Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2
- 74 -
Platon’a gelindiğinde ise Sokrates problemi biraz daha karmaşık bir
hal almaktadır. Strauss’a göre Platon’un diyalog formunu tercih etmesinin
de özel bir anlamı vardır. Aristofanes’in iddia ettiği üzere felsefe, genele hi-
tap edememektedir ve bu Platon tarafından, Strauss’a göre üstü kapalı ola-
rak kabul görmektedir. Genele hitap eden retorik ve şiirdir. Strauss’a göre
özellikle Politeia eserinde Sokrates’le tartışamaya giren Thrasymakhos, re-
toriği ve şehrin kanaatlerini temsil etmektedir. Dahası, Platon, tasarladığı en
iyi şehirde çoğunluk için retoriği de hesaba katması gerektiğinden, Sokra-
tes’in metodu ile Thrasymachus’un metodunun bir arada olması gerektiğini
düşünmüştür. Ancak, Strauss’a göre bu birlikteliğin olması gerektiğini
Platon’da gören, yalnızca İslam filozofu Fârâbî’dir. Platon diyaloglarında,
Strauss’un dikkat çektiği husus, Platon’un doğrudan konuşmadığı ve Yasa-
lar eseri dışında hepsinde Sokrates’i konuşturduğudur. Strauss’a göre Sok-
rates’i konuşturan ancak kendisi konuşmayan Platon, onun düşüncelerine
kısmen veya tamamıyla katılmaktadır. Ksenofon gibi Sokrates’in insanî me-
selelere ilgi duyduğunu diyaloglarda bir şekilde göstermeye çalışmaktadır.
Strauss’un Sokrates üzerine Antik Yunan’da ele aldığı kaynaklara da-
yalı olarak sunduğu, birbirine zıt olan Aristofanes’in Sokrates’i ile Kseno-
fon’un ve Platon’un Sokrates’inden hangisi gerçek Sokrates’i yansıtmakta-
dır? Strauss’un açıklamalarına baktığımızda, aslında bir tarafın sunduğu
Sokrates’in tamamıyla yanlış olmadığı, her iki tarafın da Sokrates’in kimli-
ğine yönelik doğru tespitlerde bulunmuş oldukları sonucunu çıkarmaktayız.
Mesela Aristofanes’in Sokrates’in insanî meselelerle ilgilenmediği iddiası-
nın daha çok genç Sokrates için geçerli olduğunu ve bunun Ksenofon tara-
fından doğrulandığı dikkat çekici bir husustur. Yani genç ve olgun Sokra-
tes’in ilgileri ve belki de düşünceleri arasında farklılıklar bulunduğudur ki
bu beklenebilecek bir durumdur. Diğer taraftan, Sokrates’in bir değişim
geçirdiği hesaba katılırsa, insanî meselelerle ilgilenmediği iddia edilen an-
cak daha sonra şehrin yasalarına karşı geldiği ve gençleri yozlaştırdığı söy-
lenen Sokrates, neden yaşlılığında ölüm cezasına çarptırılmıştır? Genç ve
olgun Sokrates arasında görülen farklılıklar, Sokrates’in kimliğine yönelik
anlatımları farklı hale getirmesi beklenebilir. Strauss’un belirtiği üzere, bu
durumda Aristofanes’in, tamamıyla hatalı olduğunu söyleyemeyebiliriz.
Fəlsəfə tarixi
- 75 -
Ancak hem insanî meselelerle ilgilenmediğini iddia edip hem de günlük
hayata yönelik suçlamalarda bulunmak bize göre çelişkili gözükmektedir.
Diğer taraftan, Strauss’un belirttiği üzere, özellikle siyaset felsefesinin kuru-
cusu olan ve insanî meselelerle ilgilendiğini iddia eden Platon, neden siyasî
bir eser olan Yasalar’da Sokrates’i anmamıştır? Bu sorular özellikle
Strauss’un incelemelerini takip ettiğimizde aydınlığa kavuşturulması gere-
ken meselelerdir. Antik Yunan’daki tartışmaların özellikle şiir ve felsefe
arasında oldukça şiddetli olduğunu hatırlatmamız gerekir ki Platon bile ço-
ğunluğa hitap eden retoriği ve şiiri tamamıyla yadsıyamamaktadır.
1
Şiir ve
felsefe arasındaki bu gerilimin merkezinde kalan figürün Sokrates olduğu
görülmektedir.
Strauss’un, Sokrates problemini hem Antik Yunan’daki yönüyle hem
de özellikle Nietzsche ve Heidegger gibi modern düşünürlerle ele alması,
Sokrates probleminin devam eden yönünü göstermesi bakımından önemli-
dir. Strauss’a göre Heidegger’in aksine Nietzsche konunun önemini anla-
mıştır. Özellikle tarihselciliğin bir çıkmazını bize göstermesi bakımında da
konu önem arz etmektedir. Çünkü Sokrates’in sorduğu sorular tüm zamanlar
için geçerli gözükmektedir. Sokrates’in kendisinin yazılı bir eser bırakma-
ması, onun öğretisinin gerçekte ne olduğu tartışmasının belki de hiçbir za-
man bitmeyeceğini bize göstermeye yeterlidir. Bu sebeple, Hachforth’un
dediği üzere, her zaman bir Sokrates probleminin olduğunu ve olacağı husu-
su haklı gözükmektedir. Dolayısıyla herkesin kendisine göre bir Sokra-
tes’inin olduğu ve olacağı bu farklı anlayışlardan ortaya koymaya çalıştığı-
mız Strauss’un Sokrates’i hem tarihî hem de felsefî bir problemdir. Felsefî
problem olarak Sokrates ele alındığında, onun insanî olana ilgisi ve bunu en
yakın inceleyen felsefe dalının siyaset felsefesi olduğu dikkate alındığında,
bize göre Sokrates problemi Strauss için aynı zamanda bir siyaset felsefesi
problemidir. Her dönem için geçerli olabilecek soruları seslendiren bu siya-
set problemi, Strauss açısından, tarihselci görüş için bir nevi “kara delik”
olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
1
Şiirin Antik Yunan toplumundaki işlevine ve önemine dair Platon’un farklı
yaklaşımlarına dair tartışma için; bkz. Eric Alfred Havelock, Platon, çev. Adem Beyaz,
İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2015, s. 58-59.
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2016, № 2
- 76 -
Kaynakça
ARISTOPHANES, “Clouds”, The Trials of Socrates: Six Classic
Texts, ed. C.D.C. Reeve, Indianapolis&Cambridge: Hackett Publishing
Company, Inc., 2002.
DORION, Louis-André, “The Rise and Fall of the Socratic Problem”,
The Cambridge Companion to Socrates, ed. Donald R. Morrison, New
York: Cambridge University Press, 2011, s. 1-23.
HACKFORTH, R., “Great Thinkers. (I) Socrates”, The Journal Of
The British Institute Of Philosophy, c. VII, S. 31, s. 259-272.
GRAHAM, Daniel W., “Socrates and Plato”, Phronesis, c. 37, S. 2, s.
141-165.
HAVELOCK, Eric Alfred, Platon, çev. Adem Beyaz, İstanbul: Pinhan
Yayıncılık, 2015.
HEGEL, G. W. F., The Phenomenology of Spirit, çev. A.V. Miller,
New York: Oxford University Press, 1977.
STRAUSS, Leo, Doğal Hak ve Tarih, çev. Murat Erşen-Petek Onur,
İstanbul: Say yayınları, 2011.
-------------------, “The Problem of Socrates”, Interpretation, c. 22, S.
3, s. 321-338.
-------------------, “Existentialism”, Interpretation, c. 22, S. 3, 1995, s.
303-320.
-------------------, Socrates and Aristophanes, Chicago: The University
of Chicago Press, 1966.
-------------------, “The Origins of Political Science and the Problem of
Socrates”, Interpretation, c. 23, S. 2, 1996, s. 127-207.
-------------------, Xenophon’s Socrates, Ithaca&London: Cornell
University Press, 1972.
-------------------, On Plato’s Symposium, ed. Seth Benardete,
Chicago&London: The University of Chicago Press, 2001.
Dostları ilə paylaş: |