1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar
Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əlaqələri: əsas trendlər və nailiyyətlər
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
79 Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əlaqələri: əsas trendlər və nailiyyətlər Şirkəti ilə “BOTAŞ” İnterneşnal Limitid arasında qaz satışı sazişləri, ARDNŞ və “BOTAŞ” arasında qaz tranziti sazişi və Azərbaycan mənşəli qazın Türkiyə ərazisi vasitəsilə tranziti üçün şərt və qaydaları müəyyən edən çərçivə sazişi daxildir. Sazişlərə uyğun olaraq Türkiyədən tranzit ya “BOTAŞ”-ın mövcud ötürmə şəbəkəsinin modernləşdirilməsi, ya da Türkiyə ərazisində yeni bir boru kəmərinin yaradılması yolu ilə həyata keçiriləcək. Bu sənədlər “Şahdəniz” yatağının tammiqyaslı işlənməsi üçün və Azərbaycanın Xəzərdəki bu nəhəng qaz yatağından “Mərhələ-2” qazını Türkiyəyə və Avropa bazarlarına çıxarmaq üçün imkanlar açır. “Şahdəniz” yatağının işlənilməsinin 2-ci mərhələsi Azərbaycan qazını Avropaya və Türkiyəyə çatdıracaq nəhəng bir layihədir. Bu layihə yeni “Cənub qaz dəhlizi” vasitəsilə Avropa bazarlarına qaz təchizatını və enerji təhlükəsizliyini artıracaq. Layihənin 1-ci mərhələsində hasil olunan ildə təqribən 9 milyard kubmetr qaza ildə 16 milyard kubmetr qaz əlavə ediləcəyi gözlənilir. Bu, dünyada ən böyük qaz işlənməsi layihələrindən biridir 26 . Ɔ Monetar və maliyyə sahəsində əməkdaşlıq “Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasında uzunmüddətli iqtisadi əməkdaşlıq Proqramı və İcra Planı”na görə, Azərbaycan və Türkiyə bankları arasındakı əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi məqsədilə əməkdaşlıq davam etdiriləcək. Azərbaycanda kapital bazarı və birjaların inkişafı məqsədilə əməkdaşlıq aparılacaq, bu sahədə Azərbaycanın ehtiyac duyduğu texniki yardım və mütəxəssisləri imkanlar çərçivəsində Türkiyə təmin edəcək 27 . Ortaq monetar məkanın qurulmasında milli valyutaların rolu danılmazdır. Yeni türk lirəsi (TRY) yeni Azərbaycan manatı (AZN) qarşısında son 5 ildə müxtəlif məzmunlu faktorların təsiri ilə dəyişkən məzənnə sərgiləyib. 2006-cı ilin ortalarına qədər davam edən lirədə dalğalı ucuzlaşmanı, 2008-ci ilin əvvəllərinə qədər davam edən dalğalı bahalaşma əvəz edib. 2008-ci ilin əvvəllərindən 2009-cu ilin əvvəllərinə qədər isə durğunluq və yenidən lirənin manat qarşısında bahalaşması dönəmi olub. 2009-cu ilin aprelində isə lirə bir qədər bahalaşaraq 1 TRY = 0.5 AZN həddinə çatıb. Ancaq 2010-2011-ci illər ərzində bu məzənnədə 26 http://socar.az/3889-news-view-az.html 27 http://e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=13851&doctype=0 80 Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əlaqələri: əsas trendlər və nailiyyətlər dəyişikliklər olub. 2011-ci ilin ortalarına doğru yeni türk lirəsi daha da ucuzlaşaraq 1 TRY = 0.42 AZN həddinə düşüb 28 . Dolayısı ilə lirənin uzunmüddətli bahalaşma trendinə keçəcəyi ehtimalı o qədər də yüksək deyil. Manat təqribən eyni reaksiyanı avro və dollar qarşısında da göstərib. Lirə isə avro və dollar qarşısında qısa vaxt intervalında daha dəyişkən və fluktual məzənnəyə malik olur və onun qlobal valyuta bazarında baş verənlərə təbii olaraq daha həssas olduğunu söyləmək olar. Azərbaycanın Türkiyə ilə qarşılıqlı ticarət əməliyyatları hesablaşmalarının üçüncü ölkə valyutasından istifadə etmədən manat-lirə bazasında aparılması perspektivi realdır. Çünki qarşılıqlı ticarət dövriyyəsi artdıqca tranzaksiya və mübadilə xərclərini azaltmaq üçün üçüncü valyutadan istifadə etməyərək, ödəmələrin birbaşa manat-lirə bazasında aparılması zərurəti də artır. Ɔ Yekun Azərbaycanla Türkiyə arasındakı ticarət və investisiya həcminin yüksələn dinamikasına baxmayaraq, fikrimizcə, ümumi dövriyyə qarşılıqlı potensialı əks etdirmir. Çıxış yolu kimi isə Türkiyədən Azərbaycana idxal edilən sənaye və investisiya təyinatlı malların, o cümlədən xammal və yarımfabrikatların gömrük rüsum və vergilərindən azad olunmasını vurğulamaq istərdik. Digər ticari mallar üzrə isə tətbiq olunan gömrük rejimi qaydaları və rüsum səviyyələri saxlanıla bilər. Eyni zamanda, türk iş adamlarının Azərbaycandakı nisbətən ucuz işçi qüvvəsi və daha az istehsal xərclərindən yararlanaraq istehsallarını burada qurmaları və Azərbaycan üzərindən Orta Asiya və digər region ölkələrinə mallarını ixrac etmələri səmərəli olardı. MDB ölkələrinə (Türkmənistan istisna olmaqla) güzəştli gömrük rejimi tətbiq olunur. Azərbaycanın türk mallarını reeksport etmək imkanları da genişdir. İki ölkə arasında qeyri-tarif baryerlərinin (non-tariff barriers) də yumşaldılması mühümdür. Regionda Rusiya-Gürcüstan konflikti, Yaxın Şərqdə baş verənlər və Ermənistanla sərhədlərin açılması ajiotajı nəticəsində yaranan yeni reallıqlar və bunun ikitərfli əlaqələrə təsiri məsələsi nəzərdən keçirilməlidir. Bölgədəki enerji layihələrinin (“Nabukko”, “Mavi axın 2”, “Cənub axını”) perspektivi, Azərbaycan və Türkiyənin bu istiqamətdə regional aktorlarla, o cümlədən 28 http://www.cbar.az (2011) 81 Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əlaqələri: əsas trendlər və nailiyyətlər Avropa Birliyi ilə əlaqələri, həmçinin ikitərfli yeni enerji müqavilələrinin mümkün şərtlərinin müzakirəsi isə növbəti istiqamət olacaq. Azərbaycan və Türkiyə arasında qaşılıqlı ticarət dövriyyəsi və investisiya qoyuluşları mütləq ölçüdə artsa da, bu, xüsusən son qlobal iqtisadi böhrandan sonra daha təhlükəsiz bazarların arandığı dövrdə iqtisadi əməkdaşlığın tam potensialını əks etdirmir. İkitərəfli investisiya və ticarət əlaqələrinin qarşısında duran milli qanunvericilik, gömrük və vergi sistemlərinin tələbləri ilə bağlı, həmçinin, qarşılıqlı əməkdaşlıq üçün sənaye və kənd təsərrüfatı ilə yanaşı, digər klasterlərin tam müəyyən edilməməsi ilə əlaqədar problemlər geniş müzakirə olunmalıdır. Türkiyənin iqtisadi baxımdan aktiv regionlarında Azərbaycanın investisiya imkanlarının tanıdılması və eyni zamanda, Azərbaycanda həmin işin görülməsi vacibdir. Sahibkarlıq subyektləri üzrə yoxlamalar və mövcud lisenziyalaşdırma prosesinin çətinliyi, ölkədə müntəzəm qalmadıqları üçün Türkiyədən gələn işçilərin tibbi sığortasının olmaması da problemlər sırasındadır. İqtisadi inteqrasiya səviyyəsi də iki ölkənin potensialına cavab vermir. Türkiyədə qlobal maliyyə böhranının təsiri ilə hələ də bir sıra sənaye müəssisələrində durğunluq hökm sürür. Onların bir qismi müəyyən təşviqlər ilə Azərbaycana köçürülsə, buradan çox perspektivli MDB ölkələri bazarlarına nəqliyyat baxımından daha rahat, iqtisadi baxımdan daha sərfəli şərtlərlə çıxış əldə edə bilərlər. Türkiyə tərəfi Azərbaycanda çalışan türk şirkətlərinin güzəştli şərtlərlə kreditlərlə təmin olunmasına da diqqət ayırmalıdır. Hər iki ölkənin şirkətlərinin qarşılıqlı şəkildə özəlləşdirmə müsabiqələrinə daha aktiv şəkildə qoşulmalarına ehtiyac var. Ölkələrimiz arasında təhsil, mədəniyyət və digər sosial əlaqələrin də inkişafına xüsusi diqqət verilməlidir. Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma sistemlərinin uyğunlaşdırılması, ticarət logistikası imkanlarından bərabər istifadə ilə bağlı əməkdaşlıq da gücləndirilməlidir. Azərbaycan və Türkiyə arasında iqtisadi əlaqələrin, xüsusilə investisiya əlaqələrinin koordinasiyası və mövcud vəziyyətin müntəzəm nəzərdən keçirilməsi üçün “Azərbaycan-Türkiyə Qarşılıqlı Sərmayələr üzrə Məşvərət Şurası”nın təsis edilməsi iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirən addım olardı. Baxmayaraq ki, ikitərəfli mədəni əlaqələr, sivil toplum səviyyəsində əlaqələrdən daha aktivdir və onun əsas təşkilatçısı hökumət təşkilatlarıdır, aşkardır ki, sosial əlaqələri daha da kütləviləşdirmək lazımdır. Elə bir Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|