1 uluslararasi azərbaycan felsefe araştirmalari fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi derneğİ elmlər assosiASİyasi

Fəlsəfə tarixi  
 
 
- 55 - 
 
 
 
 
 
Leo Strauss’un Düşüncesinde Tarihi Ve Felsefi 
Problem Olarak Sokrates 
 
 
Ali Sertan Beşer
 **
 
 
 
 
Giriş
 
 
Leo Strauss’un, 20. yüzyıl felsefesinin içinde bulunduğu krize yönelik 
olarak yaptığı tespitlerinde modern bakış açısının bazı karakteristik özellik-
lerinin  bu  krize  sebebiyet  verdiğine  değinmektedir.  Strauss’a  göre  modern 
bakış  açısı  özellikle  rölativist,  pozitivist  ve  tarihselci  anlayışlar  sebebiyle 
felsefenin  hakikî  anlamının  –  ki  bu  anlam  klasik  felsefede  bilgeliği  arayış 
olarak ele alınmaktaydı – ortadan kalkmasına neden olmuştur. Strauss, mo-
dern felsefenin içinde bulunduğu krizi aşmak için felsefenin hakikî anlamını 
yeniden  hatırlamamız  gerektiğini  belirterek  bunun  için  de  klasik  felsefeye 
özellikle  Antik  Yunan  felsefesine  dönülmesi  gerektiğini  ifade  etmektedir. 
Kuşkusuz  o,  Antik  Yunan  filozofları  dışında  İslam  filozoflarını  da  incele-
miştir. Biz bu yazıda onun, Antik Yunan felsefesine ve özellikle Sokrates’e 
dönüşünü ele alacağız. Platon diyaloglarının en göze çarpan ve hakkında en 
çok konuşulan karakteri bilindiği üzere Sokrates’tir. Ancak Sokrates’in doğ-
rudan  bir  eser  yazmayıp  farklı  aktaranlar  aracılığıyla  öğrenilmesi  onun 
konumunu  problemli  bir  hale  getirmektedir.  Bu  sebeple  “Sokrates  prob-
                                                 
**
 Assist. Prof., Trakya University, Department of Humanities and Social Sciences.. 

---

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 56 - 
lemi”, tarihi ve metodolojik bir problem olarak tarihçilerin önünde durmakta 
ve onun hakikî felsefî görüşlerinin ortaya konulması meselesi olarak tanım-
lanabilmektedir.
1
  Strauss  açısından Sokrates’in  felsefe tarihindeki  rolü, fel-
sefe-toplum  ilişkisinin  hassas  yapısını  göstermesi  açısından  çok  önemlidir. 
Bu sebeple Sokrates, yalnızca tarihî bir problem olmayıp aynı zamanda fel-
sefî bir problemdir. Strauss’un bu konu üzerindeki düşüncelerine geçmeden 
önce  genel  olarak  Sokrates  probleminin  ne  olduğuna  kısaca  değinmek 
faydalı olacaktır.  
R.  Hackforth’un  belirttiği  üzere  Sokrates  üzerine  her  açıklama  bir 
Sokrates probleminin olduğunu ve olacağını kabul etmekle başlamak zorun-
dadır.  Sokrates’in  yazılı  bir  eser  bırakmaması,  onun  hakkındaki  bilgimizin 
onu  aktaranlara  bağlılığını  getirmektedir.  Yine  Hackforth’un  işaret  ettiği 
üzere Sokrates’e dair yazılar, lafzî raporlar olmaktan çok yazarın kendi ilgi 
ve düşüncelerine  göre  yeniden  yapılandırdığı  veya  yorumladığı  dolayısıyla 
Sokrates  hakkında  kişisel  ve  seçici  öğeler  barındıran  özelliktedirler.  Hiç 
kuşkusuz  Sokrates  hakkında  yazılarıyla  öne  çıkan  isimler  Ksenofon 
(Xenophon)  ve  Platon  (Eflatun)’dur.
2
  Ksenofon  genel  olarak  Sokrates  ile 
ilgili  daha  tarihî  bir  portre  çizerken,  Platon’da  bu  portrenin  daha  felsefî 
olduğunu belirtmek gerekmektedir ki bu durum yazarların kendi tercihlerine 
göre Sokrates’i anlatmalarının iyi bir göstergesidir.
3
 Sokrates’in hakikî port-
resine dair tartışmalı konum, Platon diyalogları açısından ele alındığında da-
ha  karmaşık  hâle  gelmektedir.  Platon  diyalogları  erken,  ara  ve  geç  dönem 
olarak  tasnif  edilmektedir.  Bu  farklı  dönemlerde  Platon’un  anlattığı  Sokra-
                                                 
1
  Louis-André  Dorion,  “The  Rise  and  Fall  of  the  Socratic  Problem”,  The  Cambridge 
Companion to Socrates, ed. Donald R. Morrison, New York: Cambridge University Press, 
2011, s. 1.  
2
  Hackforth,  Sokrates  hakkında  geniş  bir  literatürün  olduğunu  ancak  bunlardan  Socra-
tes’in  en  sadık  portresini  çizen  ismin  Aeschines  olduğunu  belirtmektedir;  bkz.  R.  Hack-
forth, “Great Thinkers”, The Journal Of The British Institute Of Philosophy, c. VII, S. 31, s. 
259. 
3
 Daniel W. Graham’ın belirttiği üzere Sokrates’in felsefî karakteri hakkında Ksenofon 
az şey söylerken, Aristofanes’de ise bu karaktere yönelik bir şey bulunmamakta, Antisthe-
nes ve Aeschines’de ise felsefî Sokrates’i tam sunamamaktadırlar. Felsefî Sokrates’i karma-
şık, iyi tanımlanmış bir araştırma metoduna ve felsefî bir gündeme sahip olarak anlatan is 
Platon’dur;  bkz.  Daniel  W.  Graham,  “Socrates  and  Plato”,  Phronesis,  c.  37,  S.  2,  s.  142-
143.  

---

Fəlsəfə tarixi  
 
 
- 57 - 
tes’in farklılıklar göstermesi dikkat çekicidir. Erken dönem Platon diyalog-
larının  Sokrates’i  daha  doğru  resmettiğine  dair  bir  eğilim  olduğunun  altını 
çizmekle beraber Platon’un, Sokrates’in yaklaşımını yeniden yarattığını dü-
şünenler de bulunmaktadır.
1
 
Tarihî  Sokrates’in  gerçek  kimliği  hakkındaki  tartışmaların  çözümsüz 
olduğu söylenebilir. Ancak Sokrates’in “ironi”
2
 metodu (Socratic Elenchus) 
genel  olarak  kabul  görmektedir.  Bu  metotla  Sokrates  öncellikle  tartışmaya 
girdiği kişinin iddiasını alır (örneğin p önermesi olarak), tartışmanın sonun-
da bu iddianın doğru olmadığını, karşıt iddianın (değil p önermesi) doğru ol-
duğunu  göstermeye  çalışır.  Ancak  Sokrates’in  genel  olarak  “tek  bildiğim 
şey hiçbir şey bilmediğimdir” düşüncesini belirtip insanları belli bir doğruya 
yönlendirmesi  onun  hem  en  önemli  paradoksu  hem  de  en  büyük  ironisini 
oluşturmaktadır. Sokrates’in neden doğrudan konuşmayıp üstü kapalı ya da 
ironik tarzda konuştuğu önemli bir sorudur. Dahası Sokrates’in tartışmaları-
nı sunan Platon’un bunu diyalog formunda tercih etmesi de ayrı bir olgu o-
lup  tartışma  konusudur.  Bir  tarafta  doğrudan  konuşmayan  Platon  ile  diğer 
tarafta  ironi  yöntemini  seçip  doğrudan  konuşmayan  Sokrates’in  bu  “üstü 
kapalılık”  durumu  bilinçli  bir  tercihi  mi  yansıtmaktadır?  Eğer  bilinçli  bir 
tercihi  yansıtıyorsa,  bunun  nedeni  nedir?  Diğer  taraftan,  Aristofanes,  bam-
başka bir Sokrates portresi çizerken, Ksenofon ise Platon’a yakın bir resim 
sunmaktadır.  O  halde  bunlardan  hangisi  gerçek  Sokrates’i  yansıtmaktadır? 
Sokrates probleminin bu ve benzeri önemli sorularını Strauss’un nasıl yanıt-
                                                 
1
  Graham,  ara  dönem  diyaloglarındaki  Sokrates’in,  Platon’un  sözcülüğünü  yaptığına 
dair yaygın bir kanaat olduğunu belirtip erken dönem diyalogların tarihî Sokrates’i gerçek 
anlamda  yansıttığını  ifade  etmektedir;  bkz.  Graham,  “Socrates  and  Plato”,  s.  141.  Diğer 
taraftan  Gregory  Vlastos  ise  Platon’un  tarihî  Sokrates  metodunu  ve  öğretilerini  erken 
diyaloglarda  yeniden  oluşturduğunu  düşünmektedir;  bkz.  Gregory  Vlastos,  “The  Socratic 
Elenchus”, The Journal Of Philosophy, c. 79, S. 11, s. 711.  
2
 David Wolfsdorf’a göre “ironi” (eirôneia) kelimesi genel olarak “aldatma”, “ikiyüzlü-
lük” gibi anlamlara gelirken, Sokratik ironi ise “gerçeği gizlemek”, “ikiyüzlülük” gibi an-
lamları içerirken “aldatma” anlamına gelmemektedir. İroni kelimesi Latince “yronye” ola-
rak İngilizceye 1502 yılında geçmiş ancak 18. Yüzyılın başlarına kadar “ezoterik” ve teknik 
bir kavram olarak görülmüştür. İroninin sözlü (verbal) ve durumsal (situational) olarak iki 
çeşidi olduğunu belirten Wolfsdorf, Sokrates’in nadiren sözlü ironik olduğunu yani Platon’-
un  Sokrates’ini  samimi  olarak  yansıttığını  iddia  etmektedir;  bkz.  David  Wolfsdorf,  “The 
Irony of Socrates”, The Journal of Aesthetics and Art Criticism, c. 65, S. 2, s. 175-176.  

---