1 uluslararasi azərbaycan felsefe araştirmalari fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi derneğİ elmlər assosiASİyasi

Fəlsəfə tarixi  
 
 
- 65 - 
Aristofanes’in  bunu  Kadınlar  Mecliste  (Ecclesiazusae,  The  Assembly  of 
Women)  adlı  eserinde  işlediğine  işaret  etmektedir.  Strauss’a  göre 
Aristofanes’in  eleştirisi  yalnızca  kendi  dönemindeki  yozlaşmış  hale  gelen 
şehre yönelik olmayıp ataların politikasına da yöneliktir. Aristofanes, doğal 
olanı  ailede  görüp  bunu  sağlayan  eros’u  yüceltmektedir.  Dahası,  Barış 
(Peace)  adlı diyaloğunda, Trygaeus adlı kahraman tüm tanrıları  Hermes’in 
yardımıyla  devirmektedir.  Kuşlar  diyaloğuna  baktığımızda  ise  Strauss, 
Aristofanes  açısından  evrensel  bir  demokrasi  ve  mutluluğun,  eros  dışında 
tüm tanrıların devrilerek kurulabileceğinin mümkün olduğunu ancak ailenin 
onu koruyacak yasalarla korunması gerektiğine vurgu yaptığını belirtmekte-
dir. Ancak, Strauss,  Aristofanes’in  yasaları  doğa  açısından, özellikle vücut 
ve zihnin ihtiyaçları açısından ele aldığının altını çizmektedir.
1
  
Görüldüğü üzere Strauss’un Aristofanes’in oyunları hakkında  yaptığı 
tespitlerden, Sokrates’in şehrin yasalarına karşı geldiğine yönelik suçlama – 
ki bunun içeriğinde şehrin tanrılarını inkâr da bulunmaktadır – yapılmasına 
rağmen,  bu  konuda  Aristofanes’in  de  farklı  bir  konumda  olmadığı  görül-
mektedir.  Çünkü  şehrin  tüm  tanrılarını  devirip  aileyi  ve  eros’u  yüceltmesi-
nin  neden  bir  suç  olarak  görülmediği  sorulması  gereken  bir  sorudur. 
Aristofanes’in  bunları  bir  oyun  olarak  sunup  çok  tepki  almamış  olması 
mümkündür.  Aslında  bir  yerde  Sokrates  ile  aynı  şeyi  yapan  Aristofanes’in 
onu suçlaması nasıl açıklanabilir? Strauss da aslında Aristofanes’in, Sokra-
tes’i  yeni  tanrılar  getirmesini  memnuniyetle  karşıladığını  belirtmektedir.
2
 
                                                 
1
 Strauss, “The Origins of Political Science…”, s. 146-9. 
2
  Burada  Strauss’un,  Aristofanes  ile  ilgili  açtığı  paranteze  değinmek  gerekmektedir. 
Strauss’a  göre  modern  zamanlarda  Aristofanes’in  öğrencisi  Hegel’dir.  Ruhun  (ya  da 
Zihnin) Fenomolojisi adlı eserinde Hegel’in, “sanat formunda din” (religion in the form of 
art) bölümünde vahyedilmiş dinler dışında en yüksek din formunu Yunan dini olarak kabul 
ettiğini  belirten  Strauss,  bu  sanat  dininin  kendisinin  en  iyi  ifadesini  de  Aristofanes’in 
komedisinde  bulduğunun  altını  çizmektedir.  Strauss,  Hegel’in  bahsettiği  bireysel  bilincin 
kendisini  mutlak  bir  güç  olarak  sunmakta  olduğunu  ve  objektif  olan,  tanrılar,  şehir,  aile, 
adalet  gibi  olguların  öz  bilinçte  çözüldüğü  ya  da  ona  döndüğüne  dair  düşüncesine  işaret 
etmektedir. Aristofanes’in komedisinin övdüğü mesele “öznellik” olup bunun anlamının ise 
insanın her şeyin efendisi olduğu fikrine dayandırıldığını belirten Strauss, bunun yozlaşmış 
Antik Yunanistan’ın en önemli göstergesi olduğunu ifade etmektedir. Strauss’a göre Hegel, 
öznelliğin zaferini sağlayan Aristofanes’in komedisinin, bunu, doğanın bilgisinin erdemiyle 
–  ki  o  öz  bilincin  zıttıdır  –  gerçekleştirmektedir;  bkz.  Strauss,  “a.g.m”,  s.  149-150. 

---

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 66 - 
Buradaki  temel  anlaşmazlık noktasının Sokrates’in  eros  ve şiiri önemsemi-
yor olduğudur. Bunun yanında Bulutlar diyaloğu, Sokrates’in gençleri yoz-
laştırdığına  dair  suçlamayı  destekler  görünmektedir.  Strauss’un  değindiği 
üzere Sokrates’in gençleri yozlaştırdığına dair iddianın arka planı kısaca şu-
dur:  Bulutlar  eserinin  kahramanı  Strepsiades,  oğlu  Pheidippides  sebebiyle 
borçlanmıştır.  Borçlarından  kurtulmak  isteyen  Strepsiades,  oğlunu,  Sokra-
tes’ten ders almaya zorlar ve bu sayede öğreneceği tartışma sanatıyla borçla-
rından  kurtulmayı  amaçlar.  Ancak  oğlu,  ayak  takımından  görünen  Sokra-
tes’in öğrencisi olmak istemez. Strauss’a göre Strepsiades burada dursaydı, 
Sokrates  trajik  akıbetine  uğramazdı.  Çünkü  o  sıralarda  Sokrates,  toplumun 
genelinde  pek  bilinmeyip  soylular  arasında  ise  önemsenmeyen  bir  kişiydi. 
Ancak,  borçlarından  kurtulmayı  bir  şekilde  aklına  takmış  olan  Strepsia-
des’in kendisi Sokrates’ten ders almaya çalışmış ancak bu konuda kapasitesi 
yetmediği  için  oğlunu  Sokrates’ten  haklı  konuşma  (just  speech)  ve  haksız 
konuşma (unjust speech) üzerine eğitim almaya zorlamıştır. Strauss’un işa-
ret ettiği üzere haksız konuşma, ahlaken doğru olanı, adaletin tanrılarla bir-
likte  olmayışı  üzerinden,  reddetmektedir.  Dolayısıyla  doğa  dışında  hiçbir 
şey temel alınmamalıdır. Örneğin bir kişinin kadınlar ve eros tarafından ye-
nilgiye uğratılması kaçınılmaz olup Zeus tarafından da yönetilmektedir. Bu-
nun sonucu ise Strauss’a göre şudur; Aristofanes, bu sayede, ataların ahla-
kıyla  teolojik  ahlakın  çeliştiğini  göstermiş,  Pheidippides’in  buna  dayanan 
tartışma  sanatını  kullanarak  babasını  borçlarından  kurtarmıştır.  Ancak  iş 
burada bitmemektedir. Ataların koyduğu ahlak  yasasını çiğneyip argüman-
larda bu şekilde üstün gelmeyi öğrenen Strepsiades’in oğlunun ensest ilişki 
talebi (önce kız kardeşi sonra annesiyle) babasını çileden çıkarmış ve babası 
önce kendisine lanet okumuş daha sonra Sokrates’in okuluna hınçla saldır-
mış,  Zeus  ve  şehrin  diğer  tanrılarını  hatırlayarak,  Sokrates’i  dinsizlikle 
suçlayarak cezalandırılmasını talep etmiştir. Strauss’a göre aile kendi başına 
gelişemeyeceğinden bir şekilde şehrin parçası olmak zorundadır. Ama buna 
                                                                                                                            
Strauss’un  Hegel’in  düşüncelerine  dair  tespitine  dair  hangi  kaynağı  kullandığını 
belirtmediği  için  yaptığı  yönlendirmeden  yola  çıkarak  bahsettiği  yerin  şuradaki  ifadeler 
olduğunu  düşünüyoruz;  bkz.  G.  W.  F.  Hegel,  The  Phenomenology  of  Spirit,  çev.  A.V. 
Miller, New York: Oxford University Press, , 1977, s. 450-451.  

---