1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müəllif tərəfindən
- Cənab Kalantara Əhməd bəy Ağayevin cavabı
86 Bir halda ki, erməni ilə müsəlman ədavətli düĢüblər, belə toqquĢmaların olacağı və böyük dərəcədə baĢ verəcəyi Ģəksizdir. Bu nöqteyi-nəzərdən, sülhün bərpası üçün gərək ən azı bu eldə qadağan olunsun ki, heç kəs köç eyləməsin. Eyni zamanda, bu məsələni bir qat daha vüsətləndirmək lazımdır. Zira köç məsələsi bir tək Qafqaza xas məsələ deyil, bu məsələ Avropada da vardır. Məsələn, Ġsveçrədə, Tirolda, * Alpisidə. Lakin Avropa ilə bizim fərqimiz çoxdur. Avropada köçərilər cəmi-cümlətanı bir neçə saatlıq yol gedirlər və köçən ancaq çobanlar və mal aparanlardır. Bizdə köçərilər əksər vaxtlar həftələrlə yol gedirlər. Məsələn, Cavad uyezdindən Zəngəzura və Noy Bayəzid uyezdinə gedirlər. Bu yolun uzunu iki yüz verstdən artıqdır. Bu köçərilər öz yollarında istər-istəməz gərək erməni kəndlərindən keçsinlər və hətta müsəlmanlar və ermənilər keçmiĢdə bir-birilə dost olduqları halda oğurluq, otlaq, yanğın və s. iĢlərdən ötrü yenə bir-birilə incik olurdular. Hökumət isə bu incikliyi aradan qaldırmaq üçün heç bir ciddi binagüzarlıq etmirdi. Doğrudur, köçəri məsələsi hələ 1905-ci ildən qalxıb və hökumət də etina edib, Ġrəvan general-qubernatoru binagüzarlıqlar etmiĢdi ki, köçərilər köçməsin. Bu hökmə əncam olunmadı və yenə Gəncə qubernatoru həmən vaxtlarda hökumətdən izn tələb etmiĢdi ki, köçəriləri hərəkətə gəlməyə qoymayıb, aranda saxlasın. 1861-ci ildə caniĢin tərəfindən köçərilər barəsində bir nizamnamə tərtib olunmuĢdu. Lakin bu nizamnamə kafi dərəcədə olmayıb bir nəticə vermədi. Yenə bu axırlarda köç məsələsinə dair bir çox vaxtdan sonra Gəncə quberniyasında bir neçə nizamnamələr tərtib olundu. Bu nizam ibarətdir baytarların köçəri mallarına nəzarət etməsindən. Baytarlar köçərilərlə çox pis rəftar edirdilər. Məqsəd də köçəriləri köçmədən bezikdirmək idi. Lakin alınmadı. Və indi də köç edirlər. Bu tədbirlərin nəticə verməmələrinə səbəb o oldu ki, əsl tədbir əmələ gəlmədi. Lazım idi ki, əvvəl camaat qıĢlaqda bir cür olaydı ki, camaat orada güzəran edəydi və bu barədə hökumət heç bir tədbir görmədi. Osmanlı dövləti öz köçəriləri üçün daha çox binagüzarlıqlar edib, nəinki rus dövləti. Osmanlıda 1841-ci ildə dövlət tərəfindən tədbirlər olub kürd camaatını yavaĢ-yavaĢ köç məsələsindən əl çəkdirirlər. Köçərilik öz-özündə insanın çox alçaq və səfil dərəcədə olmağına dəlalət edər. Ancaq qeyri-mədəni tayfalar köçəri olurlar. Müsəlmanların köçəri olması bütün Qafqaz əhalisinə zərərdir. Gərək çalıĢa ki, onlar bu tövr dirilikdən əl çəksinlər və oturaq olub kənd təsərrüfatı və sənətlə məĢğul olsunlar. Hal-hazırda müsəlmanların özlərində bu iĢə meyl görünür, bəzi yerlərdə ki, pambıq və düyü əkirlər, əhali yavaĢ-yavaĢ oturaq olur, çox yerlərdə ancaq adətə görə köçməkdədirlər. Bir halətdə ki, köçməyə ehtiyac əsla qalmayıbdır, lazımdır ki, dövlət və hökumət öz tərəflərindən kömək və binagüzarlıqlar edib köçəriləri oturaq etsinlər. Əks təqdirdə Qafqazın mədəniyyətcə tərəqqi etməsi müĢküldür. Bu ilə * Tirol - Avropada, Alplarda tarixi bir vilayətin adıdır. 87 gəldikdə, labüdən, hökumət köç etməyi qadağan etsin. Lazımdır ki, düĢmənçilik edən bu iki milləti ayırıb arasında maneə olmaq ki, bir qədər bir-birlərini görməyib bu ədavəti yaddan çıxartsınlar. Yoxsa ki, toqquĢma olar. Biz bu sözləri ermənilərin xatirəsi üçün söyləməyib müsəlmanların da xeyrinə danıĢırıq. Xırda uĢaqları ilə, mallarla köç edən camaat dağlarda naçar və məəttəl qalırlar. Hərgah, bir iĢ düĢsə, heç bir Ģey əllərindən gəlməz. Biz, erməni vəkilləri sülhün xatirəsi üçün təvəqqe edirik təcili olaraq bu il köç məsələsi dayandırılsın. Müəllif tərəfindən: Cənab Kalantarın belə bitərəfanə və münsifanə danıĢmasını görüb oxucuların daha da bu yazıçının qəlbindən baxəbər olmaları üçün bir neçə söz əlavə edirəm. Cənab Kalantarın köç məsələsini dayandırmağa çalıĢdığı hamıya məlumdur. Zira, erməni kəndliləri hər quberniyada dağların meĢəlik və yaylağa yaxın yerlərində düĢüb suların təmizini içməkdədirlər. Müsəlmanların halına gəldikdə, hər yerdə düzlərdə və alçaq yerlərdədirlər. Cənab Kalantarın niyyəti ermənilərin malları, qoyunları yatıb, pisliklərini sulara töküb, aĢağıda olan müsəlmanlar da yayın istisində həmən sulardan içib yavaĢ-yavaĢ qırılıb qurtarmasıdır. Bəli! Erməni qonĢuların bizə xeyirli sözləri belə olar. Sonra cənab Kalantar köç məsələsində Osmanlı hökumətini ortaya çəkib bir az tərif edir. Əlbəttə, cənab redaktorun haqqı da vardır. Zira, Osmanlıda 1844-cü ildə olan köç məsələsi yenə də erməni təhrikindən baĢqa bir Ģey deyil. Sonra cənab Kalantar sözünün axırında bu iki millətin bir birindən ayrılmalarını tövsiyə edir. Cənab redaktor bu fikrində cənab Bahadırovla yəqin ki, Ģərikdir. Necə ki, bu iki millətin bir-birindən ayrılmaları barədə CavanĢir və sair hadisələrin təsvirində kifayət qədər məlumat vermiĢik. Cənab Kalantara Əhməd bəy Ağayevin cavabı: - Cənab Kalantarın buyurduqları, camaata dair elmin ki, ibarət olsun ictimai və millət tərəqqisi elmlərindən, təlim etdiyi həqiqətlərə tamamilə ziddir. Dünyada bütün insanlar öz tərəqqilərində üç mərhələdən keçirlər: - Əvvəlinci mərhələ ov mərhələsidir ki, insanlar ov ilə məiĢət edirlər. - Ġkinci mərhələ köçərilik və mal bəsləmək dərəcəsidir. - Üçüncü mərhələ mədənilik, yəni Ģəhərdə sakin olub sənət və əkinçiliklə güzəran keçirməkdir. Bu üç mərhələni keçmək bütün tayfalar üçün çarəsizdir. Heç bir iĢ, heç bir fərman ilə insanları bu mərhələlərin birisindən o birisinə birdən-birə aparmaq olmaz. Gərək zaman keçdikcə və zəmanənin tələbi ilə özləri bu mərhələləri təbdil etsinlər. Bu ümumi və təbii bir qaydadır. Əks halda hökumətin və dövlətin köçəriləri mədəni etmək və ya mədəniləri köçəri etmək cəhdi ona bənzər ki, hökumət və dövlət Ģimaldan əsən küləyi qərbə döndərmək fikrinə düĢə... Milyonlarca adam süd, pendir, ət, yun və bu kimi heyvan məhsulatıyla dolanır. Bunlara birdən-birə "köç etmədən əl çək" buyuran cənab Kalantar bunlar Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|