1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
35
Atalar sözlərinin elə kamil formaları var ki, onlar şeirin bütün texniki tələblərinə tam cavab verir. Bunlar yazılı ədəbiyyata, o cümlədən Nizami, Nəsimi, Füzuli, Xətai, Vaqif kimi sənətkarların yaradıcılığına, heç şübhəsiz, təsir etməyə bilməzdi. Xalq ədəbiyyatı dili, şeiri, tarixi, etnoqrafiyanı, milli mədəniyyətimizə bağlı nə varsa hamısını özündə yaşadır. Əslində şeir vəzni mənsub olduğu xalqın dilinin daxili ahəng qanunun tələblərinə uyğun olaraq yaranır. Ritmli-musiqi bölgüsü olan Azərbaycan xalq şeiri qanunauyğun olaraq azhecalılıqdan çoxhecalılığa doğru inkişaf etmişdir. Mənzum atalar sözləri içərisində heca vəzninin canı olan qoşma aşıq şeirinin varlığını müəyyən edən on birliklər müqayisədə yox dərəcəsindədir. Min misra mənzum atalar sözlərinin vur-tut iyirmi beşi on bir hecalı olanlarıdır. Deməli, on birlik şeirin inkişafına təkan və rəvac verən saz və aşıq olmuşdur. “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi ölməz ədəbi abidəmizdəki, eləcə də, son illər ana dilində çapı təmin edilmiş “Oğuzanmə”lərdəki nümunələr bir daha təsdiq edir ki, mənzum atalar sözləri heca vəzninin təkamülündə,
36
formalaşmasında və inkişafında əvəzsiz qaynaq rolu oynamışdır. Xalq poeziyası daxilində püxtələşən mənzum atalar sözlərinin çox təbii qafiyə sistemi vardır. Mənzum atalar sözlərinin azhecalı, çoxhecalı, qeyri-bərabər hecalı olması məzmuna, mənaya, fikrə tam uyğun olur, bu da onun təsirini, şeiriyyətini artırır, uzun
müddət yaddaşda qalmasına və yaşamasına kömək edir. Özünün ictimai gücə malik, müstəqil, kamil bir janr olduğunu çoxdan təsdiqləmiş atalar sözləri, yazılı ədədbiyyatda böyük şöhrət
qazanmış əsərlərdə özüldaş yerində işlədilmişdir. “Heca vəznli şeir və mənzum ata sözləri” mövzusunu araşdırarkən folklorşünas-alim Qəzənfər Paşayevin əsərlərinə baş vurduq. 11
Ona görə ki, bu tanınmış alimin tədqiqatlarının coğrafiyası çox genişdir. Professor Qəzənfər Paşayev İraq-Kərkük dünyası və folkloru haqqında bir-birindən
11 “Kərkük bayatıları” (1968, xalq şairi Rəsul Rza ilə), “Arzu- Qəmbər” dastanı (1971), “Kərkük mahnıları” (1973), “İraq- Kərkük atalar sözləri” (1978), “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” (1985-87), “İraq-Kərkük bayatıları” (1984),
“Kərkük tapmacaları” (1984), “Kərkük folkloru antologiyası” (1984), təkrar nəşri 1990. “Azərbaycan folkloru antologiyası” (İraq- Türkmən cildi, Bakı, 1999) (Ə.Bəndəroğlu ilə birgə), “İraq- Türkmən folkloru” (İstanbul, 1998).
37
qiymətli əsərlər yazmışdır. Bu əsərlərdə türkdilli xalqların müştərək, həm də qədim dastanı olan “Arzu-Qəmbər”in mükəmməl və əski variantlarına da rast gəlirik. Eyni zamanda, özü ilə bərabər, İraq-Kərkük tədqiqatçılarının, o cümlədən, Əta Tərzibaşı, Əbdüllətif Bəndəroğlu və İbrahim Daquqi kimi alimlərin də bu dastan haqqında elmi mülahizələrinə geniş yer verir. Qəzənfər Paşayevin əsərləri Azərbaycan- İraq-Kərkük arasında mənəvi bir körpüdür. Bu mülahizəni türk alimi Mahir Naqib daha dəqiq şəkildə göz önünə gətirərək yazır: “Q.Paşayev, İraq dışında, İraq türkləri konusunda (mövzusunda) kitab nəşr edən və İraqlı olmayan ilk elm adamdır” 12 . İraq-Türkman tədqiqatçısı Əbdüllətif Bəndəroğlu “Şah əsər” adlandırdığı Qəzən- fər Paşayevin “İraq-Türkman folkloru” monoqrafiyası haqqında yazır: “Bu günə qədər bizdə İraq türkmanlarında, Türkiyədə və Azərbaycanda folklorumuzun bu biçimdə
12 Prof. Mahir Naqib, Erçiyes Universiteti, Qayseri, 1996. (Bax: Qəzənfər Paşayev. İraq-Türkmən folkloru). İstanbul 1998 )ön söz, səh.3).
38
tədqiqi, incələməsi və araşdırması olma- mışdır”. 13
Bir neçə ildir ki, “Qəzənfər Paşayev və folklor təfəkkürü” adlı elmi əsər üzərində işləyirəm. Çoxşaxəli bu əsərin bir qanadı haqqında söz açmaq istəyirəm. Folkloru- muzun kütləvi janrlarından biri olan atalar sözləri haqqında professor Qəzənfər Paşayev yazır: “Atalar sözləri onu yaradan xalqın tarixini, inam və etiqadını, arzu və istəyini, dostluq və sədaqətini özünə xas bir şəkildə əks etdirən müstəsna dəyərə malik bir xəzinədir. Bu xəzinədə uzaq keçmişlərlə bağlı hadisələrə, adət və ənənələrə, hətta, unudulub getmiş tarixi həqiqətlərin güclə sezilə bilən izlərinə belə təsadüf olunur. 14
inkişafında rol oynadığına diqqəti çəkən prof. Qəzənfər Paşayev yazır: “Ata sözləri və deyimlərin çox əksəriyyəti rədifi, qafiyəsi baxımından şeir parçalarını xatırladır”. 15
13 Qəzənfər Paşayev “İraq-Türkman folkloru”, Yazıçı, Bakı, 1992, müqəddimə əvəzi “Şah əsər”, səh.4. 14 İraq-Kərkük atalar sözləri (toplayanı və tərtib edəni Qəzənfər Paşayev), Bakı, Yazıçı, 1978. Bir neçə söz, səh.3 15 Prof. Dr. Qəzənfər Paşayev, İraq-Türkmən folkloru, İstanbul, 1998, səh.211-212. Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|