1 uluslararasi azərbaycan felsefe araştirmalari fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi derneğİ elmlər assosiASİyasi

Aristotel – 2400  
 
 
- 9 - 
nıtı anlamak elbette kolay olmayacaktır. Zaten Aristoteles’in kendisi de bu-
nun kolay olmadığını biliyor ve varlığın doğasının ne olduğuna ilişkin soru-
nun ezeli-ebedi bir soru olduğunu söylüyordu. Bu tarihsel bilinç ve kavrayış 
ışığında burada  ele  alınıp  yanıtı  aranacak soru, zor olsa da, ‘varlık nedir?’ 
sorusudur. Ayrıca, Aristotelesçi bir kavrayış içinden düşündüğümüzde, böy-
le bir soru sormak son derece doğal ve akılsaldır. 
Metafizik Zeta’da Aristoteles şöyle der: ‘Var olan nedir?’ sorusu (what 
is it that it is, to on) varlık nedir? (ousia; What is being?, töz) sorusunun ay-
nıdır. Şimdi bu noktada bazı kavramsal açıklamalar vermek yerinde olacak-
tır.  ‘On’  geniş  anlamda  var  olan  herşeyi  ifade  eder;  aynı  ‘to  me  on’nun 
olmayanı ifade ettiği gibi. Dar anlamda ise, o, gerçekten var olanı (to ontos 
on),  değişmeyen-yok  olmayan  ve  sonsuz  olan  şeyi  ifade  eder  ve  o, 
gignomenon’un,  yani  değişenin,  ortadan  kalkanın  karşıtı  olarak  kullanılır. 
Bu  bakış  açısı,  Parmenides,  Platon  ve  Atomcular  arasındaki  tartışmada 
önemli bir yere sahiptir. Şimdi; ousia terimine bakacak olursak o, aynı fiil-
den türetilen isimdir ve genel olarak daha soyut anlamda varlığa gönderim-
de  bulunur;  yani  birşeyin  varlığınının  ne  olduğunu;  birşeyin  ne  olduğunu 
ifade eder. Aristoteles’teki anlamına dönecek olursak, ousia; 
I)  Asıl  anlamda  tözü,  bireysel  insan  veya  atı,  yani  Kategoriler’deki 
bireysel varlıkları ifade eder. Ve bu anlamda töz, herşeyin kendisine yüklen-
diği ama kendisinin hiçbir şeye yüklenmediği şeyi, 
2) Kategoriler’deki ikincil tözleri; yani bireylerin ait oldukları cinsler 
ve türler tarafından temsil edilen ve özü (essence) veya tanımlanabilir formu 
ifade ederler.
1
 
Burada sorulacak sorulardan biri de Aristoteles’in töz konusunda fikri-
ni değiştirip değiştirmediği veya tutumunun tutarsız olup olmadığı olacaktır. 
Ben, Aristoteles’in  töz/var olan üzerine olan araştırmalarının onun ne kafa 
karışıklığı ile ve ne de tutum değişikliğiyle ilgili olmadığını düşünenlerde-
nim.  Tam  aksine,  Aristoteles’in  varmış  olduğu  sonuçlar  doğal  ve  mantık-
lıdır.Burada birbirinden ayrı iki soru vardır ve daha baştan sorulması gerekir 
ki onlar: 
                                                 
1
Ben burada, çalışma boyunca; ousia teriminin karşılığı olarak tözü kullanacağım. 

---

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2 
 
 
- 10 - 
1) Tözden neyi kastediyorsunuz? 
2) Hangi nedenle, kabul ettiğiniz o şeyi töz olarak kabul ediyorsunuz? 
Aristoteles’in birinci soruya verdiği yanıt şudur: tözler, gördüğüm, do-
kunduğum ve algıladığım somut bireysel şeylerdir. Onun ikinci soruya yanı-
tı  ise  temelde  epistemolojik  kaygıları  ifade  eder.  Çünkü  somut  bireysel 
şeyler, somut bireysel şeyler olarak bilimsel ve felsefi araştırmanın konusu 
olamazlar. Antik felsefede neredeyse tereddütsüz bir biçimde hakikat olarak 
kabul edilen bu anlayış Aristoteles’in sağında ve solunda varlıklarını sürdü-
rüyordu.  Ayrıca  ve  şimdi  olmadığı  gibi,  Aristoteles’in  zamanında  da  ma-
teryalizm ölü değildi. Platon’un varlık anlayışı Aristoteles tarafından bence 
hiçbir biçimde kabul görmedi. O gerçekliğin bireysel şeylerin dışında araştı-
rılması gereğine hiçbir biçimde inanmadı. Eğer sırf Akademi’de 20 yıl kaldı 
diye, Aristoteles illa da Platoncu kabul edilecekse şu söylenebilir: Aristote-
les formların aşkın  olarak var olduğuna inanmayan bir Platoncudur.  Böyle 
bir  Platonculuk  da  benim  açımdan  sorun  teşkil  etmez.  Aşkın  ve  maddi 
olmayan varlık öğretisi bizlerin ilgisini çekebilir; buna hayret edebiliriz ama 
bu  onu  doğru  kabul  ettiğimiz  anlamına  gelmez.  Nitekim  bazı  efsaneler  de 
bizde büyük bir hayret, ilgi ve merak uyandırabilmektedir. Aristoteles’i de 
bu hayretinden dolayı suçlamak sanırım makul olmayacaktır. 
Aristoteles için formun veya özün var olandan ayrılığı zihinsel bir et-
kinliktir;  bu  ayrılık  doğanın  kendisinde  yoktur.  Ancak  burada  da  dikkatli 
olmak gerekir. Çünkü Aristoteles için form veya öz doğada karşılığı  olma-
yan yalnızca mantıksal bir soyutlama değildir. Bireysel olanın özü, spesifik 
formu değişmeyen, maddi olmayan ama var olandır ki o doğanın kendinde 
varlığını gösterir, aşkın bir dünyada değil. Varlığın bu var olma tarzını anla-
ma çabası ise, başka bir soruşturmanın konusu olmak durumundadır. Başka 
bir soruşturmanın ne olabileceği hakkında bir ipucu Metazfizik’ten verylebi-
lir:  “töz  (ousia)  bir  bakıma  maddedir,  bir  bakıma  da  formdur  ki  o  da 
energeia’dır.” (morphe kai energeia) (Met.,1043a27-28). 
Aristoteles  için  ‘birşeyin  ne  olduğunu’  sorma,  o  şeyin  kendine  özgü 
bireysel  var  oluşunun  ne  olduğunu  sormaktır;  yani  onun  tözünün  (ousia, 
substance)  ne  olduğunu  sormaktır.Ancak  Aryeh  Kosman’ın  da  ifade  ettiği 
gibi, tözün ne olduğunu anlamak için de  energeia kavramına /terimine ge-

---

Aristotel – 2400  
 
 
- 11 - 
reksinim vardır.
1
 Şimdiye kadar energeia terimi ‘gerçeklik’, ‘bilfiil’, ‘etkin-
lik’  gibi  terimler  aracılığyla  Türkçeye  çevrildi.  İngilizceye  ise,  ‘actuality’, 
‘complete reality’ ve bazı zaman da ‘perfection’ ve ‘activity’olarak  çevril-
mektedir.  Bu  çevirilerin  bizim  tözün  ne  olduğuna  ilişkin  kavrayışımızı  ay-
dınlatmaktan çok bizzat onu engellediği söylenebilir. Çünkü Aristoteles tö-
zü,  ölü/durgun  bir  var  olma  durumu/biçimi  olarak  anlamaz.  Töz;  dinamik, 
etkin  birşeydir.  Başka  bir  ifadeyle  töz,  etkin  bir  şey  olarak  her  ne  ise  o 
olandır.
2
 
Tözün  bu  yeni  ve  radikal  kavranışı  Aristoteles’in  düşüncesinde  çok 
önemli  bir  yere  sahip  olan  bazı  kavramları  kökten  değişikliğe  uğratır.  O 
kavramların  başında  ise,  hareket,  bilinç,  öz,  canlılık,  eylem  ve  tanrı  gelir.
3
 
Umulur  ki,  Aristoteles’in  bu  yeni  töz  anlayışı  fizikten  ahlaka  kadar,  başka 
bir  ifadeyle,  yerde  olanlardan  gökte  olanlara  kadar  birçok  şeyi  yeniden 
anlama ve bilme arzusuna vesile olur. 
 
Varlığı  Varlık  Olmak  Bakımından  Ele  Alan  Tek  Bir  Bilimin 
Olup Olmadığı Üzerine Bazı Tartışmalar
 
 
Bu  giriş  niteliğindeki  cümlelerden  sonar,  varlığı  varlık  olmak  bakı-
mından ele alan tek bir bilimin olup olmadığı sorusu üzerinde durmak yerin-
de olacak sanırım. Metafizik’in Gamma (4.kitap) kitabının ilk cümlesi şudur: 
‘Varlığı varlık olmak bakımından inceleyen bir bilim vardır.’ (to on he on; 
Being qua Being). Loeb çevirisinde varlık teriminin ilk harfi büyük yazılır.
4
 
Bunun  Grekçeye  gidilerek  onaylanacak  ya  da  reddedilecek  bir  temeli  yok-
tur.  Bununla  birlikte,  felsefi  bakımdan  hiç  kuşkusuz  anlamlıdır.  Aristote-
les’e göre, her bir bilim diğerinden bağımsız kendi ilkelerine (archai) sahip-
tir ve yine her bir bilim böyle olması bağlamında kendisine konu olarak var-
                                                 
1
Aryeh Kosman,  The Activity of Being, (Massachussetts: Harvard University Press, 2013), 
1-37. 
2
  Hatice  Nur  Beyaz-Erkızan,  Aristoteles  Yazıları:  Metafizik  ya  da  “İlk  Felsefe”  Üzerine, 
(Bursa: Sentez Yayınları, 2012), 11-107. 
3
 Kosman, Activity of Being, 1-2.  
4
Aristotle,  Metaphysics  I-X,  Loeb  Classical  Library  271.  (Massachussetts:  Harvard 
University Press, 1980), 147.  

---