1 dolu, tahmġNĠ, analġZĠ ve dolu durumu yüksek atmosfer klġmatolojġSĠ
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Oraj ve Dolu OluĢumu ĠliĢkisi
4
5 Dolu tanesinin düĢme hızı verdiği zarar bakımından son derece önemlidir. Ġri dolu taneleri, otomobil bina gibi pek çok insan yapısına büyük zararlar verebilir. Kabaca, bir dolu tanesinin düĢme hızı yukarı doğru olan hava hareketinin Ģiddetinin bir fonksiyonu olarak tanımlanabilir. Bu nedenden dolayı, atmosferik kararsızlık ve bu kararsızlığın Ģiddetinin belirlenmesi son derece önemlidir. Kuvvetli kararsızlık, dolu tanesinin geliĢmesine katkıda bulunacak ve bu katkı geliĢmiĢ dolu tanelerinin hava direncini kolaylıkla yenmesini sağlayacaktır. Dolu tanesinin düĢerken ulaĢabileceği limit hız değeri taneciğin ağırlığıyla dolayısıyla tanecik büyüklüğü ile doğru orantılıdır. Limit hız eĢitliği Ģu Ģekildedir:
2 1 ) / 2 (
C W V t dır.
EĢitlikte, t V , dolu tanesinin düĢerken eriĢebileceği limit hız değeridir. W , dolu tanesinin ağırlığıdır. C , havanın direnç katsayısıdır. , havanın ortalama yoğunluğudur. A , dolu tanesinin havaya temas eden alanıdır.
EĢitlikte yer alan havanın direnç katsayısı biraz tartıĢmalıdır. Bu katsayı havada yol alan dolu taneciklerinin fiziksel yapısı ve Ģekli ile yakından ilgilidir. Ayrıca dolu tanesinin havaya temas eden ve bir paraĢüt gibi düĢmesini engelleyen havayla temas alanı da önemlidir. Ancak temas alanının fiziksel etkisi taneciğin ağırlık etkisine nazaran çok daha az olacaktır. EĢitlikten, bir dolu tanesinin limit hızının yüksek olması için çapının büyük olması sonucu çıkar. Bu yüzden dolu analiz çalıĢmasında dolu taneciğinin çapının hesaplanması çok önemlidir. Bu çalıĢmada bununla ilgili olarak “Fawbush-Miller Hail Forecast Method” detaylı olarak açıklanmıĢtır. Bu metot yardımıyla atmosferde meydana gelebilecek dolu potansiyeli ve buna bağlı olarak dolu çapı hesaplanabilmektedir. Dünyanın çeĢitli bölgelerinde sık sık rastlanılan 1 cm çapındaki tipik bir dolu tanesinin düĢme hızı 14 – 15 m/s civarındadır. Bu düĢme hızında meydana gelen kinetik enerji oldukça büyüktür ve hasar verici olabilir. Ġri bir dolu tanesinin hızı 40 m/s’ye kadar ulaĢabilir.
6
Dolu yağıĢı oraj durumunda meydana gelen bir yağıĢtır. Ancak 1800’lü yıllardan bu tarafa yapılan gözlem ve araĢtırmalar meydana gelen her orajda dolu yağıĢına rastlanılmayacağını ortaya koymuĢtur. Dolu orajın mutlak bir ürünü değildir. Fakat dolu yağıĢı orajla birlikte meydana gelir. Burada Ģu soru akla gelebilir: Neden her orajda dolu yağmaz? Günümüzde bu alanda iki farklı görüĢ mevcuttur. Birincisi; her orajın dolu oluĢturmayacağı, dolunun oluĢması için daha farklı meteorolojik durumların da olası gerektiğidir. Ġkinci görüĢ ise; her oraj durumunda mutlaka dolunun meydana geldiği ancak yere düĢene kadar çeĢitli meteorolojik etkiler sonucunda dolu tanesinin eridiği yönündedir. Fakat oraj bulutlarına uçaklarla yapılan pek çok dalıĢ çalıĢmaları ikinci görüĢün mutlak doğru olduğunu kanıtlayamamıĢtır.
Sinoptik olarak, bir bölgede dolu yağıĢından söz edilebilmesi için, o bölgede yerde dolu taneciklerinin düĢtüğünün rapor edilmesi gerekmektedir. Durum böyle olunca, yukarı seviyelerde meydana gelen ancak yerde rapor edilmeyen dolu yağıĢı sinoptik olarak geçerli sayılmayacaktır. Byers and Braham 1949 yılında yaptıkları çalıĢmada 812 orajdan sadece 51 tanesinde dolu gördüklerini rapor etmiĢlerdir. Byers and Braham bu çalıĢmalarında oraj meydana getiren bulutların, dolu yağıĢı durumunda, 2000 metre ile 9000 metre arasında değiĢtiğini rapor etmiĢlerdir.
Önceki bölümlerde dolunun coğrafi durumla yakından iliĢkili olduğu belirtilmiĢti. Bir istasyona oraj durumunda ya yağmur düĢecektir ya dolu yağacaktır. Bu durumda ilgili istasyon için, orajlı günlerde, uzun yıllar periyodunda (en az 30 yıllık) dolu yağan gün sayısı (dygs) yağmur yağan gün sayısı (yygs) oranları (dygs/yygs) hesaplanmalıdır. Bu oran ilgili istasyonun oraj durumundaki coğrafi özelliklerini de otomatikman içerecektir. Oran sayesinde olası bir oraj durumunda istasyona dolu yağma ihtimali kolaylıkla hesaplanabilir. Bu, baĢlı baĢına bir araĢtırma çalıĢması olduğu için bu çalıĢmada Türk Sinoptik Ġstasyonları’na ait dygs/yygs oranları hesaplanmamıĢtır.
Kuvvetli kararsızlıktan dolayı oraj durumunda yer seviyesine yakın seviyelerde mutlaka kuvvetli rüzgarlar (hamle) meydana gelecektir. Dolu yağıĢının zarar verici etkisi kuvvetli rüzgarlar durumunda ve düĢey mesafedeki kuvvetli wind shear durumunda artacaktır. Bununla birlikte yer ve yere yakın seviyelerde meydana gelen kuvvetli rüzgar ve wind shear
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|