namunasidir. Pedagog olimlar o‘qituvchining o‘quvchilar bilan muloqotiga
ko‘plab tavsiflarni ilmiy asarlarida bayon etsalarda, muloqot, avvalo,
o‘qituvchining shaxsiy psixologik xususiyati sifatida namoyon bo‘ladi.
Olimlar esa, muloqot uchun o‘qituvchiga yo‘nalish beradi xolos. Jumladan,
rus pedagogi V.A.Kan-Kalikning fikricha, o‘qituvchining pedagogik
muloqoti tuzilishi quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi:
1.
Prognostik bosqich (modellashtirish):
O‘qituvchi
tomonidan
sinf jamoasi bilan bo‘lajak muloqotni modellashtirish.
2.
Kommunikativ aloqa:
O‘quvchi bilan dastlabki o‘zaro tanishuv
jarayonida bevosita muloqotni tashkil etishga erishish.
3.
Pedagogik jarayon:
O‘qituvchining xatti-harakati, pedagogik
mahorati bevosita muloqotni boshqarishga qaratilgan bo‘lishi kerak.
4.
Natijalar tahlili:
Amalga oshirilgan muloqotni tahlil etish, yutuq va
kamchiliklarni xolisona baholab kelgusi faoliyat uchun model- lashtirish.
Olimning
fikrlari
asosida
muloqotning
ushbu
yo‘nalishlarini
quyidagicha ta’riflash mumkin?
Natijalar tahlilida o‘qituvchi o‘z faoliyatiga xolisona baho berishi, yutuq
va kamchiliklarni inobatga olib, kelgusi ta’lim-tarbiyaviy faoli- yatida
tanqidiy qo‘llashni
bilishi lozim, ushbu yo‘nalishda maqsad, reja va
natijalarning birligi ta’minlanadi, o‘quv-tarbiya jarayonida o‘qituvchi
o‘quvchilar bilan muloqotni tashkil etish va boshqarishda rahbarlikni,
tashabbuskor bo‘la olishni bilishi kerak.
O‘quvchilarning axloqiy jihatdan tarbiyalanganligi uning atrof-mu-
hitga nisbatan bo‘lgan munosabatlarida ham namoyon bo‘ladi.
Axloqiy
tarbiyalanganlik o‘quvchining his-tuyg‘ularida ichki kechinmalarida
ifodalanadi va xulq-atvorida, o‘qituvchi bilan muloqot jarayonida yuzaga
qalqib chiqadi. O‘quvchilar bilan yaqin munosabatda bo‘lish va
mehribonlikni
namoyish etish, o‘qituvchining sinf jamoasi
bilan
munosabatda to‘g‘ri va odilona muloqotini tashkil etishda asosiy zamin
bo‘ladi.
Muloqot turli rollar orqali shaxs faoliyati uchun ijtimoiy maydon
yaratadi, shaxsning ijtimoiy xulq-atvorini shakllantiradi. O‘qituvchi ta’lim-
tarbiya jarayonida o‘zining shaxsiy tashabbuskor
va rahbarlik rolini
namoyish etadi. Dars jarayonida esa o‘qituvchi o‘quvchilarni tashkilotchi va
ijrochi rollarida bo‘lishga imkoniyat yaratishi kerak. Muloqot asosida shaxs
o‘zligini tanishni o‘rganadi. O‘qituvchi darsni rejalashtirar ekan, faqat
o‘rganilayotgan dars mavzusi to‘g‘risidagi ma’lumotlar asosida
o‘quvchilarni axborot ko‘lamiga jalb etishni o‘ylamasligi kerak,
balki
o‘qituvchining yordamiga muhtoj bo‘lgan o‘quvchilarni topishi, ularga
yordam berish uchun sharoit yaratishi, har bir o‘quvchining qiziqishini
ta’minlovchi sharoitlarni ko‘ra olishi va o‘zaro hamkorlikni ta’minlashi
lozim.
Pedagogik faoliyatda o‘qituvchi muloqot asosida o‘quvchilar bilan
yaxshi munosabatni tashkil eta olishi, demokratik talablarni qo‘llashi va
birgalikda ijodiy faoliyat olib borishi kerak. Pedagogik muloqot esa, bu
o‘qituvchi kasbiy faolligining bir ko‘rinishi bo‘lib, bunda ta’lim va tarbiya
muammolari o‘qituvchi hamda o‘quv-tarbiya jarayonining
boshqa ishtirokchilari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir vositasi bilan hal qilinadi. Bu
vaziyatda o‘qituvchi baho beruvchi rolida namoyon bo‘ladi hamda uning o‘zi
baho oluvchi hisoblanadi. Bunday hollarda pedagogik ta’sir ko‘rsatish
vazifalari va vositalari hamda o‘qituvchining o‘quvchilar
bilan pedagogik
muloqoti quyidagi prinsiplarda namoyon bo‘ladi:
Dostları ilə paylaş: