1 uluslararasi azərbaycan felsefe araştirmalari fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi derneğİ elmlər assosiASİyasi

Fəlsəfə tarixi  
 
 
- 67 - 
karşılık  ensest  ilişkinin yasak olması  ailenin  kendisini  aşkınlaştırarak şehre 
katılmasını sağlayan bir husustur. Bununla birlikte bu yasak ise ancak tanrı-
lara gönderme yapılan bir uzlaşımla ve sert bir şekilde sağlanabilir.
1
  
Strauss’un  belirttiği  üzere  şehrin  tanrıları  yerine  başka  tanrılar  getir-
mekle  suçlanan  Sokrates,  Aristofanes’e  göre  doğayı  ve  retoriği  öğretmesi 
sebebiyle cezası  infaz edilmiştir. Çünkü Aristofanes’e  göre Sokrates’in öğ-
rettiği felsefedir ve felsefenin halk nazarında bir gücü yani siyasî gücü yok-
tur.
2
 Ancak şiirin böyle bir gücü olduğunu ve hakikî şeylerin bilgisini öğret-
tiğini  düşünen  Aristofanes,  şiirin  kendi  başına  yeterli  ancak  felsefenin  ise 
kendi  öz  bilgisinden  yoksun  olduğunu  ve  çoğunluğu  ikna  edemediğini  dü-
şünmektedir. Felsefenin  çoğunluğa hitap edememesinin, onun siyasî olanla 
ilgilenmek zorunda olduğu ve bu sayede bütünün bilgisinin elde edilebilece-
ğinin önemine işaret eden Strauss, bunun, ilk defa Sokrates tarafından anla-
şıldığını  belirtmektedir  ki  bu  da  özellikle  Ksenofon  ve  Platon  aracılığıyla 
bildiğimiz  Sokrates’tir.
3
  Strauss’a  göre  bir  tarihçi  rolüyle  anlatım  yapan 
Ksenofon’un, tarz olarak hep iyi özelliklerden bahsetmesi, hep iyi olanı ön 
plana  çıkarması  onun  karakteristik  özelliğidir.  Strauss’un  altını  çizdiği  hu-
sus, Ksenofon’un tarzının kibar ve sabırlı iken Aristofanes’in tarzının ise ki-
barlıktan ve sabırdan  yoksun  olduğudur. Dahası, Ksenofon, Sokrates’in  şe-
hirle  nasıl  bir  uyum  içinde  olduğunu  ve  siyasî  hayatın  mükemmelliği  için 
nasıl katkıda bulunduğunu göstermeye çalışmıştır.
4
  
Strauss’a göre Ksenofon’un Memorabilia adlı eseri Sokrates’in gerçek 
etkinliğini  gösteren  bir  eserdir.  Strauss,  bu  eserde,  Sokrates’in  yalnızca  in-
sanî  şeylerle ilgilenen değil,  aynı  zamanda bütünün  bilgisiyle de ilgilenen, 
                                                 
1
 Strauss, “a.g.m”, s. 152-5.  
2
  Strauss’a  göre  Aristofanes’in  siyasî  duruşu  Nietzsche’ninkinin  habercisidir.  Şöyle  ki 
Aristofanes henüz  siyaset  filozofu olmayan genç  Sokrates’i sunarken,  Nietzsche  Platoncu 
Sokrates’e  doğrudan  saldırmaktadır.  Nietzsche’nin  Müziğin  Ruhundan  Tragedyanın 
Doğuşu  (The  Birth  of  Tragedy  Out  of  the  Spirit  of  Music)  adlı  eserinde  Aristofanes’in 
komedisi  ile  ilgili  neredeyse  suskun  olduğuna  işaret  eden  Strauss,  bunun  yanında 
Aristofanes’in eleştirisini Platoncu Sokrates için kullandığını belirtmektedir. Strauss’a göre 
Nietzsche, adaleti ya da dindarlığı eleştiren Sokrates’e karşı çıkan Aristofanes’in, adaleti ya 
da dindarlığı savunacak Sokrates’e de aynı temelde saldırabileceğini ima etmektedir; bkz. 
Strauss, Socrates and Aristophanes, s. 8. 
3
 Strauss, “The Origins of Political Science…”, s. 157-158. 
4
 Strauss, “a.g.m”, s. 160-161. 

---

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 68 - 
insanî  olanı  bütün  için  ancak  bir  ipucu  olarak  kullanan  bir  karakter  olarak 
çizildiğine  değinmektedir.  Strauss’un  dikkat  çektiği  noktalardan  biri  ise 
Ksenofon’un,  Sokrates’in  felsefî  anlayışında  hem  bir  ölçülülüğün  hem  de 
erdeme verdiği  değere işaret  ettiğidir ki felsefî hakikatleri  araştıran Sokra-
tes’in bir yandan da doğru olmayan ancak toplum için faydalı olan kanaatle-
rin  gerekliliğine  de  değindiğidir.
1
  Strauss’a  göre  Ksenofon’un  Sokrates’in 
felsefî araştırmaya yatkın olanları felsefeye, yatkın olmayanları ise genel ka-
bul gören kanaatlere yönlendirdiğine yönelik tespitinin, Sokrates’in toplum-
sal  düzene  saygısını  ve  gençleri  yozlaştırmadığını  göstermeye  çalışması 
bakımından önemlidir. Dahası, Strauss, Ksenofon’un Sokrates’inin hakikate 
yönelik  konuşmalarını  sadece  “iyi”  arkadaşlarla  yaptığını  belirtmektedir.
2
 
Ksenofon’un Sokrates’inin insanî olguları tartışırken “… nedir?” sorularıyla 
tartıştığı  ve  Memorabilia’da,  Alkibiades’in,  Perikles’e  “Yasa  nedir?”  diye 
sorması Strauss açısından önemlidir. Çünkü Strauss’a göre Ksenofon burada 
“Yasa nedir?” tartışmasına okuyucuyu hazırlamakta, eğer biri yasayı bilmi-
yorsa, yasaya bağlı olamayacağını dahası yasanın rejime bağlı bir olgu oldu-
ğunu  göstermeye  çalıştığını  belirtmektedir.
3
  Strauss,  Ksenofon’un,  Sokra-
tes’in iyi biri olduğunu göstermeye çalışarak ölümü hak edecek bir suç isle-
mediğini  kanıtlamaya  çalıştığına  da  işaret  ederken,  aslında  net  bir  şekilde 
yasanın ne olduğunu tartışmaya açmış olduğunu düşünmektedir.
4
  
Strauss,  Ksenofon’un anlattıklarında, gençleri  yozlaştırma suçlaması-
nın değil ama Sokrates’e yönelik dinsizlik suçlamasının çok daha ciddi ol-
duğuna işaret etmektedir. Strauss, Sokrates’in gençleri yozlaştırdığına yöne-
lik suçlamanın pek itibar görmemesine karşın Sokrates’in şehrin tanrılarına 
yönelik  inancında  samimi  olmadığının  düşünüldüğünü  ve  Ksenofon’un  da 
Sokrates’in dindar olduğunu göstermeye çalıştığını ifade etmektedir. Ancak, 
                                                 
1
 Strauss, “a.g.m”, s. 163-164. 
2
 Strauss, City and Man, s. 53-54.  
3
 Strauss, Xenophon’s Socrates, s. 15. 
4
  Strauss,  a.g.e,  s.  17.  Strauss,  Ksenofon’un  Memorabilia  adlı  eserinde  de  Sokrates’in 
Atina  demokrasisinde  yasalar ve  siyasî düzen üzerine  eleştirilerine  değindiğini  ve  bunları 
reddedemediğini  çünkü  Sokrates’in  muhalif  bir  duruşta  olduğunun  bilinmekte  olduğunu 
belirtmektedir.  Bunun  yanında  Ksenofon,  “Yasa  nedir?”  sorusunu  Sokrates’e  değil,  genç 
Alcibiades’e sordurmuştur; bkz. Strauss, “The Origins of Political Science…”, s. 166-167. 

---