1 uluslararasi azərbaycan felsefe araştirmalari fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi derneğİ elmlər assosiASİyasi

Fəlsəfə tarixi  
 
 
- 63 - 
alındığında  Strauss,  bunlardan  birinin  Sokrates’in  yeni  tanrılar  getirdiğine 
yönelik olduğunu hatırlatmaktadır.
1
 
Şölen  diyaloğunun  önemli  bir  özelliği  de  Antik  Yunan  döneminde, 
Aristofanes tarafından da gündeme getirilen, şiir ve felsefe arasında yaşanan 
çatışmayı  göz  önüne  sermesidir.  Aristofanes,  ancak  şiirin  hakikî  bilgeliği 
çoğunluğa  aktarabileceğini  ve  felsefenin  şiir  kadar  popüler  olmadığını 
temelde savunarak Sokrates’i  eleştirdiğinin Strauss  tarafından  gösterilmeye 
çalışıldığını  söylememiz  gerekmektedir.  Aristofanes  açısından  Sokrates, 
insanî  yönü  göremeyen,  pratik  bilgelik  ve  basiretten  yoksundur.  Her  şeyi 
mantık açısından görmekte, retorik kabiliyetine güvenmektedir. Şehrin ilâh-
larına da bu güvenle saldırır, gençleri kötü etkiler ancak buna rağmen yargı-
lanmaktan  kurtulamadığını  söyleyen  Aristofanes  için  Sokrates  yalnızca 
ebedî olanla ilgilenip kendisi gibi geçici olanı görmezden gelmiştir. Akıl ile 
tutkular  arasındaki  gerilimin  Sokrates  tarafından  anlaşılmadığını  düşünen 
Aristofanes’in  ikinci  eleştirisi  insanî  duyguların  karmaşıklığından  hareket 
eder. Aristofanes, insanî arzuların göz ardı edilemeyeceğini ve bunların tat-
mini  sırasında  toplumsal  düzeni  bozacak  durumların  ortaya  çıkabilme  ris-
kinden  dolayı  tanrılara  inancın  toplumsal  düzen  için  gerekli  olduğunu  aksi 
halde insanî düzenin devam edemeyeceğini düşünmektedir.
2
 Kısaca Aristo-
fanes’in eleştirilerinin temelinde eros’u görmezden gelen bir felsefe anlayı-
şına  sahip  olan  yani  erotik  olmayan  bir  Sokrates  portresi  vardır.  Strauss, 
Aristofanes’in suçlamalarının temelinde şiirin felsefeden üstün olduğu tezi-
nin yatmakta olduğunu ifade etmektedir.
3
  
                                                 
1
  Leo  Strauss,  On  Plato’s  Symposium,  ed.  Seth  Benardete,  Chicago&London:  The 
University of Chicago Press, 2001, s. 38-39.  
2
  Zuckert,  Postmodern  Platos,  s.  134-135.  Strauss’un  değindiği  üzere  Aristofanes 
adalete  uygun  davranmanın  önemini  ve  şehir  için  iyi  olan  olguları  öğretirken  bunları 
komedi  yöntemini  kullanarak  ortaya  koymuştur.  Strauss’a  göre  Aristofanes,  sadece  gülen 
kalabalığın  değil,  bilgelerin  de  onayını  hedeflemiş,  bir  şair  olarak  şehir  insanlarını  iyi  ve 
asil hâle getirmekle ilgilenmiştir. Bunu yaparken ise kötülüğü gizlemeye çalışmış ve onun 
çekiciliğini  alaya  almıştır.  Dahası,  Strauss’a  göre  Aristofanes,  Sokrates’i  de  gülünç 
göstererek  bir  yerde  onu  korumuştur.  Strauss,  bu  durumun,  Aristofanes’in  Sokrates’in 
düşmanı  olmadığı  hususunu  desteklediğini  ki  bunun  da  Platoncu  Sokrates’in 
Thrasymakhos’a  karşı  adaleti  savunurken  bunu  onun  düşmanı  olmadan  yapmasına 
benzediğini belirtmektedir; bkz. Strauss, Socrates and Aristophanes, s. 5-6.  
3
 Strauss, On Plato’s Symposium, s. 40-41.  

---

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 64 - 
Strauss’un  işaret  ettiği  üzere  Aristofanes’in  çizdiği  bu  Sokrates 
portresine  karşı  Platon  ve  Ksenofon’un  anlattıkları  Sokrates,  taban  tabana 
zıttır.  Strauss,  Platon’un  Sokrates’in  Savunması  (Apology)  adlı  eserinde, 
Aristofanes’in,  Sokrates  için  sofist  ve  doğa  filozofu  tanımlaması  yaptığını 
ancak Sokrates’in doğa felsefesi bilmediğini ve sofistliğe düşman olduğunu 
belirttiğini ifade etmektedir. Ancak Strauss’un işaret ettiği önemli bir husus, 
Aristofanes’in  anlattığı  Sokrates  ile  Platon  ve  Ksenofon’un  anlattığı 
Sokrates  arasındaki  farklılığın  sebebi,  Sokrates’te  zaman  için  de  meydana 
gelen değişimdir. Örneğin, Platon’un, Sokrates’in gençliğinde doğa felsefe-
siyle ilgilenmiş olduğunu söylediğini, Ksenofon’un Sokrates’i anlatırken ise 
onun artık genç ve Aristofanes’in anlattığı gibi olmadığını, doğa felsefesin-
den  kopuşuyla  kendisini  tamamen  “mükemmel  bir  beyefendi  (gentleman) 
nasıl olmalıdır?” sorusuna adadığına değindiğini belirten Strauss, bu ifadele-
re bakıldığında, Aristofanes’in Sokrates’inin diğerleri gibi olmamasının bü-
tünüyle  onun  hatası  olmadığının  görülebileceğini  ifade  etmektedir.
1
  Yani 
genç  ve  olgun  Sokrates  arasında  bir  farklılık  olduğu  aşikârdır.
2
  Ancak  bu 
farklılığa  rağmen  Sokrates’e  yöneltilen  suçlamalar  yerinde  durmaktadır  ki 
bunlar,  Sokrates’in  gençleri  yozlaştırdığı  ve  onun  şehrin  tanrılarını  inkâr 
edip yasalara karşı geldiğidir. Strauss’a göre bu suçlamanın altyapısı Aristo-
fanes’in, Kuşlar (Birds) diyaloğunda oluşturulmuştur. Bu diyalogda Aristo-
fanes, özellikle aile ve şehir arasındaki zıtlığa dikkat çekmektedir. Aileyi bir 
arada tutan eros olup bunun en güzel örneği ebeveynlerin çocuklarını savaşa 
gönderdiklerinde  yaşadıkları  acıdan anlaşılabilir.  Eros kaynaklı olan bu  acı 
doğal  bir  durumdur  ve  annelerin  aynı  bağlılığı  şehre  göstermedikleri  görü-
lür.  Burada  dikkat  çekilen  husus,  ailenin  doğal,  şehrin  ise  uzlaşıma  dayalı 
yani  doğal  olmayan bir  olgu olduğudur. Ancak ailenin  şehir için bir model 
olarak  kullanılması  gerektiğinin  iddia  edilebileceğini  belirten  Strauss, 
                                                 
1
 Strauss, “The Origins of Political Science…”, s. 139-140.  
2
  Strauss’a  göre  genç  Sokrates  henüz  sadece  filozoftur,  olgun  Sokrates  ise  siyaset 
filozofudur.  Platon’un  diyaloglarından  Phaedo’da  genç  Sokrates’i  gördüğümüzü  belirten 
Strauss, Parmanides diyaloğunda ise olgun ve “idealar”a dönmüş Platoncu bir Sokrates ile 
karşılaştığımızı  ifade  etmektedir.  Bunun  yanında  genç  Sokrates’e  dair  tek  sunumun 
Aristofanes’in  Bulutlar  adlı  eseri  olduğunu  da  eklemektedir;  bkz.  Strauss,  Sokrates  and 
Aristophanes, s. 4. 

---