1. Firma tushunchasi. Tadbirkorlik firmalarining asosiy shakllari

Firma (korxona) larning turlari

Firma (korxona) turlari

Xususiy firmalar

SHirkat firmalar

Davlat korxonalari

Aralash firmalar

Mas’uliyati cheklanmagan jamiyat

Mas’uliyati cheklangan jamiyat

-qo`shma korxonalar -konsern -konsorsium -konsessiya -kooperativ

-kartel -sindikat -venchur -ijara -konsalting -injiniring

Aksiyadorlik jamiyatlari

Korporasiya-lar

1-rasm.
O`zbekistonda xususiy mulk shaklidagi korxonalar

1. 
   Aksiyadorlik jamiyatlari (AJ)
   
2. 
   Ma’suliyati cheklangan jamiyat (MCHJ)
   
3. 
   Qo`shimcha ma’suliyatli jamiyat (QMJ)
   
4. 
   Qo`shma korxonalar
   
5. 
   Xususiy korxonalar
   
6. 
   Oila tadbirkorligi
   
7. 
   Fermer xo`jaliklari
   
8. 
   Dehqon xo`jaliklari
   
9. 
   SHirkat xo`jalilari (yaylov chorvachiligida)
   

3. Mas’uliyati cheklangan va cheklanmagan (Qo`shimcha mas’uliyatli) jamiyatlar.
Mas’uliyati cheklanmagan (Qo`shimcha mas’uliyatli) jamiyat - firmani birgalikda tashkil qilib, birgalikda egalik qiluvchi va boshqaruvchi shaxslar guruhi bo`lib, ular firmaning barcha majburiyatlari bo`yicha to`liq javobgarlikni cheklanmagan ravishda o`zlarining zimmalariga oladilar.
Mas’uliyati cheklanmagan (Qo`shimcha mas’uliyatli) jamiyatlar ikki yoki undan ko`proq kishilarning mulki asosida yuzaga keladi. SHeriklarning dastlabki mulki firmaning ustav kapitali deyiladi. Bu kapitalga har bir sherik o`z hissasini qo`shadi. Ular ustav fondiga qancha pul qo`ysa, shu hissaga binoan foyda olishadi. Bordi-yu firma sinsa, sheriklar zararni hamjihatlikda ko`taradi, ya’ni bir sherik boshqasining javobgarligini ham zimmasiga oladi.
Fuqarolik kodeksining 63-moddasida qo`shimcha mas’uliyatli jamiyatga quyidagicha tarif beriladi:
Bir yoki bir necha shaxs tomonidan ta’sis etilgan, ustav fondi ta’sis hujjatlarida belgilangan miqdorlardagi ulushlarga bo`lingan jamiyat qo`shimcha mas’uliyatli jamiyat hisoblanadi. Bunday jamiyatning ishtirokchilari uning majburiyatlari bo`yicha o`z mol-mulklari bilan qo`shgan hissalari qiymatiga nisbatan hamma uchun bir xil bo`lgan, jamiyatning ta’sis hujjatlarida belgilanadigan karrali miqdorda solidar tarzda subsidiar javobgar bo`ladilar. Ishtirokchilardan biri nochor (bankrot) bo`lib qolganida uning jamiyat majburiyatlari bo`yicha javobgarligi, agar jamiyatning ta’sis hujjatlarida javobgarlikni taqsimlashning boshqacha tartibi nazarda tutilgan bo`lmasa, boshqa ishtirokchilar o`rtasida ularning qo`shgan hissalariga mutanosib ravishda taqsimlanadi.
Qo`shimcha mas’uliyatli jamiyatning firma nomi jamiyatning nomini, shuningdek "qo`shimcha mas’uliyatli" degan so`zlarni o`z ichiga olishi kerak.
SHirkat a’zolari o`rtasida tuzilgan bitim shirkatning huquqiy asosi hisoblanadi. Bu bitim quyidagi bandlarni o`z ichiga oladi:
- har bir hamkorning vakolatlari;
- bitimning muddati;
- har bir vakilning umumiy ishga qo`shgan ulushi;
- daromadlar va yuz berishi mumkin bo`lgan zararlarni o`zaro bo`lish yo`l-yo`riqlari;
- uyushma mablag`laridan har bir hamkorning olishi mum­kin bo`lgan aniq va belgilangan pul hajmi;
- uyushmada amalga oshirish zarur bo`ladigan moliyaviy ishlar tartibi;
- yangi hamkorni qabul qilish tartibi;
- shirkatni tarqatib yuborish tartibi.
SHirkatga davlat, kooperativ, jamoa va boshqa tashkilotlar, shuningdek, xorijiy tashkilotlar va fuqarolar ham qonun yo`l qo`ygan hollarda a’zo bo`lishi mumkin.