi gül və çiçəklər küzdə-payızda alsın otu kimi özünü təkrarlayır. Lakin Kərkük folklorunun tanıdığı “nərgiz” nə yazda, nə də payızda gəlmiş, ilin hansı fəslindəsə, qəflətən gəlmiş və onu görənləri heyrətdə qoymuş, zövqünü oxşamış, gözəllik rəmzi kimi könüllərdə bitmişdir. Və yaxud:
Dövlətinin düşkünü, Yazlıq geyər qış günü.
Bu ata sözünün məzmunu bir yana, ikinci misradakı deyim tərzi nə qədər yeni və orijinal görünür. Bizdə “yazlıq buğda” ifadəsi var. “Yazlıq geyər qış günü” deyimi, ümumiyyətlə, bu ata sözündə çox mənalı səslənir. Məlum olur ki, dövlətli bir adam adi geyimini belə bilmir. Qışda yaz paltarı geyir. Müdrik babalar öz fikrini daha obrazlı, daha təsirli demək üçün özünəməxsus deyim tərzindən bacarıqla, yaradıcı şəkildə istifadə edir. Xalq, xalq müdrikləri, ata sözü yaradan Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|