66
1905-ci il 30 noyabr hadisələri, yaxud Fivovarovun idarə üsulu. Noyabr
ayının axırında Hacıqərvənd sakini məĢhur Qoçaq Əsgərxan adlı bir Ģəxs əmisinin
ailəsini yaylaqdan gətirmək üçün 20 nəfər silahlı islamla gedərkən ermənilər xəbər
tutub Tərtərin Sərsəng körpüsünün yanında yolu kəsirlər.
Cənab Pivovarov Ģikayətçi müsəlmanların iĢinə heç bir tədbir görməyərək
onları vəhĢi ermənilərin öhdəsinə buraxmıĢdı. Bu vaxtlarda CavanĢir uyezdinin hər
tərəfində sülh-barıĢıq pozulub hər tərəfdə iğtiĢaĢlar baĢ verirdi. Yollarda gediĢ-
gəliĢ kəsilmiĢ, səhərdən axĢama, axĢamdan səhərə kimi CavanĢirin karvanlarla
dolu olan iĢlək yolları
bir sükunət, bir cansız səhra Ģəklinə düĢmüĢdü.
O gediĢ-gəliĢi kəsilməyən yollarda Ģeytanlardan, bir də erməni yol
kəsənlərindən baĢqa bir insan görünmürdü.
Kəndlər bir-birindən əlaqəni kəsdiklərindən ərzağa möhtac olan kəndlərə üç
ay ərzində heç nə gəlmədiyindən aclıq və digər tərəfdən can qorxusu islamları öz-
özünə dəhĢətə salırdı.
CavanĢir bəyləri isə naçalnik Pivovarovla hər gün bir ziyafətxanədə keyf
çəkməkdə, gün keçirməkdə idilər.
25 noyabr, 1905
1905-ci ilin 27 noyabrında baĢ verən Dəmirli faciəsi. 27 noyabrda
daĢnaksutyun orduları hər tərəfdən cəm olub Madagiz, Çaylı, Namis və sair erməni
köylülərindən təĢkil olunmuĢ bir könüllü ordu da onlara qoĢulub sübh vaxtı
Dəmirli kəndini mühasirə etdilər. Bu Dəmirli kəndi üç tərəfdən erməni köyləri ilə
əhatə olunub yalnız kəndin qərb tərəfi Çıraqlı adlı islam köyünə bitiĢik idi.
Ermənilər əvvəlcə üç tərəfdən kəndə hücum edib mühüm mövqeləri tuturlar.
Kəndin iĢğalı zamanı qabağa çıxan dörd çobanı öldürməklə min beĢ yüz qoyun ələ
keçirib erməni köylərinə göndərirlər. Sonra da kəndin imarətləri beĢatılan
tüfənglərlə atəĢə tutulur. Bu vaxt kənddə ancaq dörd nəfər kiĢi var imiĢ. Xəmirləri
qeyrət qanı ilə yoğrulmuĢ silahlı kiĢilər kəndin münasib mövqelərində qərar tutub,
on min camaatın qarĢısında axĢama qədər kəndi mühafizə edirlər. Qalan camaat isə
ailələrini götürüb düzlərə və Çıraqlı kəndinə dağılmağa davam edirlər.
Dörd nəfər silahlı adam axĢama qədər kəndi mühafizə edir, patronları və
hərbi ləvazimatları tükəndikdən sonra qaçıb canlarını qurtarırlar. Ermənilər
qiymətli əĢyalarını qarət etdikdən sonra kəndi odlayıb yandırırlar.
Dəmirli camaatını sərvət və dövləti demək olar bütün uyezd kəndlərindən
üstün idi. Camaatının əksəri beĢ yüz qoyun sahibi imiĢ. Kənd camaatı əliboĢ
Çıraqlı kəndinə pənah aparandan sonra uyezdin naçalniki yüz kazakla gəlib kəndi
xidmətdə qalmasını tələb edərdilər. Bunlara səbəb dəxi Pivovarovun onlarla həmstul və həmpiyalə
olmasıdır, zənnindəyəm. Bu da CavanĢir familiyası! Cənab qubernator da bəylərin qəlbini sındırmamaq
üçün Pivovarovun xidmətdə qalmasını lazım bilir.