1 uluslararasi azərbaycan felsefe araştirmalari fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi derneğİ elmlər assosiASİyasi

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 58 - 
ladığına değinmek gerekmektedir.  
 
İnceleme: Leo Strauss Açısından Sokrates Problemi  
 
Strauss,  Sokrates’in,  felsefeyi  cennetten  aşağı  indirip  onu  hayat  ve 
davranışlar, iyi ve kötü şeyler üzerine araştırma yapmaya zorlayan ve dola-
yısıyla siyaset felsefesinin kurucusu olarak kabul edildiğini belirtmektedir.
1
 
Sokrates’in  felsefe  tarihindeki  problematik  konumu  fark  edenlerden  biri 
Nietzsche’dir. Strauss, Sokrates probleminin, Nietzsche’nin Putların Alaca-
karanlığı (Twilight of the Idols) adlı eserinde bölüm başlığı olarak yer aldı-
ğına işaret ederek, Sokrates’in aşağı tabakaya ait biri olarak diyalektiği bul-
masıyla üst tabaka Atina gençliğine “akıl” açısından üstün gelmeyi başardı-
ğına vurgu  yaptığını ifade etmektedir. Bunun  yanında, Strauss, Sokrates’in 
aklı  bir  çeşit  “tiran”  olarak  ortaya  attığının  altını  çizmektedir.  Ancak 
Strauss’un vurguladığı husus, Nietzsche’nin Sokrates ve ondan önceki filo-
zofları,  örneğin  Heraklitos’u,  ele  alışındaki  yaklaşımdır.  Strauss’a  göre 
Nietzsche’nin, örneğin Heraklitos’u ele almasının sebebi, onunla hem fikir 
olmasından değildir. Nietzsche, Sokrates ve öncesi filozofların görüşlerinde-
ki  eksik  bir  tarafa  işaret  etmektedir  ki  bu  “tarihsel  anlam”dır.  Dolayısıyla, 
Strauss, Nietzsche’nin, Sokrates problemi üzerine çözümünü, tarihsel anla-
ma sahip Thukydides üzerinden yapmaya çalıştığını ifade etmektedir. Çün-
kü Nietzsche’ye göre Thukydides, gerçekle yüzleşebilmekte ve aklı gerçek-
likte arayıp “idealar”da aramamaktadır.
2
 Hiç kuşkusuz, Strauss’un, Nietzsc-
he’nin, Sokrates ve diğer Antik Yunan filozofları ele alışında modern yakla-
şımın  temellerinden  biri olan  tarihselciliğe  dayandığına  vurgu  yaptığı  göz-
den kaçmamaktadır.  
Strauss’a göre Sokrates problemine dair yapılan tarihselcilik vurgusu, 
Nietzsche’nin  hem  yorumcusu  hem  de  eleştirmeni  olan  Martin  Heideg-
ger’de  de  kendisini  göstermektedir.  Strauss,  Nietzsche’nin  Böyle  Buyurdu 
Zerdüşt (Thus Spoke Zarathustra) adlı eserinde tüm geçmiş felsefelerin za-
                                                 
1
  Leo  Strauss,  Doğal  Hak  ve  Tarih,  çev.  Murat  Erşen-Petek  Onur,  İstanbul:  Say 
yayınları, 2011, s. 147.  
2
 Leo Strauss, “The Problem of Socrates”, Interpretation, c. 22, S. 3, s. 322. 

---

Fəlsəfə tarixi  
 
 
- 59 - 
manda  bir  çeşit  intikamla  ebedî  bir  dönüş  yaptığından  bahsettiğine  değin-
mektedir. Ancak Strauss, Heidegger açısından bir “ebedîlik” kavramı olma-
dığını yine de onun, Nietzsche’nin özellikle Platon eleştirisini önemsediğine 
işaret etmektedir. Çünkü Heidegger açısından, Nietzsche’nin Platon’u tarih-
selci bakış açısıyla eleştirisi, modern düşüncenin başlangıcıdır. Diğer taraf-
tan Strauss, Heidegger’in Nietzsche incelemesinde ise Sokrates’in tamamen 
ortadan  kaybolduğunu  belirtmektedir.  Strauss,  Heidegger’in  Sokrates’i  “en 
saf” olarak gördüğünü ancak en büyük olarak görmediğinin altını çizerken 
onun  bireysel  saflığı  ile  yazmamış  olması  arasında  bir  bağlantı  gördüğünü 
ifade etmektedir.
1
 Strauss’un vurguladığı husus Heidegger’in, tarihin üzerin-
de bir düşünce görmeyip her düşüncenin bulunduğu döneme, kültüre ve hal-
ka  bağlı  olduğudur  ki  bu  da  tarihselci  görüştür.  Sokrates’in,  Heidegger’in 
görüşünde temel yer teşkil etmemesi, onun, modern çağa yönelik eleştirisiy-
le de yakından ilgilidir. Strauss’un ifade ettiği üzere, Heidegger, insanın mo-
dern çağın getirdiği teknoloji sebebiyle bir yozlaşma (degradation) thelike-
siyle  karşı  karşıya  olup  teknolojinin  ise  rasyonalizmin,  rasyonalizmin  ise 
Antik Yunan felsefesinin ürünü olduğunu, bu felsefenin her şeyin insan aklı-
na  açık  yani  bütünün  bilgisinin  bilinebileceğine  dair  görüş  tarafından  des-
teklendiğini düşünmektedir ki bu anlayıştan kurtulmanın ancak ve ancak bu 
rasyonalizmin sınırlarının gösterilmesiyle mümkün olabileceğini savunmak-
tadır.
2
 Nietzsche ve Heidegger’in Antik Yunan ve özelde Sokrates’i yorum-
larken  tarihselci  görüşün  etkisinde  olduklarına  böylece  işaret  eden  Strauss, 
Antik  Yunan  düşüncesinde  “tarihsel  bilinç”  kavramının  olmamasının  onlar 
için  problem  teşkil  ettiğini  söyleyerek  bunun  modern  düşüncede  neden 
                                                 
1
 Strauss, “a.g.m.”, s. 324.  
2
 Leo Strauss, “Existentialism”, Interpretation, c. 22, S. 3, 1995, s. 316-317. Catherine 
Zuckert’ın Strauss’un Heidegger okumasında işaret ettiği üzere, Heidegger, Batı düşüncesi-
nin köklerini sadece Sokrates öncesi filzoflarda aramış, filozof olanlarla olmayanlar arasın-
daki  farka  dikkat  etmediği  gibi  Aristofanes’in  Sokrates  eleştirisine  de  gereken  hassasiyeti 
göstermemiştir.  Platon  felsefesini  sadece  idealar  ekseninde  anlayan  Heidegger’in,  işin 
şiirsel  ve  siyasî  tarafını  göremediğini  düşünen  Strauss,  bu  sebeple  felsefenin  orijinal 
anlamını anlamayarak tarihselci okumadan kurtulamadığını düşünmektedir; bkz; Catherine 
Zuckert,  Postmodern  Platos:  Nietzsche,  Heidegger,  Gadamer,  Strauss,  Derrida, 
Chicago&London: The University of Chicago Press, 1996, s. 164-166.  

---

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 60 - 
Sokrates probleminin olduğunu açıkladığını belirtmektedir.
1
  
Nietzsche’nin  Sokrates  yorumunda  Strauss’un  işaret  ettiği  önemli 
husus,  onun  aklın  simgesi  yapıldığını  çünkü  modern  düşüncede  bulunan 
inanca göre ancak akılla insanoğlunun belli ideallere mesela demokrasi, sos-
yalizm,  liberalizm  gibi,  ulaşabileceğidir.  Fakat  Nietzsche’ye  göre  bu  tarz 
ideallerle, dünyadaki kötülüklerden kurtulabileceğine dair bu inanç aklı yü-
celten bir iyimserlikten başka bir şey değildir.
2
 Strauss, Nietzsche’nin böyle 
bir  iyimserliği  kabul  etmediğini  ve  modernitenin  bir  proje  olarak  amacına 
ulaşmasının  tek  yolunun  modern  insanın  yozlaştırılması  yani  tüm  bağlılık, 
adanmışlık ya da kahramanlıklardan özgür olmasıyla mümkün olabileceğini 
düşündüğünü ifade etmektedir. Strauss, Sokrates’in, bir iyimserlik olan akıl-
cılığı temsil eden şahsiyet olarak insan mutluluğunun, her şeyin bylinebile-
ceğine ve bilgi edinmenin mutlak gerekliliğine bağlanması sebebiyle Nietz-
sche’nin Sokrates’i sadece antik dönemin değil, tarihin bütününün bir girdap 
noktası olarak gördüğünü belirtmektedir. Strauss’a göre Nietzsche’nin göre-
mediği  husus,  bir  iyimserlik  olan  akılcılığın,  insanlık  için  iyi  olanı  amaç 
edindiği ve bunu bütünün bilinebileceğine dair yaptığı varsayıma dayandırıp 
bütün  için  bir  teleolojik  anlayış  için  talep  ettiğidir  ve  bu  anlamda  Strauss, 
Sokrates’in  felsefî  bir  teleoloji  oluşturduğunu  düşünmektedir.  Sokrates’in 
bütünün  bilgisine  ulaşmak  için  insanî  eylemi  felsefenin  merkezî  meselesi 
yaptığını söyleyen Strauss, bu sayede “iyi” ve “kötü” gibi kavramları tartışıp 
                                                 
1
  Burada  şunu  da  belirtmek  gerekir  ki  Strauss,  “tarih”  kavramının,  Antikler  tarafından 
farklı  anlaşılmış  olabileceğini  ifade  etmektedir.  Örnek  olarak  Ksenofon’un  Hellenica  adlı 
eserinin  “sonra”  (thereafter)  ile  başladığını,  eserin  amacına  yönelik  herhangi  bir  şey 
söylenmeyip  bazı  adamların  bir  dizi  eylemlerinden  bahsedildiğini  belirten  Strauss,  eserin 
yine  “sonra”  ile  bittiğine  işaret  etmektedir.  Strauss’a  göre  Ksenofon  için  “tarih”  bir  dizi 
“sonraları” ifade etmektedir; bkz. Strauss, “The Problem of Socrates”, s. 325. 
2
  Strauss’un  işaret  ettiği  üzere  Nietzsche,  yaşamın  kendisinin  en  iyi  ifadesini  Yunan 
trajedisi,  Aşil  (Akhilleus)’in  trajedisi  ile  karşılık  bulduğunu  ancak  bu  trajik  durumun, 
Sokrates’in, bilgiyle her kötülüğün üstesinden gelinebileceğine olan rasyonel iyimserliğiyle 
reddedildiğini  düşünmektedir.  Sokrates  öncesi  filozofların  yalnızca  teori  odaklı  felsefeleri 
artık yoktur. Sokrates ile birlikte iradenin eylemleri ve kararları önem kazanmış ve yeni bir 
siyaset anlayışı ortaya çıkmıştır. Strauss, Nietzsche’nin kendisinin de bir filozofu anlamak 
için onun metafizik iddialarının, ahlakî ve siyasî manalarını anlamak gerektiğini söylediği-
ne işaret etmektedir. Bu sebeple, Strauss, Nietzsche’nin Sokrates’e saldırmasının siyasî ola-
rak anlaşılması gerektiğini iddia etmektedir; bkz. Leo Strauss, Socrates and Aristophanes, 
Chicago: The University of Chicago Press, 1966, s. 6-7. 

---