1 uluslararasi azərbaycan felsefe araştirmalari fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi derneğİ elmlər assosiASİyasi

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 74 - 
Platon’a  gelindiğinde  ise  Sokrates  problemi  biraz  daha  karmaşık  bir 
hal  almaktadır.  Strauss’a  göre  Platon’un  diyalog  formunu  tercih  etmesinin 
de özel bir anlamı vardır. Aristofanes’in iddia ettiği üzere felsefe, genele hi-
tap edememektedir ve bu Platon tarafından, Strauss’a göre üstü kapalı ola-
rak  kabul  görmektedir.  Genele  hitap  eden  retorik  ve  şiirdir.  Strauss’a  göre 
özellikle  Politeia  eserinde Sokrates’le tartışamaya giren Thrasymakhos, re-
toriği ve şehrin kanaatlerini temsil etmektedir. Dahası, Platon, tasarladığı en 
iyi  şehirde  çoğunluk  için  retoriği  de  hesaba  katması  gerektiğinden,  Sokra-
tes’in metodu ile Thrasymachus’un metodunun bir arada olması gerektiğini 
düşünmüştür.  Ancak,  Strauss’a  göre  bu  birlikteliğin  olması  gerektiğini 
Platon’da  gören,  yalnızca  İslam  filozofu  Fârâbî’dir.  Platon  diyaloglarında, 
Strauss’un dikkat çektiği husus, Platon’un doğrudan konuşmadığı ve Yasa-
lar  eseri dışında hepsinde Sokrates’i  konuşturduğudur. Strauss’a  göre Sok-
rates’i  konuşturan  ancak  kendisi  konuşmayan  Platon,  onun  düşüncelerine 
kısmen veya tamamıyla katılmaktadır. Ksenofon gibi Sokrates’in insanî me-
selelere ilgi duyduğunu diyaloglarda bir şekilde göstermeye çalışmaktadır. 
Strauss’un Sokrates üzerine Antik Yunan’da ele aldığı kaynaklara da-
yalı olarak sunduğu, birbirine zıt olan Aristofanes’in Sokrates’i  ile Kseno-
fon’un ve Platon’un Sokrates’inden hangisi gerçek Sokrates’i  yansıtmakta-
dır?  Strauss’un  açıklamalarına  baktığımızda,  aslında  bir  tarafın  sunduğu 
Sokrates’in tamamıyla yanlış olmadığı, her iki tarafın da Sokrates’in kimli-
ğine yönelik doğru tespitlerde bulunmuş oldukları sonucunu çıkarmaktayız. 
Mesela  Aristofanes’in  Sokrates’in  insanî  meselelerle  ilgilenmediği  iddiası-
nın daha çok genç Sokrates için geçerli olduğunu ve bunun Ksenofon tara-
fından  doğrulandığı  dikkat  çekici  bir  husustur.  Yani  genç  ve  olgun  Sokra-
tes’in  ilgileri  ve  belki  de  düşünceleri  arasında  farklılıklar  bulunduğudur  ki 
bu  beklenebilecek  bir  durumdur.  Diğer  taraftan,  Sokrates’in  bir  değişim 
geçirdiği  hesaba  katılırsa,  insanî  meselelerle  ilgilenmediği  iddia  edilen  an-
cak daha sonra şehrin yasalarına karşı geldiği ve gençleri yozlaştırdığı söy-
lenen  Sokrates,  neden  yaşlılığında  ölüm  cezasına  çarptırılmıştır?  Genç  ve 
olgun  Sokrates  arasında  görülen  farklılıklar,  Sokrates’in  kimliğine  yönelik 
anlatımları  farklı  hale  getirmesi  beklenebilir.  Strauss’un  belirtiği  üzere,  bu 
durumda  Aristofanes’in,  tamamıyla  hatalı  olduğunu  söyleyemeyebiliriz. 

---

Fəlsəfə tarixi  
 
 
- 75 - 
Ancak  hem  insanî  meselelerle  ilgilenmediğini  iddia  edip  hem  de  günlük 
hayata  yönelik  suçlamalarda  bulunmak  bize  göre  çelişkili  gözükmektedir. 
Diğer taraftan, Strauss’un belirttiği üzere, özellikle siyaset felsefesinin kuru-
cusu olan ve insanî meselelerle ilgilendiğini iddia eden Platon, neden siyasî 
bir  eser  olan  Yasalar’da  Sokrates’i  anmamıştır?  Bu  sorular  özellikle 
Strauss’un  incelemelerini  takip  ettiğimizde  aydınlığa  kavuşturulması  gere-
ken  meselelerdir.  Antik  Yunan’daki  tartışmaların  özellikle  şiir  ve  felsefe 
arasında oldukça şiddetli olduğunu hatırlatmamız gerekir ki Platon bile ço-
ğunluğa hitap eden retoriği ve şiiri tamamıyla  yadsıyamamaktadır.
1
  Şiir  ve 
felsefe  arasındaki  bu  gerilimin  merkezinde  kalan  figürün  Sokrates  olduğu 
görülmektedir. 
Strauss’un, Sokrates problemini hem Antik Yunan’daki  yönüyle hem 
de  özellikle  Nietzsche  ve  Heidegger  gibi  modern  düşünürlerle  ele  alması, 
Sokrates  probleminin  devam  eden  yönünü  göstermesi  bakımından  önemli-
dir.  Strauss’a  göre  Heidegger’in  aksine  Nietzsche  konunun  önemini  anla-
mıştır. Özellikle tarihselciliğin bir çıkmazını bize göstermesi bakımında da 
konu önem arz etmektedir. Çünkü Sokrates’in sorduğu sorular tüm zamanlar 
için  geçerli  gözükmektedir.  Sokrates’in  kendisinin  yazılı  bir  eser  bırakma-
ması,  onun  öğretisinin  gerçekte  ne  olduğu  tartışmasının  belki  de  hiçbir  za-
man  bitmeyeceğini  bize  göstermeye  yeterlidir.  Bu  sebeple,  Hachforth’un 
dediği üzere, her zaman bir Sokrates probleminin olduğunu ve olacağı husu-
su  haklı  gözükmektedir.  Dolayısıyla  herkesin  kendisine  göre  bir  Sokra-
tes’inin olduğu ve olacağı bu farklı anlayışlardan ortaya koymaya çalıştığı-
mız Strauss’un Sokrates’i hem tarihî hem de felsefî bir problemdir. Felsefî 
problem olarak Sokrates ele alındığında, onun insanî olana ilgisi ve bunu en 
yakın  inceleyen felsefe dalının  siyaset  felsefesi  olduğu dikkate alındığında, 
bize göre Sokrates problemi Strauss  için aynı  zamanda bir siyaset  felsefesi 
problemidir. Her dönem için geçerli olabilecek soruları seslendiren bu siya-
set  problemi,  Strauss  açısından,  tarihselci  görüş  için  bir  nevi  “kara  delik” 
olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.  
                                                 
1
  Şiirin  Antik  Yunan  toplumundaki  işlevine  ve  önemine  dair  Platon’un  farklı 
yaklaşımlarına  dair  tartışma  için;  bkz.  Eric  Alfred  Havelock,  Platon,  çev.  Adem  Beyaz, 
İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2015, s. 58-59.  

---

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 76 - 
 
 
Kaynakça 
ARISTOPHANES, “Clouds”, The Trials of Socrates: Six Classic 
Texts, ed. C.D.C. Reeve, Indianapolis&Cambridge: Hackett Publishing 
Company, Inc., 2002. 
DORION, Louis-André, “The Rise and Fall of the Socratic Problem”, 
The Cambridge Companion to Socrates, ed. Donald R. Morrison, New 
York: Cambridge University Press, 2011, s. 1-23. 
HACKFORTH, R., “Great Thinkers. (I) Socrates”, The Journal Of 
The British Institute Of Philosophy, c. VII, S. 31, s. 259-272. 
GRAHAM, Daniel W., “Socrates and Plato”, Phronesis, c. 37, S. 2, s. 
141-165. 
HAVELOCK, Eric Alfred, Platon, çev. Adem Beyaz, İstanbul: Pinhan 
Yayıncılık, 2015. 
HEGEL, G. W. F., The Phenomenology of Spirit, çev. A.V. Miller, 
New York: Oxford University Press, 1977. 
STRAUSS, Leo, Doğal Hak ve Tarih, çev. Murat Erşen-Petek Onur, 
İstanbul: Say yayınları, 2011.  
-------------------, “The Problem of Socrates”, Interpretation, c. 22, S. 
3, s. 321-338. 
-------------------, “Existentialism”, Interpretation, c. 22, S. 3, 1995, s. 
303-320. 
-------------------, Socrates and Aristophanes, Chicago: The University 
of Chicago Press, 1966. 
-------------------, “The Origins of Political Science and the Problem of 
Socrates”, Interpretation, c. 23, S. 2, 1996, s. 127-207. 
-------------------, Xenophon’s Socrates, Ithaca&London: Cornell 
University Press, 1972. 
-------------------, On Plato’s Symposium, ed. Seth Benardete, 
Chicago&London: The University of Chicago Press, 2001. 

---